آوینی، راوی راه آسمان

نجمه سادات بلوری
سید مرتضی آوینی نظریه‌پرداز، مستندساز و نویسنده ملقب و مشهور به سید شهیدان اهل قلم بیستم فروردین‌ماه سال ۱۳۷۲ سر صحنه فیلمبرداری آخرین مستندش در فکه در اثر اصابت ترکش مین به شهادت رسید؛ از آن روز به بعد بسیاری از هنرمندان و دوستدارانش سعی کردند با ساخت فیلم و نوشتن مقاله و کتاب دریافت‌شان را از آثار و شخصیت سید مرتضی بیان کنند؛ در ادامه مروری کوتاه بر ابعاد شخصیت سید مرتضی آوینی داریم؛ این که چه شد یک فارغ‌التحصیل رشته معماری بعد از انقلاب سر از جهاد سازندگی و جبهه درآورد. سید مرتضی آوینی در شهریور سال ۱۳۲۶ در شهر ری متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه‌اش را در شهرهای زنجان، کرمان و تهران به پایان رساند و سپس به‌عنوان دانشجوی معماری وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد. او درباره تحصیلات دانشگاهی خود گفته است:«من دارای فوق لیسانس معماری از دانشکده هنرهای زیبا هستم، اما کاری را که اکنون انجام می‌دهم نباید با تحصیلاتم مربوط دانست. من هرچه آموخته‌ام از خارج دانشگاه است. قبل از انقلاب فیلم نمی‌ساختم اگرچه با سینما آشنایی داشتم. اشتغال اساسی این حقیر قبل از انقلاب در حوزه ادبیات بوده است؛ با شروع انقلاب تمام نوشته هایم اعم از تراوشات فلسفی، داستان‌های کوتاه، اشعار و... را در چند گونی ریختم و سوزاندم و تصمیم گرفتم دیگر چیزی که حدیث نفس باشد، ننویسم و دیگر از خودم سخنی به میان نیاورم.»  سید مرتضی آوینی فیلمسازی را در اوایل پیروزی انقلاب و در گروه تلویزیونی جهاد آغاز کرد. گروه جهادی نخستین گروهی بود که بلافاصله بعد از شروع جنگ به جبهه رفت.
از نخستین کارهای او در گروه جهاد می‌توان به مجموعه شش‌روز در ترکمن صحرا، سیل خوزستان و مجموعه مستند خان‌گزیده‌ها اشاره کرد. دو نفر از اعضای گروه در همان روزهای اول جنگ در قصر شیرین اسیر شدند و نفر سوم در حالی‌که تیر به شانه‌اش خورده بود  از حلقه محاصره گریخت. پس از یک هفته که خرمشهر سقوط کرد و گروه که تازه توانسته بود شکل دوباره به خود بگیرد راهی منطقه شد. آنها در جست‌و‌جوی حقیقت ماجرا به خرمشهر و آبادان رفتند که سخت در محاصره بود. تولید مجموعه حقیقت اینگونه آغاز شد.
کار گروه جهاد در جبهه‌ها ادامه یافت. عملیات والفجر هشت که شروع شد، گروه دیگر منسجم و منظم شده بود. همین شد که مجموعه تلویزیونی روایت فتح در همان حال و هوا شکل گرفت و تا آخر جنگ هم ادامه پیدا کرد. آوینی در این باره گفته است:«انگیزش درونی هنرمندانی که در واحد تلویزیونی جهاد سازندگی جمع آمده بودند، آنها را به جبهه‌های دفاع مقدس می‌کشاند، نه وظایف و تعهدات اداری. روح کارمندی نمی‌توانست در این عرصه منشأ فعل و اثر باشد. گروه‌های فیلمبرداری ما با همان انگیزه‌هایی که رزم‌آوران را به جبهه کشانده بود کار می‌کردند و… این‌جا عرصه‌ای نبود که فقط پای تکنیک یا هنر درمیان باشد.»
سید مرتضی آوینی علاوه بر کارهای مستندسازی به کار تألیف نیز می‌پرداخت.شروع کار مطبوعاتی او از اواخر سال ۱۳۶۲ با نگارش مقالاتی برای نشریات اعتصام و جهاد آغاز شد. او نگارش کتاب فتح خون  را که به ماجرای قیام امام حسین(ع) می‌پردازد  در سال ۱۳۶۶ انجام داد؛ دوران اوج فعالیت مطبوعاتی وی در فاصله سال‌های ۶۸ تا ۷۲  در ماهنامه سوره بود. مقالات وی در این دوران شامل موضوع هایی نظیر مسائل نظری سینما، نقد فیلم، تحلیل‌های نظری درباره هنرهای قدیم و جدید، موضوع های اعتقادی و مسائل جهان معاصر می‌شود. اواخر سال ۱۳۷۰ مؤسسه فرهنگی روایت فتح به فرمان رهبر معظم انقلاب تأسیس شد تا به کار فیلمسازی درباره دفاع مقدس بپردازد و تهیه مجموعه روایت فتح را که بعد از پذیرش قطعنامه رها شده بود ادامه دهد. شهید آوینی و گروه فیلمبرداری روایت فتح سفر به مناطق جنگی را از سر گرفتند و طی مدتی کمتر از یک سال کار تهیه ۶ برنامه از مجموعه شهری در آسمان را به پایان رساندند اما برنامه وی برای تکمیل این مجموعه و ساختن مجموعه‌های دیگر با شهادتش در روز جمعه بیستم فروردین ۱۳۷۴ در قتلگاه فکه ناتمام ماند.شهید آوینی یک انسان با تفکراتی متفاوت بود؛ از جذابیت‌های این شهید دوره‌های مختلف زندگی او بخصوص تحول گسترده‌ای است که در مقطعی از زندگی او رخ داد و او را از یک علاقه‌مند به جریان روشنفکری تبدیل به یک بسیجی مخلص کرد. نوع زندگی و نگاه شهید آوینی به مستند و مستندسازی همواره جذاب بوده است، بخصوص بعداز شهادتش که مستندهای زیادی در ارتباط با دفاع مقدس ساخته شد، اما هیچ کدام رنگ و بوی آثار شهید آوینی را نداشت.