تله‌کابین طاق بستان کرمانشاه؛ دو روی یک سکه

علی هژبری
دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دانشگاه تهران
طاق بستان در غرب ایران بر شاهراه باستانی «خراسان بزرگ» در منابع و متون تاریخی جایگاه ویژه‌ای دارد. مجموعه طاق بستان امروزه شامل هفده اثر باستانی از دوره‌های پیش از تاریخی تا متأخر اسلامی است که مرکز آنها را سراب طاق بستان تشکیل می‌دهد. این آثار روی و دامنه کوه «پر-او» در شمال شرق کرمانشاه قرار دارد. پراو با طول حدود ۸۰ کیلومتر و ارتفاع حدود ۴۰۰۰ متر از جاذبه‌های گردشگری غرب کشور محسوب می‌شود. امروز برای ساخت تله‌کابین در طاق بستان مشکلاتی وجود دارد که نگرانی‌هایی برای دوستداران میراث فرهنگی و محیط زیست به‌وجود آورده است. در این نوشتار به بررسی زوایای مختلف کارشناسی می‌پردازم.
۱. میراث فرهنگی ملی
طاق بستان در ۱۵ دی ۱۳۱۰ به شماره ۱۷۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در حال حاضر نام این مجموعه در لیست پایگاه‌های میراث فرهنگی ملی ایران می‌درخشد. یکی از اولین راه‌های حفاظت فیزیکی اثر، تعیین عرصه و پیشنهاد حریم آن است. بند اول ضوابط عرصه هرگونه ساخت و ساز و دخل و تصرف را ممنوع کرده و در بند چهارم، ایجاد هرگونه سازه و ساخت دکل را ممنوع اعلام کرده است. در بند دوم ضوابط عمومی حرایم نیز ایجاد یا نصب هرگونه سازه و دکل را ممنوع کرده و در نهایت در بند اول ضوابط حریم ویژه هرگونه اقدام و دخل و تصرف را ممنوع نموده است. با این وصف ماده‌های ۵۵۸ و ۵۶۰ قانون مجازات اسلامی هرکس را که خرابی به بار آورد و باعث تزلزل در بنیان اثر شود را مشمول مجازات دانسته و در ماده ۵۶۸ در صورت اهمال، مدیر دستوردهنده را مورد خطاب قرار داده است.
۲. میراث فرهنگی جهانی
طاق بستان با اتکا به موازین یک تا چهار از شهریور ۱۳۸۶ در لیست موقت یونسکو قرار دارد. مقررات بین‌المللی برای ثبت جهانی از اشاره منشور آتن به ممانعت از تبلیغات و برپایی دکل‌های ناخوشایند به سال ۱۹۳۱ بازمی گردد. در ماده ششم منشور ونیز به سال ۱۹۶۴ هیچ نوع ساخت و ساز را مجاز نشمرده و در منشور بین المللی مدیریت میراث باستان‌شناسی در سال ۱۹۹۰ ایکوموس، اصل حاکم را در کمترین اثرات منفی بر میراث فرهنگی می‌داند. بررسی نمونه سایت ارنبرستین آلمان نشان می‌دهد که چگونه ساخت تله‌کابین آن را در معرض خروج از لیست میراث جهانی قرار داد.
۳. منطقه گردشگری
اکوپارک پراو از سال ۱۳۹۳ به‌عنوان یک منطقه ویژه مورد توجه قرار گرفته است. سه پناهگاه برای کوهنوردی در نقاط مختلف کوه ایجاد شده است. پارک های شرقی و غربی از گردشگاه‌های شناخته ‌شده کرمانشاه است که با رستوران‌هایی با دنده‌کباب مورد توجه گردشگران است.
راهکار
آنچه مشخص است اینکه طاق بستان با شهرت جهانی به‌عنوان یک اثر فرهنگی ویژه مورد توجه گردشگران خارجی و داخلی است و ایجاد تله‌کابین، توجیهی برای جذب گردشگر در اینجا ندارد. علاوه بر این، قلل دوشاخ، فرخشاد و زرده با ارتفاع زیر دوهزار و پانصد متر نسبت به قله اصلی پراو با ارتفاع ۳۳۹۰ متر، جذابیت کمتری از نظر ارتفاعی و اشراف بر محیط دارد. از این‌رو بهترین مکان که از نظر گروه‌های تخصصی کوهنوردی نیز همیشه مورد استفاده قرار می‌گیرد مسیر روستای چالابه در نزدیک کرمانشاه است که علاوه بر رونق منطقه با ایجاد تشکیلات گردشگری، باعث حفظ میراث فرهنگی غنی منطقه خواهد بود. جاده قدیم تهران که امروزه به‌عنوان یک گذر ساده به میدان طاق بستان می رسد، راه دسترسی مناسبی به چالابه است و زمین‌های فراوانی براحتی در اختیار بهره‌برداران خواهد بود تا امکانات گردشگری مناسبی به‌وجود آورند.