فروش 187 میلیارد ریالی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران

مریم شهبازی
خبر‌نگار‌
تنها بیست و چهار ساعت تا پایان نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران باقی مانده، تجربه‌ای که نه تنها در عرصه داخلی، بلکه در گستره جهانی هم تا امروز مصداقی نداشته است. با این حال فروش 371 هزار نسخه‌ای کتاب تا صبح روز گذشته به ارزش تقریبی 187 میلیارد ریال گویای استقبال مردم از این رویداد تازه نشر است. صنعت نشرمان در حالی قدم به مسیر تازه‌ای در راستای دسترسی بهتر مخاطبان به تازه‌های نشر گذاشته که گفته‌های مختلفی درباره این رویداد بین‌المللی عرصه کتابمان شنیده می‌شود؛ برخی ناشران و اهالی کتاب با نگاه مثبت و برخی دیگر بی‌توجه به شرایط فعلی با نگاهی صرفاً انتقادی به سراغ آن رفته‌اند.
علیرضا رئیس دانایی، مدیر انتشارات نگاه از جمله ناشرانی است که تأکید دارد به جای آن که همه حواسمان متمرکز بر کاستی‌ها شود به محدودیت‌هایی که کرونا و از سویی مسائل اقتصادی رقم زده هم توجه کنیم. این فعال عرصه نشر به «ایران» می‌گوید: «من هم منکر برخی ضعف‌های پیش روی نمایشگاه نیستم، اما مسأله‌ای که گویا برخی دوستان فراموش کرده‌اند این است که ما با نخستین تجربه برپایی چنین نمایشگاهی، حتی در عرصه جهانی روبه‌رو هستیم. شما به سی و دو- سه سال قبل بازگردید و ببینید آیا نخستین دوره‌های نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بی‌عیب و نقص برپا شده؟ حتی حالا هم با وجود گذشت بیش از سه دهه، طی روزهای نخست نمایشگاه کتاب شاهد برخی نواقص هستیم که البته به تدریج برطرف می‌شوند.» یکی از نگرانی‌ها درباره برپایی نمایشگاه مجازی کتاب تهران فرصت کم برای اطلاع‌رسانی به مخاطبان بود؛ نکته‌ای که البته چندان بیراه نبود و اگر زمان بیشتری برای تبلیغ در دست بود مخاطبان بیشتری از آن باخبر می‌شدند. با این حال رئیس دانایی بر استقبال خوب مردم تأکید دارد و می‌گوید: «تنها طی بیست و چهار ساعت گذشته همکاران نشر ما بیش از چهار هزار بسته کتاب برای تحویل به اداره پست آماده کرده‌اند. حالا که از نکات مثبت نمایشگاه گفتم بد نیست که به نکته مهمی اشاره کنم، اینکه شاید برخلاف نمایشگاه فیزیکی مبلغی بابت اجاره غرفه و... نداده‌ایم اما مسأله اینجاست که در عوض بابت اضافه کار کارمندان و از سویی بابت بسته‌بندی مرسولات پستی به هزینه‌های ما اضافه شده است.»
برای دوره‌های بعد چاره‌ای هم برای کتابفروشان بیندیشید
رئیس دانایی تأکید دارد بهتر است به جای نقدهای شتابزده تا پایان نمایشگاه صبر کنیم و بعد از آن به ارزیابی نقاط قوت و ضعف آن بپردازیم. این فعال عرصه نشر به ادامه برپرپایی نمایشگاه مجازی کتاب تهران طی سال‌های آینده نگاه مثبتی دارد اما تأکید دارد باید چاره‌ای هم برای کتابفروشان اندیشیده شود تا آسیبی از فروش مستقیم کتاب از طریق ناشران نبینند. با وجود استقبال ناشران از حضور در این رویداد تازه نشرمان، برخی ناشران در آن شرکت نکرده‌اند. از جمله می‌توان به امیرحسین ‌زادگان، مدیر نشر ققنوس اشاره کرد. او به رغم آن که منکر نقش مثبت برگزاری این نمایشگاه در شرایط فعلی نیست اما تأکید دارد در صورت تدوام برپایی آن در سال‌های بعد بهتر است که مسئولان ارشاد به جای تخفیف 20 درصدی، همچون نمایشگاه فیزیکی کتاب، ناشران را موظف به درنظر گرفتن تخفیف 10 درصدی کنند تا از این بابت آسیبی متوجه نشر نشود.
هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در پاسخ به برخی نقدهایی که برپایی نمایشگاه کتاب تهران را نشانه رفته‌اند به «ایران» می‌گوید: «شما اگر به سراغ موضعگیری اتحادیه در مواجهه با نخستین پیشنهادها در برپایی نمایشگاه مجازی کتاب بروید خواهید دید که به صراحت مخالفت خود را اعلام کرده بودیم. با این حال وقتی قرار به لغو حتمی نمایشگاه فیزیکی کتاب تهران گذاشته شد برگزاری شکل مجازی نمایشگاه کتاب از معدود راهکارها برای بازگشت بخشی از سرمایه ناشران به شمار می‌آمد و با آن موافقت کردیم.» به گفته این فعال عرصه نشر از آنجایی که بخشی از گردش مالی صنعت نشرمان وابسته به برگزاری سالانه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است فقدان آن بنابر ضرورت‌هایی که کرونا سبب شده، آسیبی جدی بر بدنه نشر وارد کرد. او در تشریح بیشتر این گفته‌اش می‌گوید: «بخش قابل توجهی از نقدینگی ناشران بر انتشار کتاب و از سویی فروش‌هایی در خلال