«سیراف» برای جهانی شدن وقت زیادی ندارد

زهره توکلی
خبرنگار
وارد شهر بندری سیراف در بخش مرکزی شهرستان کنگان استان بوشهر که می‌شوید شاید ناخودآگاه شهرهای ماسوله یا کندوان برای شما تداعی شود چون این شهر در یک نوار طولی با عرض بسیار کم قرار گرفته است که در یک سمت آن دریا و سوی دیگر آن کوه قرار دارد. البته خانه‌های این شهر، بافت تاریخی ماسوله را ندارد اما همانند شهرهای ماسوله و کندوان، پلکانی است و قدمت این شهر به اندازه عمر خلیج فارس بوده و قابل مقایسه با قدمت آن دو شهر نیست.
اگر به ارتفاعات مشرف بر دامنه کوه‌های شمالی سیراف نگاهی بیندازید دخمه‌های باستانی دیده می‌شوند که به گفته باستانشناسان اینها حوضچه‌های نگهداری و استفاده از آب باران یا قبرهای سنگی بوده‌اند.
این شهری باستانی در بخش سیراف شهرستان کنگان در استان بوشهر و یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی این استان و جنوب ایران است که بیش از 300 هزار نفر جمعیت دارد و در قدیم پررونق‌ترین بندر کشور بود. سفال‌های بازمانده با نقش‌های گوناگون، پارچه‌ها و زیورآلات، معماری‌های گچی و اتاق‌های آذین شده به آثار هنری و ساختمان‌های 2 یا 3 طبقه بخشی از میراث به‌جا مانده از آن تمدن بوده که زلزله 7 روزه سال 367 هجری قمری موجب شد این بندر کاملاً مدفون شود.
از آنجا که این بندر بین مناطق گاز خیز  پارس جنوبی و کنگان قرار دارد، دارای ویژگی خاصی است به طوری که آثار باستانی و همچنین دریای زیبای سیراف و نزدیکی به شهر شیراز و استان فارس باعث شده که گردشگران بسیاری را به خود جذب کند.
از اینها که بگذریم بهترین بنای عمومی سیراف «مسجد جامع» آن است که بر ویرانه‌های یک دژ ساسانی بنا شده است. مسجد امام حسن(ع) یکی از کهن‌ترین مساجد دارای مناره در سرزمین‌های اسلامی است که زلزله موجب تغییراتی در بنای این مسجد نیز شد. عمارت شیخ جبار نصوری نیز قلعه‌ای 200 ساله است که روی تپه‌ای بلند و مشرف به دریا قرار دارد که 18 تابلوی بسیار زیبا از مجالس شاهنامه فردوسی در ایوان غربی قلعه نقش بسته‌ است.
حالا برای این شهر بندری تاریخی کشور بنا به گفته وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پرونده‌ای تشکیل شده تا این گنجینه خلیج فارس را جهانی کند.
سرپرست پایگاه میراث فرهنگی بندر تاریخی سیراف در خصوص این بندر تاریخی به «ایران» می‌گوید: بندر سیراف در فاصله 50 کیلومتری شرق بندر بوشهر و 35 کیلومتری جنوب شرقی کنگان، در ساحل خلیج فارس قرار دارد. این بندر در مسیر باریکی به طول 4 کیلومتر و عرض حدود 700 متر، از یک سو توسط دریا و از سوی دیگر به وسیله کوه‌ها احاطه و محدود شده است و بیشترین شیب را نسبت به دیگر بنادر همجوار به سمت دریا دارد. سید مهدی آذریان می‌افزاید: بندر سیراف یکی از بنادر بسیار مهم در سده‌های نخست اسلامی در خلیج فارس بوده به طوری که در اسناد تاریخی هم به‌عنوان مرکز تجارت ایران در سواحل خلیج فارس معرفی شده است لذا اغلب محققان سده‌های نخست هجری، آن را یکی از بنادر مهم جهان دانسته‌اند که در آن کشتی‌های پارسی، چینی، هندی و... به کار واردات و صادرات کالاها می‌پرداختند.وی ادامه می‌دهد: بندر سیراف یکی از قدیمی‌ترین بنادر ایران است که برای گسترش بازرگانی و دریانوردی توسعه یافته و مهم‌ترین مرکز بازرگانی ایران بوده است چرا که تاجران سیرافی با چین، هند، آفریقای شرقی و نواحی اطراف دریای سرخ مبادلات بازرگانـی داشته‌اند.
آذریان در خصوص ثبت این اثر تاریخی در کشور اظهار می‌دارد: محوطه و بندر تاریخی سیراف در سال 55 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است اما آثار شاخص تاریخی فرهنگی موجود در این بندر که تاکنون 22 اثر آن در فهرست آثار ملی قرار گرفته، طی سال‌های 80 تا 90 ثبت ملی شده‌اند.
 
