2 کتاب برای علاقه‌مندان عرفان و فلسفه

عبدالجبار کاکایی
شاعر و منتقد ادبی
طی روزهایی که شاهد برپایی نمایشگاه مجازی کتاب تهران بودیم من هم نظیر دیگر علاقه‌مندان دست به تهیه فهرست کتاب‌هایی برای خرید زدم، آثاری که «عرفان و مدرنیته» یکی از آنهاست که همین روزها مطالعه‌اش را به پایان رسانده‌ام. در این کتاب که از سوی انتشارات «پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی» روانه کتابفروشی‌ها شده، «عبدالحمید ضیایی» دست به بررسی امکان یا امتناع تأسیس اندیشه علمی و سیاسی بر مبنای اندیشه عرفانی در ایران زده است. نویسنده، مدرنیته و تفسیر عرفان از آن را در این کتاب مدنظر قرار داده است. از همین رو ضیایی دلایل ضعف و قوت عرفان را در تلفیق با اندیشه‌های نوین پیش روی مخاطبان گذاشته، اینکه امکان تلفیق آنها وجود دارد یا نه و از سویی اگر تلفیق شوند چه شرایطی خواهد داشت. او با نگاهی آسیب شناسانه به سراغ تجربه‌های عرفانی در این زمینه رفته و همچنین توصیه‌هایی برای مخاطبان دارد، اینکه انسان امروز چگونه قادر به تطبیق زندگی‌اش در عصر مدرن با اندیشه‌های عرفانی خواهد بود. یکی از بخش‌های خواندنی این کتاب برای خود من بررسی دیدگاه انسان‌شناسی عرفان از سوی نویسنده است؛ اینکه عرفان تا چه اندازه می‌تواند با علوم روز همچون روانشناسی تناسب پیدا کند. اما کتاب دیگری که مطالعه آن را هم به علاقه‌مندان پیشنهاد می‌دهم؛ «قلب فلسفه اسلامی» نوشته «ویلیام چیتیک» است که به ترجمه «شهاب‌الدین عباسی» و از سوی نشر مروارید منتشرشده است. چیتیک در این کتاب درباره فلسفه «افضل‌الدین کاشانی» مشهور به بابا افضل نوشته است؛ ما ایرانیان بابا افضل را غالباً به‌عنوان شاعر می‌شناسیم. اما اینکه چرا فارسی‌زبان‌ها او را بیشتر شاعر می‌دانند تا فیلسوف از این مسأله نشأت گرفته که اغلب فلاسفه ما نظیر ابن‌سینا و فارابی آثارشان را به عربی نوشته‌اند چراکه زبان فلسفه و علم درگذشته عربی بوده است. بابا افضل اما تجربه‌های فلسفی‌اش را به توصیه شاگردان خود به فارسی نوشته است. ویلیام چیتیک به دلایل گمنامی بابا افضل در کشورمان در بحث فلسفه پرداخته، اینکه چرا او را تنها به شاعری‌اش می‌شناسیم و نه فیلسوفی‌اش! ابتدای کتاب به این مسأله اختصاص داده‌ شده و در فصل‌های بعدی هم درباره فلسفه بابا افضل و تأثیری که از فلاسفه‌ای همچون ارسطو و دیگران گرفته، آمده است.