کتاب‌هایی سوار بر موج تبلیغات

مریم شهبازی
خبرنگار
در میان فهرست آثار پرفروش، کتاب‌هایی که به قلم چهره‌های سرشناس سیاسی روانه بازار می‌شوند، اغلب حضوری پررنگ دارند. این استقبال تنها خاص کشور خودمان نیست و نگاهی به فهرست نشریاتی همچون نیویورک تایمز، گاردین یا حتی سایت‌های فروش نظیر آمازون گواهی بر این مسأله در سایر نقاط جهان است. از خاطرات «جان بولتون» و تحلیل‌های سیاسی- اجتماعی «کامالا هریس» گرفته تا نوشته «جان کری» و به‌تازگی هم نوشته دیگری از «باراک اوباما» که در آن به وقایع هشت سال ریاست جمهوری خود پرداخته است.
کنجکاوی برای آشنایی با خط فکری سیاستمداران
شاید بپرسید چرا تنها به آثار سیاستمداران امریکایی اشاره شده؟ پاسخ این سؤال به استقبال خود جامعه مخاطبان بازمی‌گردد. طی گفت‌و‌گویی که پیش‌تر با فریدون مجلسی، مترجم و کارشناس مسائل سیاسی داشته‌ایم؛ او پرفروش بودن آثار نویسندگان مذکور را برآمده از ارتباط آنان با وقایع دهه‌های اخیر کشورمان می‌داند. مجلسی تأکید دارد که خودش هم کتاب بولتون را خوانده چرا که از تصمیم‌گیری‌های سیاستمداران امریکایی علیه کشورمان نگران است و می‌خواهد بداند در ذهن آنان چه می‌گذرد؛ شبیه عاملی که به‌ گفته او دیگر خوانندگان را به‌سوی این کتاب‌ها می‌کشاند.
از گفته مجلسی درباره کنجکاوی مخاطبان برای مطالعه آثاری که به آنان برای شناخت بیشتر شرایط پیرامون‌شان کمک می‌کند که بگذریـــم، اســـــــــدالله امرایی نویسنده و مترجم معتقد است بخشی از اقبالی که به این آثار نشان داده می‌شود، برخاسته از مانور رسانه‌های جهان است. او به «ایران» می‌گوید: «استقبال از این آثار تنها خاص ایران نیست، در همه جهان مردم برای خواندن این کتاب‌ها اشتیاق دارند، البته نکته‌ای که نباید فراموش کرد نقش رسانه‌ها در جریان‌سازی برای جلب توجه همگانی است.»
البته این خبرسازی همیشه هم در جهت تأیید این کتاب‌ها نیست، با این حال حتی دامن زدن به حاشیه‌ها هم منجر به جلب توجه هرچه بیشتر مردم می‌شود؛ امرایی تأکید دارد درباره کتاب‌های پرفروش اینچنینی آمار آثار منتشر شده در ایران قابل مقایسه با کشورهای غربی و اروپایی نیست. او ادامه می‌دهد: «همین کتاب بولتون در حالی منتشر شد که نزدیک به یک میلیون نسخه آن در امریکا و قبل از انتشار پیش فروش شده بود؛ اتفاقی که با این تیراژها هیچ‌گاه اینجا شاهد آن نیستیم.»
این فعال عرصه رسانه، مخاطبان کتاب‌های مذکور را بیشتر از طیف کتابخوان‌های نه چندان حرفه‌ای می‌داند و با‌وجود همه جنجال‌هایی که این آثار حتی در سطح رسانه‌ها به پا می‌کنند معتقد به یک‌بار مصرف بودن آنها است. او تأکید دارد علاقه‌مندان سیاست به سراغ آثار جدی‌تری می‌روند و از طرفی خودش هم مخاطب این کتاب‌ها نیست اما انتشار آنها را عامل مهمی در برقرار ماندن صنعت نشر می‌داند.
همان‌طور که امرایی هم اشاره کرد، بخشی از موفقیت این آثار را می‌توان در گرو موجی دانست که میان اهالی رسانه و حتی خود سیاستمداران راه می‌افتد. هرچند که او تأکید دارد این افراد به سبب جایگاهی که در عرصه سیاست از آن خود ساخته‌اند خواه ناخواه مورد توجه مردم هستند.
افزایش گستره طیف کتاب‌های سیاسی با علاقه‌مندی جوانان
به‌تازگی از کامالا هریس، معاون رئیس جمهوری منتخب فعلی امریکا هم کتابی روانه بازار جهانی شده که ترجمه‌ای از آن با عنوان «حقایقی که باید گفت» هم در کشور خودمان منتشر شده است. در چنین شرایطی عجیب نیست که بخشی از علاقه‌مندان به اشتیاق آشنایی بیشتر با این سیاستمدار به سراغ نوشته او بروند؛ بویژه که هریس در کتاب مذکور به سراغ نقاط ضعف سیستم سیاسی و حقوقی امریکا رفته است. محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث هم در پاسخ به چرایی استقبال مردم از این قبیل کتاب‌ها در مقایسه با دیگر آثار منتشر شده به «ایران» می‌گوید: «کنجکاوی مهم‌ترین دلیلی است که مخاطبان را به سوی این قبیل کتاب‌ها می‌کشاند. به گمانم عموم مردم را نتوان مشتاق مطالعه این کتاب‌ها دانست؛ بیشتر آنهایی خریدار کتاب‌هایی از این دست‌اند که تا اندازه‌ای پیگیر خبرهای حوزه سیاسی هستند.»
جعفریه معتقد است برخلاف تصوری که از فروش‌های آنچنانی این قبیل کتاب‌ها در بازار نشرمان وجود دارد؛ تعداد مخاطبان این کتاب‌ها تفاوت چندانی با دیگر حوزه‌ها ندارند. او ادامه می‌دهد: «تیراژ کتاب تحت تأثیر مشکلات اقتصادی آنقدر پایین آمده که میزان استقبال از کتاب‌های پرفروش در ایران با دیگر کشورها قابل مقایسه نیست. با وجود آن که معتقدم تنها علاقه‌مندان مسائل سیاسی سراغ این دست کتاب‌ها می‌روند اما طی یک دهه اخیر جوانان هم در زمره خریداران آنان قرار گرفته‌اند.»
این فعال عرصه نشر هم مانورهای رسانه‌ای و از سویی گسترش فضای تبلیغات به شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی را در جذب جوانان به‌سوی این کتاب‌ها مؤثر می‌داند. جعفریه تأکید دارد با‌وجود استقبال قابل قبولی که از این کتاب‌ها می‌شود اما در عوض از منظر ممیزی آثاری از این دست با مشکلات بیشتری روبه‌رو هستند. او ادامه می‌دهد: «از آسیب‌هایی که این کتاب‌ها با آنها روبه‌رو هستند ترجمه‌های شتابزده است. البته این مسأله تنها خاص کتاب‌های اینچنینی نیست، کافی است که کتابی در سطح جهانی مورد توجه قرار بگیرد یا به دلایلی مشهور شود تا شاهد ترجمه‌های بی‌کیفیت از آنها باشیم.»‌

