اتاقی که در آنجا اتفاق افتاد

استعفای متیس

«شما آماده هستید؟»، ترامپ بدون اشاره به فرد خاصی این سؤال را مطرح کرد ولی این معمولاً عبارت مورد علاقه ترامپ بود که وقتی آن را به کار می‌برد، یعنی اینکه موضوعات بزرگ و مهمی در راه است.
ترامپ گفت: «به آنها بگویید ما 18 سال در آنجا حضور داشتیم و کارهای بزرگی را انجام دادیم. اگر کسی (از تروریست ها) به اینجا بیاید با شرایطی مواجه می‌شود که هرگز در گذشته مواجه نشده است. این چیزی است که ما می‌گوییم.» ترامپ همچنین موضوع عقب نشینی نظامیان امریکایی را به عراق، سوریه و یمن هم توسعه داد. وی دوباره به سراغ متیس آمد و گفت: «من هرچه را که شما خواسته بودید، در اختیارتان گذاشتم. قدرت نامحدود و بدون موانع، ولی شما در حال باخت هستید. شما هر روز ضربه می‌خورید. شما ناکام شدید.» تکرار دردناک این حرف‌ها نشان می‌دهد ترامپ که بدون وقفه تأکید می‌کند او تنها کسی است که تصمیمات را اتخاذ می‌کند، برای پذیرفتن مسئولیت تصمیمات خود مشکل دارد.
متیس پرسید: «آیا ما می‌توانیم (عقب نشینی) را به تأخیر بیندازیم تا مجبور نشویم سربازان و دیپلمات‌های بیشتری را از دست بدهیم؟»
ترامپ با عصبانیت پاسخ داد: «ما از پس این کار و هزینه‌هایش بر نمی‌آییم. ما ناکام شده‌ایم. حتی اگر شرایط موجود تغییر هم بکند، من این کار را نخواهم کرد.»
ما پس از این جلسه، آشفته و پریشان به سمت دفتر کلی رئیس ستاد کارکنان کاخ سفید حرکت کردیم تا در آنجا اقدام بعدی خود را بررسی کنیم. دانفورد که تا آن لحظه بیشتر ساکت بود، گفت: هیچ راهی وجود ندارد که در چارچوب زمانی تعیین شده توسط ترامپ بتوانیم همه نیروهایمان را صحیح و سالم از افغانستان خارج کنیم، به‌همین دلیل تأکید می‌کنم که ما باید جلسه دیگری با رئیس جمهوری داشته باشیم و توضیح دهیم چرا این کار شدنی نیست. کلی که در آن لحظه بسیار ناراحت بود، گفت: ترامپ اهمیت نمی‌دهد او فقط به فکر خودش است (او حداقل در آن مقطع تا حدودی درباره عدم تمایل و علاقه ترامپ به بازدید از عراق و افغانستان فکر می‌کرد). سپس متیس از دانفورد خواست که همه سربازان امریکایی را از روستاها و مناطق دورافتاده افغانستان عقب بکشد و آنها را در چهار یا پنج پایگاه کلیدی جا بدهد تا بتوان از آنجا سربازان را از افغانستان خارج کرد. وی همچنین تأکید کرد که امنیت این پایگاه‌ها و بویژه هواپیماهایی که برای جا به جایی سربازان و تجهیزات نشست و برخاست می‌کنند باید بخوبی تأمین شود. این دستورات متیس به‌گونه‌ای بود که گویی یک ژنرال چهار ستاره تفنگداران دریایی امریکا نمی‌تواند خودش چنین کاری را مدیریت کند. صادقانه بگویم من نمی‌دانم واقعاً کلی و دانفورد (که ژنرال‌های چهار ستاره بوده و هستند) چگونه خودشان را کنترل کردند و به متیس نگفتند که با این طرح عقب نشینی چه کاری می‌خواهد انجام دهد؟ ولی به هرحال این پدیده «ژنرال پنج ستاره» در حال انجام مأموریت بود. متیس باید بیشتر نگران اقناع ترامپ می‌بود تا طرح‌های ابتدایی مربوط به عملیات خروج نیروهای امریکایی از افغانستان.
