تجربه ای متفاوت از تمام ادوار

محسن بوالحسنی
خبرنگار
هجدهمین دوره جشنواره نمایش عروسکی تهران – مبارک عصر امروز در تالار وحدت و با معرفی برگزیدگان نهایی به‌کار خود پایان خواهد داد. جشنواره‌ای که متفاوت از تمامی هفده‌ دوره پیشین برگزار شد و حضور تمام و کمال در بستر مجازی مهم‌ترین تعریف و تجربه‌ای بود که جشنواره امسال به‌عنوان یک چالش و البته امکان با آن مواجه بود و این چالش‌ها و امکان‌ها گروه‌های نمایشی و دست‌اندرکاران آنها را مانند برگزارکنندگان جشنواره در برابر موقعیتی قرار داد که تاکنون تجربه نکرده بودند. به‌گفته هنرمندان شرکت کننده در جشنواره امسال اگر چه نبود تماشاگران پر شور و شوق و کم‌سن و سال به‌همراه خانواده‌هایشان، کمبود حضور و انرژی آنها را بسیاربسیار نشان می‌داد اما محاسن بسیاری هم داشت که می‌شود در آینده از آنها استفاده کرد و سود جست.
چالش‌ها و فرصت‌ها
فاطمه برومند و رعنا زیادلو دو کارگردان جوان گرگانی بودند که امسال به‌صورت مشترک با کارگردانی نمایش «آدی و بودی» در بخش صحنه‌ای جشنواره شرکت کردند. زیادلو در گفت‌وگو با «ایران» درباره تجربه شرکت در این دوره از جشنواره و چالش‌های پیش روی حضور مجازی‌شان می‌گوید: «طبیعی‌ است که اگر جشنواره به‌صورت همیشگی برگزار می‌شد ما با حس و حال بهتری از سوی تماشاگران روبه‌رو بودیم و بر کسی پوشیده نیست که تئاتر در هر شکل و فرم‌اش وابسته به حضور فیزیکی و نفس تماشاگر است؛ اما بیماری که امسال در همه دنیا شیوع پیدا کرد، چیزی بود که نمی‌شد جز آنچه امسال در مسیر انجام گرفت برایش متصور بود.» او با ابراز خوشحالی از این نکته که با تمام مسائل و مشکلات جشنواره برگزار شد به این نکته اشاره می‌کند که «ضبط آثار به‌صورت ویدیویی و انتشار آن روی پلتفرم‌های اینترنتی واقعاً تجربه جدیدی بود که همه ما را با چالش‌هایی جدید روبه‌رو کرد. به‌هر صورت ما از تمرین‌ها گرفته تا اجرا، فرم و فضای متفاوتی را با گروه تجربه کردیم. در واقع چالش مهم این بود که در زمانی محدود باید کار را ضبط می‌کردیم و برای تمرین هم بیشتر از 5-6 جلسه وقت نداشتیم. همه اینها باعث شد که ما و البته مطمئناً بسیاری از گروه‌ها، ایده‌هایی تازه و متناسب به کارشان تزریق کنند و این تجربه‌ها حتماً در آینده به درد ما خواهد خورد.» کارگردان نمایش «آدی و بودی» درباره امکان دسترسی همگانی‌تر برای تماشای آثار جشنواره امسال هم می‌گوید: «واقعاً این مسأله بسیار بسیار مهم و خوب بود. اینکه چند روز برای همه در هر شهر و استانی این امکان وجود داشت که کارها را از طریق اینترنت تماشا کنند و نیازی نبود به تهران بیایند از مزایای این اتفاق بود و فکر کنم بشود برای سال‌های آینده نیز چنین امکانی را در نظر گرفت تا همه بتوانند مخاطب جشنواره باشند و از مرکزگرایی و مسائل مربوط به آن کمی دور شویم.»
