همانقدر که کاستی‌ها را دیدیم از نقاط قوت نمایشگاه هم بگوییم

محمدعلی جعفریه
مدیر انتشارات ثالث
در خلال همه نکاتی که این روزها به نقل از اهالی نشر درباره نخستین تجربه برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران می‌خوانیم توجه به مسأله‌ای ضروری است. نکته‌ای که به نظر می‌رسد آن را تحت تأثیر عجله‌مان برای برشمردن کاستی‌های این رویداد فرهنگی نادیده گرفته‌ایم. یکی از مهم‌ترین فواید برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی را می‌توان جذب اقشار تازه‌ای عنوان کرد؛ طی برگزاری نمایشگاه کتاب به شکلی که طی دهه‌های اخیر شاهد بوده‌ایم بخش قابل توجهی از کتابدوستان امکان مراجعه به محل برپایی این رویداد بین‌المللی را به دلایل مختلفی نداشتند؛ مسائلی از جمله ترافیک خیابان‌ها، دوری راه و حتی محدود بودن زمان میزبانی غرفه‌ها. با شرایطی که شیوع کرونا در صنعت نشرمان سبب شد این افراد فرصتی برای خرید کتاب در خلال برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب پیدا کردند. از سوی دیگر برخی نوجوانان و جوانانی که فضای مجازی نقش مهمی در زندگی روزانه‌شان ایفا می‌کند از سر کنجکاوی هم که شده و تحت تأثیر تبلیغاتی که اتفاقاً در همین شبکه‌های اجتماعی شکل گرفتند به جمع خریداران کتاب از این طریق پرداختند. به عقیده من به همان اندازه‌ای که به دنبال انعکاس و صحبت از کاستی‌های این نمایشگاه هستیم بهتر است کمی به نقش مثبتی که در دسترسی مخاطبان به تازه‌های نشر، آن هم به دور از محدودیت‌های برآمده از مشغله‌های زندگی امروز ایفا کرده هم توجه کنیم. این طیف جدیدی که به جمع خریداران کتاب، طی برگزاری نمایشگاه کتاب پیوسته‌اند اتفاق مهمی است که نباید بی‌تفاوت از کنار آن گذشت. از سوی دیگر برپایی این نمایشگاه نشان داد که می‌توان مرزهای زمان و مکان نادیده گرفت؛ مخاطبان بسیاری در ساعت‌های پایانی شبانه روز و حتی نیمه‌های شب دست به خرید آثار مورد نظر خود می‌زدند. این اتفاقی است که به سبب محدودیت‌های متعدد در شرایط فیزیکی نمایشگاه به هیچ‌وجه ممکن نیست. نمی‌دانم سرنوشت برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران طی سال‌های آینده به چه شکل باشد، با این حال بعید به نظر می‌رسد که سال 1400 شرایط برای اینکه بیش از یک میلیون نفر در فضای نمایشگاهی در محدوده مکانی مشخصی جمع شوند مهیا شود. نه فقط ایران، بلکه در ارتباط با دیگر کشورها هم به نظر می‌رسد که تا مدت‌ها ناچار به اعمال پروتکل‌های بهداشتی برای جلوگیری از گسترش هر چه بیشتر این پاندمی باشیم. از همین‌رو سال آینده هم بعید نیست که عمده تمرکز بر برگزاری شکل مجازی نمایشگاه کتاب تهران باشد. هر چند که تجربه به دست آمده در شرایط فعلی را نباید به فراموشی سپرد، می‌توان طی سال‌های آینده و حتی بعد از کنترل کامل بیماری کرونا نیز همچنان شاهد برگزاری این نمایشگاه به عنوان مکملی در کنار نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به روال سابق آن باشیم. تجربه نشر ما که از حضور در این نمایشگاه مثبت بوده و با استقبال خوبی از سوی مخاطبان روبه‌رو شده‌ایم. به گمانم آن دسته از ناشرانی که برنامه‌ریزی بخش عمده‌ای از نقدینگی خود را بر فروش سالانه آثار خود در نمایشگاه کتاب گذاشته بودند فروش مطلوبی در این نمایشگاه داشتند. با این حال برای اینکه کتابفروشان از آسیبی از جهت خرید مستقیم مردم از ناشران نبینند بهتر است که مسئولان تا زمستان تمام نشده طرح تخفیف فصلی تازه‌ای را برگزار کنند؛ حتی در صورت ادامه برپایی نمایشگاه مجازی هم می‌توان با تزریق یارانه بیشتر از طریق طرح‌های تخفیف فصلی، کتابفروشان را هم تقویت کرده و مردم را به سوی آنان کشاند. اما در آخر ذکر این نکته ضروری است که این نخستین تجربه نشرمان در برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران است؛ اتفاقی که حتی در سطح جهانی هم نمونه‌ای نداشته است. سؤال من از آن دسته دوستانی که تنها به نکات منفی برگزاری این رویداد توجه دارند این است که تا کاری را انجام نداده‌ایم چطور می‌توانیم ایراد آن را برطرف کنیم. ارزیابی نقاط قوت و ضعف را بگذاریم برای اتمام نمایشگاه و در این اندک فرصت باقی مانده مردم را از آن دور نکنیم.