عروسک منبع آرامش کودکان

مهرنوش نرسی
روانشناس بالینی
عروسک در هر شکلی دنیای کودک را انبساط می‌دهد و بزرگ می‌کند. عروسک‌ها و بازیچه‌ها سمبل‌هایی از دنیای واقعی هستند که با پیوستن به دنیای درونی کودک جان می‌گیرند و به کودک فرصت می‌دهند دنیا را تحت کنترل بگیرد. گاهی یک عروسک شیء مهمی برای کودک می‌شود که با همراه داشتن آن، گویی یک نگهبان و منبع آرامش را در کنار خود دارد. از دید والدین از عروسک خرگوشک کودک چیزی نمانده به جز چند تکه پارچه کهنه و نخ آویزان اما برای کودک خرگوشک یار توانا و امنیت‌بخشی است که با بودنش کودک در کشف دنیا و گذراندن لحظات زندگی تنها نیست. عروسک‌ها در اتاق بازی درمانی ابزار بسیار مهمی هستند. کودکان به سرعت عروسک‌های سمبل اعضای خانواده را پیدا می‌کنند و آنها را در جایگاهی قرار می‌دهند که در ذهن کودک جایگاه اصلی آنها محسوب می‌شود. دوری و نزدیکی عروسک‌هایی که کودک در صحنه بازی خود چیده است، رفتارها و عکس‌العمل‌هایی که عروسک‌ها نشان می‌دهند و حرف‌هایی که از زبان آنها گفته می‌شوند، ترکیبی است از ماجراهایی که بر کودک گذشته است و تلاش کودک برای تسلط بر آن رخدادها؛ مثلاً کودکی وارد اتاق درمان می‌شود، عروسک نوزاد را برمی‌دارد و صدای گریه در می‌آورد. عروسک مادر، قربان صدقه نوزاد عروسکی می‌رود و کودک که حالا نیروی غالب این نمایش تکراری است، نوزاد را زیر شن دفن می‌کند و عروسک مادر را وادار می‌کند که دنبال نوزاد بگردد. چه اتفاقی افتاده است؟ کودک صحنه بیرونی زندگی خود از رابطه مادر و نوزاد جدیدی که در خانواده است را در ترکیب با خشم و حسادت طبیعی خود به نمایش در آورده است و کاری را کرده که در دنیای واقعی امکان آن وجود ندارد: از دست نوزاد پرسروصدا و مزاحم خلاص شده است. همین کودک با داشتن فرصت بازی با عروسک‌ها و برون‌ریزی و مدیریت احساسات خود، کم کم با عروسک نوزاد مهربان می‌شود و به‌تدریج شاهد آن هستیم که به نوزاد عروسکی شیر می‌دهد و او را می‌خواباند. در درمان کودکان، بهترین عروسک‌ها، مقاوم‌ترین آنها هستند. عروسک‌های اعضای خانواده یا مشاغل مختلف مانند پزشک، پلیس یا معلم به نحوی ساخته می‌شوند که هیجان خاصی را بروز ندهند تا کودک بتواند درون خود را روی آنها فرافکنی کند. از سوی دیگر باید از مواد اولیه مقاوم ساخته شده باشند تا در برابر پرت شدن، کشیده شدن، دفن شدن زیر شن، کتک خوردن و... مقاومت داشته باشند و از طرف دیگر آنقدر انعطاف داشته باشند که کودک به راحتی آنها را در آغوش بگیرد و عشق، محبت و نوازش خود را نسبت به آنها ابراز کند. کودکان  برخلاف بزرگسالان کلام پیشرفته‌ای ندارند تا بتوانند اتفاقات و اثرات آنها را برخود توصیف کنند، آنها سمبل‌هایی از زندگی واقعی را پیدا می‌کنند و آنچه فکر، تجربه یا احساس می‌کنند به نمایش در می‌آورند و در این میان عروسک‌ها بازیگران بخش‌های مختلفی از روح و روان کودک هستند. به‌عنوان نمونه، در بیمارستان از عروسک کادر پزشکی شامل دکتر، پرستار و بازیچه‌هایی که نشان‌دهنده سرم، سرنگ و وسایل پزشکی بودند استفاده می‌کردیم. اغلب کودکان با احتیاط به وسایل پزشکی نزدیک می‌شدند و گاهی مدت زمانی طول می‌کشید تا با عروسک‌های کادر پزشکی مشغول بازی شوند. کودک بیمار تقریباً هیچ تسلطی روی آنچه بر او می‌گذرد، ندارد و فقط مجبور به پذیرش اقدامات درمانی است که روی او انجام می‌شود. به همین دلیل وقتی می‌توانستند با استفاده از وسایل پزشکی، در نقش پرستار یا پزشک ظاهر شوند، احساس تسلط به آنها باز می‌گشت و گاهی با تکرار آنچه روزانه طی درمان تحمل می‌کردند، در واقع به درک و تاب‌آوری بهتری نسبت به جریان درمان می‌رسیدند. ضمن این‌که گاه عروسک‌ها آماج خشم کودکان هم می‌شدند.