«درختداری» مهمتر از «درختکاری»

زهرا کشوری
خبرنگار
زمستان هر سال به ۱۵ اسفند که می‌رسد هفته منابع طبیعی آغاز می‌شود. گروه‌های مختلف برای کاشت درختان اعلام آمادگی می‌کنند، از بچه‌های مدرسه گرفته تا سمن‌های محیط‌زیست. دستگاه‌های مختلف خارج از چارت سازمان جنگل‌ها، هم در این هفته درختکاری را در برنامه‌های خود قرار می‌دهند. بسیاری از شرکت‌های دولتی و خصوصی درختکاری را یکی از مسئولیت‌های اجتماعی خود اعلام می‌کنند. معمولاً اولین گزینه‌ای که برای فعالیت‌های اجتماعی اجرایی می‌کنند همین درختکاری است. چند سالی است که نقدی جدی از سوی کارشناسان جنگل و متخصصان گیاه شناسی به این روند وارد می‌شود. آنها واژه‌هایی چون «داشت» را به جای «کاشت» و «جنگلداری» را به جای جنگلکاری انتخاب می‌کنند. بسیاری از کارشناسان مستقل اعتقاد دارند که درختکاری‌ها به افزایش سرانه سبز کشور منجر نشده است. پیشتر حسین آخانی متخصص گیاه‌شناسی در یادداشتی برای روزنامه ایران درختکاری در کشور را به سدسازی تشبیه کرده و معتقد بود درختکاری به‌سمتی رفته که بیش از آنکه به‌دنبال افزایش سرانه سبز و لکه‌های جنگلی باشد به‌دنبال درآمدزایی است. رضا بیانی قائم مقام معاونت امور جنگل‌های کشور در گفت‌و‌گو با «ایران» این نگاه انتقادی را رد می‌کند.
به‌گفته رضا بیانی هر سال در هفته درختکاری ۲۰میلیون نهال کاشته می‌شود، بر اساس آمارهای او ۱۶ نهالستان در پنج رویشگاه جنگلی ارسبارانی، خلیج فارس و عمانی، ایرانی-تورانی، هیرکانی و زاگرسی وجود دارد. نهال‌های تولید شده توسط این نهالستان‌ها در هفته منابع طبیعی توسط مردم و پیمانکاران کاشته می‌شود. او می‌گوید ما برای کاشت هر نهال که شامل تولید نهال و کاشت آن در زمین است ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان هزینه می‌کنیم. هزینه کاشت نهال بویژه هزینه کارگری آن را در استان تهران بیشتر از سایر استان‌ها حتی شمال می‌دانند، به گفته او هزینه کاشت هر هکتار نهال در تهران بین۱۰ تا ۱۵ میلیون تومان است. هزینه کاشت هر هکتار نهال در شمال ایران بین ۵ تا ۶ میلیون تومان است.کارشناسانی چون حسین آخانی گیاه شناس و استاد دانشگاه تهران اعتقاد دارند برای مثال اگر آمارهای ارائه شده درباره کاشت سالانه درخت در تهران درست باشد الان با یک تهران جنگلی روبه‌رو بودیم که آب و هوای حاره‌ای داشت.بیانی این انتقاد را وارد نمی‌داند و می‌گوید: «بر اساس نقشه پوشش گیاهی و تصاویر ماهواره‌ای ۲۰۰۲ میزان جنگلکاری کشور ۹۴۷ هزار هکتار بود. تصاویر ماهواره‌ای الان میزان جنگلکاری‌ها را یک میلیون و ۴۵۰ هزار هکتار نشان می‌دهد یعنی تقریباً از سال ۸۳، بیش از ۵۰۰ هزار هکتار عرصه‌های جنگلی اضافه شده است. بنابراین سالانه ۲۵ هزار هکتار جنگلکاری شده است.در زمان دولت محمود احمدی‌نژاد، فریبرز غیبی رئیس حال حاضر مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها در گفت‌و‌گوی رسانه‌ای از خشک شدن بخش بسیار زیادی از جنگل‌های دست‌کاشت خبر داد. ابن خشک شدن شامل طرح‌های سازمان جنگل‌ها بود. این گفت‌و‌گوی رسانه‌ای در آن زمان به برکناری او منجر شد. بیانی از خشک شدن نهال‌های کاشته شده به‌عنوان شکست طرح‌های جنگلکاری یاد می‌کند و میزان این شکست را در طرح‌های جنگلکاری بین ۱۰ تا ۲۰ درصد اعلام می‌کند، این آمار همواره با انتقاد کارشناسان مستقل منابع طبیعی روبه‌رو بوده است.