اطلاع از پشت پرده سیاست

مسعود میرزایی
مترجم کتاب «اتاق بیضی؛ اتاقی که در آنجا اتفاق افتاد»


 در چرایی توجه مخاطبان به آثاری که به قلم چهره‌های سرشناس سیاسی امریکایی روانه کتابفروشی‌ها می‌شود قبل از هر چیز می‌توان به شکل‌گیری مانورهای رسانه‌ای اشاره کرد؛ به عنوان نمونه وقتی قرار شد کتاب خاطرات جان بولتون «اتاق بیضی؛ اتاقی که در آنجا اتفاق افتاد» منتشر شود، موج رسانه‌ای بزرگی در بین خود امریکاییان به راه افتاد؛ برخی موافق وعده‌ای از جمله شخص ترامپ هم مخالف آن بودند. همین مسأله هم بیش از پیش به جذابیت کتاب مذکور افزود و توجه همگانی را به سمت آن جلب کرد. اما نکته دیگری که در رابطه با استقبال مردم از این قبیل کتاب‌ها نمی‌توان از آن صرف‌نظر کرد به کنجکاوی مخاطبان بازمی‌گردد؛ اغلب این کتاب‌ها از سوی افرادی نوشته و منتشرمی‌شوند که سابقه فعالیت در مشاغلی را داشته‌اند که وجوه امنیتی یا به نوعی محرمانه دارند. ازهمین بابت خاطرات و نوشته‌های افرادی که در زمره صاحبان قدرت هستند برای مخاطبان جذابیت بسیاری دارد، آنان به این امید سراغ کتاب‌های مذکور می‌روند تا بلکه از پشت پرده برخی تصمیمات و اتفاقات سیاسی باخبر شوند و این مسأله‌ای است که در تمام جهان صادق است. اما در ارتباط با مخاطبان ایرانی شرایط قدری متفاوت است؛ به هر حال نمی‌توان منکر تأثیر مستقیم سیاستگذاری‌های امریکایی‌ها برزندگی مردم منطقه ما شد. این مسأله بویژه درارتباط با افرادی همچون «جان بولتون» مصداق‌های بیشتری دارد. شما وقتی به سراغ کتاب «اتاق بیضی؛ اتاقی که درآنجا اتفاق افتاد» بروید خواهید دید که بخش عمده‌ای از گفته‌های بولتون درباره ایران است؛ بنابراین عجیب نیست که مخاطب به سراغ کتاب او برود تا ببیند چه تفکرات و تصمیماتی، بخشی از دشمنی‌های امریکا با ایران را رقم زده است. هرچند که در نهایت نمی‌توان منکر این شد که این قبیل کتاب‌ها بیشتر مرتبط با موضوعات روز جهان هستند و نمی‌توان آنها را در زمره آثار ماندگار دانست.