نمایشگاه کتاب تهران صرف شده بود، اتفاقی که رخ نداد و منجر به انباشت بدهی اهالی نشر شد. حرف من این است حالا که در چنین شرایطی نمایشگاه مجازی کتاب تهران برگزار شده تا بخشی از این خسارت جبران شود به جای نقدهای زودهنگام تا پایان برپایی‌اش صبر کنیم.» حسن‌پور تأکید دارد نقدهای زودهنگام آسیب مالی ناشران حاضر در این نمایشگاه را به دنبال دارد. او معتقد است وقتی مخاطبان با خبرهای منفی در خصوص نمایشگاه مواجه می‌شوند حتی اگر علاقه‌ای به خرید کتاب از طریق آن داشته باشند هم منصرف می‌شوند؛ در این بین ناشرانی که به امید فروش آثار خود در این رویداد بین‌المللی شرکت کرده‌اند هم آسیب خواهند دید. رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در ادامه تصریح می‌کند: «البته انتقال کاستی‌های فعلی به متولیان برپایی نمایشگاه در صورتی که همراه با رسانه‌ای شدن و جنجال نباشد اتفاق خوبی است؛ اتحادیه طی این روزها نقص‌ها و کاستی‌هایی را که امکان برطرف کردن آنها وجود داشته به اطلاع متولیان آن رسانده و همچنان هم می‌رساند.» این مسئول صنف نشر تأکید دارد نقدهای زودهنگام حتی منجر به دیده نشدن کاستی‌های بزرگ‌تر می‌شود و می‌گوید: «ما در حال پشت سر گذاشتن تجربه‌ای هستیم که در عرصه جهانی مصداقی نداشته، اتفاقی که نه تنها برای سال‌های بعد خودمان، بلکه حتی برای دیگر کشورها هم می‌تواند به عنوان مبنایی برای ادامه این راه استفاده شود. حداقل از این طریق ما و دیگران می‌توانیم با بررسی نقاط ضعف و قوت اقدام به برگزاری نمایشگاهی کامل‌تر کنیم.»
رئیس اتحادیه ناشران تهران معتقد است تا پیش از آن که کتاب‌های خریداری شده به دست مخاطبان برسد و از سویی حساب ناشران هم تسویه شده باشد نمی‌توان دست به ارزیابی دقیق آن زد. او نقدهای زودهنگام را عاملی جدی در دور کردن مردم از نمایشگاه و ناشران می‌داند.
حرکت اجتناب ناپذیرنشر به سوی فضای مجازی
محمدرضا توکل صدیق، مدیر نشر صابرین هم به رغم اشاره به برخی کاستی‌ها معتقد به تأثیر مثبت برگزاری در بازگرداندن بخشی از سرمایه ناشران به آنان است؛ او نیز به «ایران» می‌گوید: «من هم با نقدهای زودهنگام موافق نیستم بویژه وقتی که بحث نخستین کسب تجربه نشرمان در این زمینه است و از سویی با محدودیت‌های بسیاری از بابت شیوع بیماری کرونا مواجه شده‌ایم. نه فقط ناشران، بلکه حتی اهالی رسانه‌ها هم بهتر است نقدهای خود را که البته من هم منکر برخی از آنها نیستم به بعد از اتمام نمایشگاه موکول کنند تا تأثیر منفی بر استقبال مردم نگذارد.» اما پیش‌بینی این فعال عرصه نشر از احتمال برپایی دوباره نمایشگاه مجازی کتاب تهران در سال‌های آینده و بعد از کنترل کامل بیماری کرونا بر این است که خواه ناخواه جهان به سوی بهره‌مندی هرچه بیشتر از فضای مجازی در حرکت است. او می‌گوید: «این اتفاق ناگزیری است که محدودیت‌های برآمده از شیوع کرونا آن را سرعت بخشید. چه بخواهیم و چه نه، زندگی شتابزده انسان امروزی او را بیش از پیش به سوی انجام بخشی از کارهای خود از طریق فضای مجازی کشانده، بنابراین چه ایرادی دارد که در کنار برگزاری شکل فیزیکی و همیشگی نمایشگاه کتاب، هر سال شاهد برگزاری آن در ابعادی کوچک‌تر، آن هم در فضای مجازی هم باشیم.» توکل صدیق معتقد است در آینده‌ای نه چندان دور برگزاری شکل فیزیکی نمایشگاه بیشتر رنگ و بویی تخصصی پیدا کرده و کتاب‌های حوزه عمومی به فضای مجازی منتقل خواهند شد. گفتنی است که امروز آخرین فرصت برای خرید کتاب از نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران است؛ هرچند که برخی شنیده‌ها حکایت از احتمال تمدید زمان برگزاری‌اش دارد.

برش

بر اساس آمار خانه کتاب و ادبیات ایران، مجری برگزاری این رویداد تازه عرصه نشر، تا ساعت 9 صبح پنجمین روز از برپایی نمایشگاه مجازی کتاب تهران 371 هزار 48 نسخه کتاب به فروش رسیده است. در این بین تعداد کل سفارش‌های ارسال شده برابر با 14 هزار و 452 مرسوله پستی بوده که تا زمان یاد شده 51 هزار و 906 مرسوله هم در انتظار ارسال بوده‌اند. مبلغ کل فروش نیز برابر با 187 میلیارد و 41 میلیون و 691 هزار و 911 ریال بوده است. البته همان‌طور که اشاره شد این آمار تا صبح روز گذشته است و برای اطلاع از آمار نهایی باید تا پایان امروز صبر کرد. هرچند که بنابر گفته برخی مسئولان احتمال تمدید مدت برگزاری نمایشگاه نیز وجود دارد و ممکن است طی ساعت‌های آینده خبری در این رابطه منتشر شود.