‌تصحیحی جدید از کتابی هزارساله درباره حضرت فاطمه(س)

مهدی مجتهدی
عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد
در منابع موجود در کتابخانه تخصصی حضرت فاطمه‌زهرا(س) وابسته به کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در مشهد، کتابی خودنمایی می‌کند که اگر چه تاریخ چاپ آن 2019 میلادی است، ولی تصحیح متنی است که بیش از هزار سال از تألیف آن می‌گذرد. مؤلف آن، عالم بزرگ قرن چهارم، ابو‌عبدالله حاکم نیشابوری شافعی است. یگانه نسخه‌ خطی کتاب که در سال 588 هجری کتابت شده، چند سال بیشتر نیست که در یکی از کتابخانه‌های ترکیه کشف شده است.
فضایل حضرت زهرا(س) و نیاز به تألیف اثری در قرن چهارم هجری جایگاه و مقام معنوی معاصران رسول خدا(ص) ، از ابتدا یکی از مباحث متداول در میان مسلمانان بوده است. این بحث به حوزه زنان صدر اسلام هم کشیده شد و از همان عصر پیامبر، جدال بر سر برترین همسر ایشان، با سخن رسول خدا در برتری حضرت خدیجه(س) مواجه می‌شد؛ با آن که منابع شیعه و سنی مملو از فضایل دخت یگانه رسول خدا صلی‌الله‌وعلیه‌وآله بود، گزارشی در قرن چهارم هجری حاکی از تداوم مسأله است. این خبر منحصر به فرد از نیشابور در دوره غزنویان حکایت دارد که به قول حاکم نیشابوری: «مردم با کینه‌ورزی نسبت به اهل‌بیت(ع ) و جعل احادیث، به حاکمان نزدیک می‌شوند. یا فضایل ایشان را منکر می‌شوند یا آنچه را که به نص قرآن، اهل‌بیت از آن تطهیر شده‌اند، به آنان نسبت می‌دهند.» وقتی سخنانی بی‌پایه علیه برتری حضرت زهرا(س) گفته می‌شود؛ حاکم نیشابوری با شناختی که از کتاب‌های «بخاری»، مسلم و... داشته، از شب تا صبح بیدار می‌ماند تا وجود آن سخن بی‌پایه را در بخاری بررسی کند. سرانجام منبع آن ادعا را در کتابی دیگر می‌یابد و درستی آن را رد می‌کند. او سپس تصمیم می‌گیرد کتابی برای دفاع از مقام صدیقه طاهره بنویسد که «هیچ زنی از این امت با او قابل مقایسه نیست».
تصحیح جدید و ویژگی‌های آن
نخستین بار است که نام اصلی و درست کتاب را که برگرفته از نسخه‌ خطی است روی جلد تصحیح می‌بینیم: مناقب فاطمه سیده نساء العالمین. این عنوان بدرستی حاکی از حکم حاکم نیشابوری در جدال بی‌جای مجادلان است.
محقق کتاب یکی از نویسندگان و محققان معاصر، استاد محمد گوزل آمدی، اهل ترکیه و مستبصر است، او از مذهب اهل تسنن به مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام گرویده است. چندین جلد از آثار وی به عربی منتشر شده است که از آن جمله می‌توان به «الهجره الی الثقلین، علی میزان الحق و...» اشاره کرد.
وی ضمن تحقیق دقیق، به‌ تصحیح احادیث و اسناد کتاب پرداخته و افزون بر منابع تسنن، به منابع شیعه نیز استناد کرده است. به‌همین دلیل پاورقی‌های فراوانی در آن به چشم می‌خورد و با فهرست‌های پایانی، به 539 صفحه رسیده است. (برای چاپ‌های پیشین و ترجمه‌های فارسی و ترکی کتاب نک: fatimaslib.org)
این تصحیح از سوی انتشارات مرکز علامه حلی وابسته به آستان مقدس حسینی در کربلا منتشرشده است که البته به‌دلیل شرایط کرونا، هنوز براحتی در ایران قابل دسترسی نیست. امید است که با وجود چنین تصحیح کاملی از این کتاب کهن و ارزشمند، شاهد تحقیقات جدید و عمیقی بر اساس این کتاب باشیم؛ کاری که شایسته است دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه در آن از هم پیشی بگیرند.‌