دکوپاژ را تجربه کردیم
سعیده دهقانی‌نژاد یکی دیگر از کارگردان‌های جوان امسال جشنواره هجدهم عروسکی تهران - مبارک بود که با نمایش «پَرِ خورشید» در بخش صحنه‌ای کودک و نوجوان در این جشنواره شرکت کرده بود. دهقانی‌نژاد هم از تجربه‌ خوب حضور در جشنواره امسال راضی است و می‌گوید: «امسال تجربه‌های خوب و بد در کنار هم بود اما بخش خوب این تجربه‌ها وزنه سنگین‌تر و مهم‌تری دارد. اینکه از حضور و حس تماشاگر در سالن محروم بودیم تجربه‌ای به ناچار و بد بود که نمی‌توانستیم بازخورد و واکنش‌ آنها را ببینیم اما اینکه هر کسی امسال می‌توانست در هرکجای ایران، براحتی بنشیند و کارها را با فرزندش تماشا کند از جمله اتفاقات و تجربه‌های خوبی بود که جشنواره امسال در خود داشت. در بخش فنی و هنری هم ضبط آثار، یکسری تجریه‌های کارگردانی به من و دیگر دوستان هنرمند اضافه کرد که حتماً برای ما هم چالش بود و هم امکان.» او درباره این چالش‌ها می‌گوید: «مثلاً وقتی قرار بود نمایش به‌صورت فیلم‌تئاتر فیلمبرداری بشود، طبیعتاً یکسری از اجزای دکور باید حذف و المان‌هایی اضافه می‌شد تا مخاطب توسط آنها تا پایان کار با نمایش همراهی کند و در واقع، دکوپاژ باید اتفاق می‌افتاد و همه اینها نیاز به تجربه‌هایی بصری داشت که پیشتر نیازموده‌ بودیم.» دهقانی‌نژاد در پایان برگزار شدن جشنواره را یک اتفاق خوب می‌داند و می‌گوید: «من از جمله کسانی بودم که بسیار موافق با برگزاری جشنواره بودم و از اول فکر می‌کردم می‌شود با ایده‌هایی جدید جشنواره را برگزار کرد و خوشحالم که چنین اتفاقی افتاد و تجربه‌ای به تجربه‌های همه ما اضافه کرد.»
وقت بیشتر برای کیفیت بهتر
میثم یوسفی کارگردان با تجربه‌ای است که امسال با نمایش «جنگ و صلح» در بخش میهمان جشنواره امسال شرکت کرد. او که سال گذشته با نمایش «هدیه اسرار آمیز» در جشنواره شرکت کرده بود درباره تجربه حضور در شکل و شمایل جدید و مجازی جشنواره امسال، آن را حایز تجربیات و امکاناتی می‌داند که قابل توجه هستند و باید برای دوره‌های بعد هم به این امکانات توجه کرد. یوسفی هم البته مثل بسیاری دیگر از هنرمندان تئاتری، تئاتر را هنری وابسته به نفس و حضور تماشاگر می‌داند و معتقد است هر چه غیر از این باشد نمی‌توان نام تئاتر بر آن گذاشت. کارگردان جنگ و صلح به خبرنگار «ایران» می‌گوید: «با این حال، وقتی چاره‌ای نیست و وضعیت به‌گونه‌ای است که امکان هرگونه حضور فیزیکی هنرمند و تماشاگر در کنار هم، به‌دلیل کرونا، سلب شده باید به راهکارها و راه‌های جدید فکر کرد. از این زاویه من دید مثبتی به قضیه دارم.» او نظر خود را این‌طور بسط می‌دهد: «یکی از حسن‌های کار این بود که هزینه‌های اضافی تبلیغات و... حذف شد. نکته دیگر اینکه همه مردم در سراسر ایران از طریق اینترنت توانستند در طول مدت چند روز به تماشای آثار دسترسی داشته باشند و دیگر لازم نبود کسی مسیری را برای تماشای تئاترهای محیطی یا سالنی، طی کند. نکته‌ها و امکاناتی که امسال تجربه شد حتماً می‌تواند برای سال‌های آینده و در شرایطی طبیعی هم مورد استفاده قرار بگیرد تا در وهله اول تئاتر، در دسترس همه باشد و فاصله، مانعی برای عدم دسترسی مردم نشود. با این حال می‌شد برنامه‌ریزی دقیق‌تری داشت و وقت بیشتری در اختیار گروه‌ها قرار می‌گرفت تا با کیفیت بهتری کارها را ضبط کنند و به جشنواره برسانند؛ چون این کمبود وقت درصد بالایی از کیفیت کار را تحت الشعاع خود قرار می‌دهد.»