آیا روزگار پست تمام شده است؟

 امیر ناظمی
رئیس سازمان فناوری اطلاعات‌
نخستین تمبرهای ایرانی بازمی‌گردد به ۱۲۴۷ شمسی یعنی حتی پیش از سفر ناصرالدین‌شاه به اروپا. سفرهای ناصرالدین‌شاه مبدأ ورود بسیاری از فناوری‌ها مانند عکاسی یا حتی تشکیل نمایشخانه‌ها در ایران است؛ اما تمبر پیش از این سفر در ایران منتشر شده بود.اما پس از این سفر بود که تمبر رسمی با تحریک مشیرالدوله و با ارزش رسمی
۱، ۲، ۴ و ۸ شاهی در چاپخانه‌ای در فرانسه منتشر شد. پست ایران یکی از قدیمی‌ترین نهادهای مدرن ایران است؛ قانون پست نتیجه مجلس سوم شورای ملی و مربوط به ۱۲۹۴ شمسی است. در حقیقت پست اصلی‌ترین ابزار ارتباط میان انسان‌ها با همدیگر بوده است؛ تا پیش از سیر فناورانه تلگراف، تلفن و نهایتاً شبکه‌های اجتماعی. با آمدن فناوری‌ها اغلب فناوری پیشین یا حذف یا دچار تغییراتی کلیدی می شد و پست نیز در روزگار شبکه‌های اجتماعی و اقتصاد دیجیتال دچار چنین سرنوشتی شد در حقیقت باید گفت پست دو دوره مأموریتی را پشت سر گذاشته است و اکنون در حال‌گذار به دوره سوم است:
ارتباطات انسان-انسان: نخستین کارکرد پست و اولین خاطره‌ای که از پست در ذهن ماست.  
ارتباط سازمان-انسان/سازمان: اما با آمدن تلفن کارکرد شرکت‌های پست تبدیل شده بود به توزیع ابلاغیه‌های دولتی، قبوض، مکاتبات اداری و نهایتاً توزیع تبلیغات. در حقیقت یک سوی هر مرسوله پستی سازمانی بود؛ یا دولتی برای توزیع مکاتبات و ابلاغ و قبض یا سازمانی خصوصی برای توزیع تبلیغ و قبض و...
دوره دوم نیز با گسترش ابزارهای دیجیتال بسرعت تمام شد. در حقیقت ایمیل‌ها، سامانه‌های اداری و اپلیکیشن‌ها جایگزین پستچی‌ها شدند.
اما دوره سوم در این سال‌ها آغاز شده است:

پست زیرساخت اقتصاد دیجیتال
واقعیت آماری نشان می‌دهد که در این چند سال با گسترش خریدهای آنلاین و فروشگاه‌های دیجیتالی، از ۲۵ تا ۷۵ درصد از کل مرسولات پستی در کشور، ناشی از «اقتصاد دیجیتال» است. گزارش ۶ماهه نخست تجارت الکترونیک نشان می‌دهد ۶۷ درصد از کل تجارت الکترونیک توسط شرکت‌های پستی انجام می‌شود؛ که سهم شرکت ملی پست ۴۳درصد از کل است. تنها ۱۹درصد از توزیع کالا توسط خود شرکت‌ها و استارتاپ‌های فروشگاه دیجیتال انجام می‌شود. از سوی دیگر حجم تجارت الکترونیک نسبت به زمان مشابه سال قبل (۱۳۹۸) بیش از ۲۸۴ درصد رشد داشته است؛ چیزی نزدیک به ۳برابر. در حقیقت پست در حال تبدیل شدن به زیرساخت کلیدی تجارت الکترونیک است؛ و به اندازه زیرساخت ارتباطی در توسعه تجارت الکترونیک تأثیرگذار شده است. این‌که این روزها نام پست را بیشتر از یک دهه قبل می‌شنوید و این که دوباره سر و کار شما با پست و پستچی گره خورده است؛ جای تعجب ندارد.

گذار به آینده
به این ترتیب پست که در دو دهه گذشته سرگرم توزیع انبوه «کارت‌های هوشمند» در ایران بود و هر روز تلاش داشت تا قبوض بیشتر توزیع کند  به نوعی باید گفت در حال یک پوست‌اندازی است و این شرکت در این پوست‌اندازی بیش از گذشته نیاز به ابزارهای الکترونیکی و ایجاد زیرساخت ارتباطاتی (مانند دادن API برای خدمات خود به فروشگاه‌های دیجیتال) دارد. پست در این تغییر ماهیت می‌تواند بلندپروازانه فراتر از توزیع تبدیل به زیرساخت لجستیک شود. فردایی که در آن «انبار به‌عنوان خدمت» (WaaS) و مدیریت ارسال کالا را بر عهده دارد. اما این تغییر راهبرد، تغییری کلیدی همراه با تغییر چارچوب‌های پیشین است. حتی می تواندتغییر نگاه به پست در چشم مخاطبان و مردم نیز پر از چالش باشد. پست در این خدمات باید کاملاً رویکرد هزینه-منفعت داشته باشد. در حقیقت دیگر پست یک وظیفه حاکمیتی نیست و باید هزینه توزیع خود را از مشتری دریافت کند؛ در حالی که باید هم‌زمان بهره‌وری لازم برای کاهش هزینه‌ها را نیز داشته باشد. این شروع یک راه است؛ مفهوم پست در حال پوست‌اندازی است و در سال‌های آینده این بازیگر بیش از چند دهه پیش بازیگر کلیدی خواهد بود.