پس از پایان جلسه حاشیه‌ای در اتاق جان کلی، پمپئو را صحبت کنان تا نزدیک خودروش در محوطه بیرونی بال غربی کاخ سفید همراهی کردم و حین صحبت‌ها بر این نکته تأکید کردیم که ارزیابی ترامپ از دیدگاه‌های جمهوریخواهان در قبال افغانستان، کاملاً اشتباه است. پمپئو گفت: «با این وضعیت ترامپ از نظر سیاسی آسیب جدی خواهد دید و حق هم همین است.» من گفتم: ژنرال‌ها درگیر کلیشه شده‌اند و بدون اقدام ابتکاری فقط راه‌های قبلی را به امید نتایج بهتر امتحان می‌کنند، در حالی که باید به طور مؤثرتری با شرایط رفتاری و حالات ترامپ تعامل کنند چرا که حداقل بخشی از مسئولیت شرایطی که برای رئیس جمهوری پیش آمده، برعهده همین ژنرال‌ها است. من به‌عنوان فردی که دیرتر از بقیه به دولت ترامپ پیوستم، شاهد بودم آنچه از نظر متیس و همکارانش در وزارت دفاع موفقیت به‌نظر می‌رسید، نظیر سخنرانی اوت 2017 ترامپ در مورد افغانستان، در واقع اشتباهاتی بیش نبودند و این مسأله با نگاهی به گذشته بخوبی روشن می‌شد. آنها به ترامپ فشار آوردند و در واقع او به سمت شرایطی بسیار فراتر از آنچه در نظر داشت، هل داده شد و از اهداف مورد نظر منحرف شد و اکنون این ترامپ بود که دوباره واکنشی افراطی و این بار در خلاف جهت وضعیت قبلی از خود نشان می‌داد. البته «محور بزرگان» که از سوی رسانه‌ها تقدیس می‌شدند در ارتکاب این اشتباه تنها نبودند، اما قبل از اینکه از این وضعیت نجات پیدا کنیم، باید سوءبرداشت‌هایی که ترامپ بر آنها متکی بوده را بپذیریم. خلیلزاد ممکن است بتواند به مذاکراتش با طالبان سرعت ببخشد، اما ارتباط تلاش‌ها و اقدامات او با آنچه در عرصه واقعی افغانستان جریان داشت، کاملاً قطع بود. به‌نظر می‌رسید که چند ماه تیره و تار را در پیش روی خود داشتیم.
در روز 20 دسامبر، آن‌گونه که پمپئو بعداً برای من تعریف کرد، متیس چند ساعت قبل از اعلام استعفایش نه تنها نسخه‌ای از استعفانامه خود بلکه برخی اسناد دیگر را به پمپئو داده بود که یکی از این اسناد اهمیت خاصی داشت. این سند در واقع پیش‌نویس یک بیانیه عمومی در مورد طرح‌های عملیاتی پنتاگون برای خروج از افغانستان بود. انتشار این بیانیه در واقع ترامپ را خلع سلاح می‌کرد و او دیگر در ماه ژانویه چیزی برای گفتن در سخنرانی سالانه خود در نشست مشترک مجالس سنا و نمایندگان در کنگره نداشت. پمپئو می‌گفت؛ من که حیرت زده شده بودم به متیس گفتم که نمی‌تواند چنین سندی را منتشر کند و حتی امکان ویرایش آن برای انتشار هم وجود ندارد. متیس از پمپئو خواسته بود که حداقل نسخه‌ای از این بیانیه را برای من بفرستد که در پاسخ گفته بود مطمئنم جان بولتون هم با نظر من موافق است. نه من و نه پمپئو در آن مقطع اطلاع نداشتیم که وزارت دفاع یک «دستور اجرایی» نیز درباره تشریح جزئیات بیانیه وزیر دفاع تهیه و پیشاپیش آن را برای فرماندهان نظامی و همچنین سفارتخانه‌های امریکا در سراسر جهان ارسال کرده است. در واقع همه این اقدامات بخشی از سناریوی استعفای متیس از وزارت دفاع بود. ما بعداً و به‌صورت مبهم و گیج کننده از این موضوع مطلع شدیم ولی متیس کار خودش را کرده بود و رسانه‌ها از اخبار مربوط به این موضوع پر شده بودند. این حرکت نشانگر تاکتیک مرسوم متیس بود و بغض و کینه او را نشان می‌داد که می‌خواست بگوید: «شما خروج می‌خواهید؟، الان آن (برنامه خروج) را در اختیار دارید.» به این ترتیب کسی هم نمی‌گفت او به خاطر هیچ و پوچ، آشوب و جنجال ایجاد کرده است.
حتی بعد از استعفای متیس هم من، پمپئو و شاناهان (سرپرست جدید وزارت دفاع) برنامه صبحانه مشترک هفتگی را ادامه دادیم. در روز 24 ژانویه و در جریان صبحانه کاری مشترک ما دیدگاه‌های متفاوت خود را در مورد مسائل مهم به بحث گذاشتیم. من و شاناهان از این نگران بودیم که خلیلزاد (در مذاکره با طالبان) امتیازات زیادی را می‌دهد. البته می‌دانستیم که امتیاز دادن‌ها به این دلیل نیست که او مذاکره کننده ضعیفی است بلکه این کار براساس دستورالعمل‌های خود پمپئو به‌عنوان وزیر خارجه انجام می‌شد. طالبان تأکید داشت که در پیش‌نویس بیانیه «امریکا – طالبان» (که به خودی خود مفهومی مشکل ساز بود) تصریح شود که همه نیروهای خارجی (منظور نیروهای امریکایی) افغانستان را ترک خواهند کرد. چنین عبارتی قطعاً هیچ فضایی را برای حفظ قابلیت‌های ما در ارتباط با عملیات‌های ضدتروریستی در افغانستان باقی نمی‌گذاشت، در حالی که خود ترامپ تأکید داشت که این قابلیت و توانایی را حتی بعد از عقب نشینی از افغانستان، حفظ کنیم.