سازه‌های آبی دستکند سیراف، نشانه تکنولوژی بالای ایرانی‌ها
وی درباره مهم‌ترین آثار این بندر تاریخی می‌گوید: از مهم‌ترین و منحصر به فردترین مجموعه آثار موجود در این بندر تاریخی، می‌توان به سازه‌های آبی دستکند موسوم به «دره لیر» اشاره کرد که نشانگر نبوغ و سطح تکنولوژی بالای ایرانیان در ذخیره و استحصال آب‌های سطحی است. این مجموعه همچنین در برگیرنده هزاران حوضچه ذخیره آب، چاه‌های عمیق، آب انبار، آسیاب‌های آبی، آب بند، آبگیر، گورستان و گوردخمه‌هاست.آذریان، از دیگر آثار شاخص این بندر تاریخی به مسجد جامع سیراف اشاره می‌کند و می‌گوید: این مسجد یکی از نخستین مساجدی است که در ایران به سبک ستون دار و شبستانی ساخته شده و جالب تر اینکه روی یک قلعه متعلق به دوره ساسانی بنا شده است. همچنین خانه‌های اعیانی، آتشکده، مسجد امام حسن بصری، گمرک بنگسار، کوره سفال پزی و قلعه نصوری از دیگر آثار مطرح در این بندر تاریخی هستند.
 
 سکونت در بندر سیراف از دوره باستان تاکنون
 وی درباره اهمیت بندر سیراف می‌گوید: این بندر از اهمیت بسیاری برخوردار است چون سکونت و استقرار انسان‌ها در این بندر از ابتدای شکل‌گیری آن و در اواخر دوره پارت‌ها تاکنون تداوم داشته و موجب شده این بندر به حیات خود ادامه دهد. همچنین این بندر در معاملات تجاری و بازرگانی و انتقال کالاهای وارداتی و صادراتی به مناطق پس کرانه خلیج فارس و دیگر بنادر نقش بسزایی داشته است.
سرپرست پایگاه میراث فرهنگی بندر تاریخی سیراف اظهار می‌دارد: در این بندر عالمان، دانشمندان و ناخدایان بزرگ و برجسته‌ای نظیر ابوزید سیرافی، سلیمان سیرافی، ابوسعید سیرافی، قطب‌الدین سیرافی و... زندگی کرده‌اند لذا همه این عوامل و شواهد دست به دست هم داده و دلیلی است بر اینکه ضرورت دارد هر چه سریعتر این مرکز تجاری و علمی را در فهرست آثار با ارزش تاریخی فرهنگی ثبت کنیم.
 
 ثبت جهانی سیراف نیازمند عزم ملی
وی در خصوص علت اینکه تاکنون این بندر تاریخی و مهم به ثبت جهانی نرسیده است، می‌گوید: با توجه به اینکه هر کشوری سالانه می‌تواند یک اثر تاریخی فرهنگی را در فهرست آثار جهانی به ثبت برساند و سهم کشور ما نیز به همین صورت است، سال هاست که بندر تاریخی سیراف در این نوبت قرار دارد اما متأسفانه با اینکه این بندر تاریخی توان و معیارهای ثبت در فهرست جهانی یونسکو را دارد، اما هنوز به ثبت جهانی نرسیده چون ثبت یک اثر تاریخی در فهرست جهانی یونسکو نیازمند عزم ملی و همه جانبه در کشور است که این عزم ملی و همه جانبه تاکنون برای ثبت جهانی این بندر در کشور شکل نگرفته است.
وی اضافه می‌کند: برای ایجاد این عزم ملی، باید کارگروهی متشکل از کارشناسان ارزیاب یونسکو، کارشناسان، استاندار، فرماندار، مدیرکل میراث فرهنگی استان و... تشکیل شود تا اقدامات لازم برای ثبت جهانی این اثر تاریخی با سرعت بیشتری انجام شود.سرپرست پایگاه میراث فرهنگی بندر تاریخی سیراف تصریح می‌کند: باید اذعان کرد که با توجه به هجوم صنعت گاز و پتروشیمی به این بندر، اگر هرچه سریعتر نسبت به ثبت این بندر تاریخی ارزشمند در فهرست آثار جهانی اقدام نشود امکان دارد معیارهای لازم را از دست بدهد و دیگر نتوان برای ثبت آن اقدام کرد و دیر شود.

نیم نگاه

با توجه به هجوم صنعت گاز و پتروشیمی به این بندر، اگر هرچه سریعتر نسبت به ثبت این بندر تاریخی ارزشمند در فهرست آثار جهانی اقدام نشود، امکان دارد معیارهای لازم را از دست بدهد و دیگر نتوان برای ثبت آن اقدام کرد و دیر شود