بیانی از طرح درختکاری سازمان متبوعش دفاع می‌کند و می‌گوید: «از سال ۹۶ و ۹۷ درختکاری‌ها بر اساس توان سرزمینی و میزان بارندگی که به پایداری درختکاری می‌رسد، انجام می‌شود.»
او با توجه به کمبود آب می‌گوید: «این درخت‌ها در مناطقی کاشته می‌شود که بیش از ۳۰۰ میلیمتر بارندگی دارند.» بیانی دوره آبیاری درختان کاشته شده را نزدیک به ۲۰ دوره اعلام می‌کند و می‌گوید: «در سال‌های اخیر درختکاری را از اواخر آذرماه آغاز کرده‌ایم، درخت‌ها بسته به ناحیه رویشگاهی و میزان بارندگی انتخاب می‌شود. به گفته او این شیوه مدیریت به کاهش و به حداقل رسیدن شکست در طرح‌های جنگلکاری منجر می‌شود.بیانی می‌گوید سرانه جنگلکاری در کشور از ۸۰۰ متر مربع به دو هزار متر مربع رسیده است. او در پاسخ به منتقدانی که معتقدند طرح‌های درختکاری در سازمان جنگل‌ها موفق نبوده و به افزایش مؤثری در فضای سبز کشور منجر نشده، می‌گوید: «آمارهای جهانی فائو نشان می‌دهد که سطح جنگل‌های ایران نسبت به سال ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ کاهش زیادی نداشته است.»
او در پاسخ به انتقادی که درختکاری را همچون سدسازی راهی برای درآمد زایی می‌داند نه افزایش جنگل‌های کشور، می‌گوید: «نهالستان‌ها دولتی هستند و هزینه آنها از صندوق توسعه ملی تأمین می‌شود. این طرح‌ها ربطی به نهالستان‌های خصوصی یا مجری و پیمانکار ندارد.»
بیانی به برنامه توسعه پنجم و ششم اشاره می‌کند و می‌گوید: «سطح جنگل‌های دست کاشت باید به ۶۰۰ هزار هکتار می‌رسید اما اعتبارش تأمین نشد.»
قائم مقام معاونت امور جنگل‌های کشور طرح‌های توسعه‌ای چون راه‌سازی، سد‌سازی و... را از جمله علل اصلی تخریب جنگل‌های کشور می‌داند و میزان این تخریب را سالانه ۲ هزار هکتار از وسعت جنگلی کشور برمی‌شمارد. تنها در طرح ایجاد بند خاکی در سال‌جاری ۲ هزار درخت منطقه حفاظت شده کرخه قطع شد. جنگل‌های حرا از سوی یک سایت خصوصی پرورش صید میگو تهدید می‌شود. رضا بیانی درختکاری را یکی از راه‌های کاهش خسارت‌هایی می‌داند که طرح توسعه‌ای خارج از توسعه پایدار به‌وجود می‌آورند. آتش‌سوزی‌های سریالی هم یکی از دلایل مهم کاهش وسعت جنگل‌های کشور است. منتقدان اعتقاد دارند سازمان جنگل‌ها به‌جای درختکاری باید برای حفظ این جنگل‌ها برنامه‌ریزی کند و تفکر درختکاری و جنگلکاری را به جنگلداری و درختداری تغییر دهد.