اول رفع تحریم‌ها بعد بازگشت امریکا به برجام

گروه سیاسی- پایگاه اطلاع‌رسانی «دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای» از دیروز انتشار گفت‌و‌گوهایی در قالب پرونده‌ «حرف قطعی» را آغاز کرده است. پرونده‌ای که عنوان شده «درباره‌ موضع جمهوری اسلامی در زمینه‌ تحریم‌ها و برجام» تهیه شده است. در اولین روز از انتشار این گفت‌و‌گو‌ها دیروز مصاحبه این سایت با محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه، علی اکبر ولایتی مشاور رهبر معظم انقلاب در امور بین‌الملل و محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی منتشر شد. دیگر افرادی که به مرور گفت‌و‌گوهای آنها تا روز 25 دی‌ماه منتشر خواهد شد عبارت هستند از: علی لاریجانی، سعید جلیلی، علی‌اکبر صالحی و کمال خرازی. آن‌طور که این سایت اعلام کرده، فلسفه تهیه این پرونده سخنان روز 19 دی ماه رهبر معظم انقلاب است که طی آن ایشان درباره‌ گمانه‌زنی‌ها و مباحث جاری در فضای سیاسی کشور پیرامون رفتار جمهوری اسلامی در قبال برجام و وظایف امریکا در این خصوص، گفتند «ما هیچ اصراری نداریم، هیچ عجله‌ای نداریم که امریکا به برجام برگردد؛ اصلاً مسأله‌‌ ما این نیست که امریکا به برجام برگردد یا برنگردد. آنچه مطالبه‌ منطقی ما و مطالبه‌ عقلانی ما است، رفع تحریم ها است؛ این حقّ غصب ‌شده‌ ملّت ایران است.» این جملات مواضعی بود که رهبر انقلاب آن را به‌عنوان «سخن پایانی و قطعی» جمهوری اسلامی اعلام کردند.محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در گفت‌و‌گوی دیروز خود اصل اساسی مورد نظر جمهوری اسلامی ایران در مقطع پیش رو را اینگونه مطرح کرد؛ موضوع اصلی این است که روابط اقتصادی ما با کشورها عادی بشود. وی در این مصاحبه با اشاره به برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ به تعهدی اشاره کرده که طی آن قرار بر عادی‌سازی روابط اقتصادی ایران با جهان بوده. تعهدی که او می‌گوید به‌دلیل تحریم‌های امریکا و اروپایی‌ها قبل از برجام و رفتار ترامپ در دوره ریاست جمهوری‌اش به آن عمل نشده است. ظریف ناظر به همین مسأله می‌گوید: «خواست رهبر انقلاب، مسئولان کشور و مذاکره‌کنندگان همین است که مهم‌ترین اولویت، برداشته ‌شدن تحریم‌هاست. بعد از آن بحث ورود امریکا به برجام مورد توجه قرار می‌گیرد.» گفت‌و‌گوی ظریف را در ادامه می‌خوانید.
یکی از موضوعاتی که رهبر انقلاب در سخنرانی تلویزیونی‌شان در سالروز قیام ۱۹ دی مطرح کردند، بحث توقف تحریم‌ها علیه ملت ایران بود. به‌عنوان سؤال اول، چرا غربی‌ها و مشخصاً دولت امریکا موظفند همه‌ تحریم‌ها علیه ملت ایران را بردارند؟ و چرا برچیده‌ شدن تحریم‌ها بر بازگشت امریکا به برجام اولویت دارد؟
امریکایی‌ها بعد از اینکه از برجام خارج شدند، هم تحریم‌های گذشته را برگرداندند و هم اینکه با عناوین جدید تحریم‌ها را دشوارتر کردند. لذا صرف بازگشت امریکا به برجام در شرایط کنونی کفایت نمی‌کند، به‌خاطر اینکه برجام در شرایطی مذاکره شد که نوع دیگری از تحریم‌ها علیه ایران مطرح بود و رفع آن تحریم‌ها در داخل برجام تشریح شد؛ یعنی هدف برجام هم این بود که آن تحریم‌ها را بردارد. امروز برای اینکه آن شرایط فراهم بشود، صرفاً بازگشت به برجام برای امریکا کافی نیست، بلکه باید تحریم‌ها را بردارد یعنی نه اینکه بگوید مثلاً‌ من عین کلمات برجام را اجرا می‌کنم.  ترامپ در این چهار سال تلاش کرد که برجام را از محتوا تهی بکند و تحریم‌هایی را تحمیل بکند که اگر امریکا به برجام برگردد هم آن تحریم‌ها کماکان باقی بماند. مثلاً بانک مرکزی و وزارت نفت ما را از تحریم‌های تحت عنوان هسته‌ای خارج و با عنوان تروریسم تحریم کردند. اصلاً عناوین و نحوه‌ انتصاب تحریم‌ها را هم عوض کردند.
رهبر انقلاب همین بیانات در سخنرانی اخیرشان را به ما نیز فرموده بودند و ما هم بر اساس آگاهی‌ای که از دیدگاه ایشان داشتیم، از مدت‌ها قبل اعلام کردیم آنچه که باید امریکا انجام بدهد، انجام وظیفه‌هایی است که چهار سال از آن تخطی کرده و اول از همه باید آن کار را انجام بدهد. هرچند اوباما هم خیلی با تعهد به وظایف خودش عمل نکرد؛ اما در چهار سال گذشته، هدف ترامپ نابود کردن برجام بود. امریکا اول باید تعهداتش را انجام بدهد، بعد موضوع بازگشت امریکا به برجام یک مسأله ثانوی است. موضوع اصلی این است که روابط اقتصادی ما با کشورها عادی بشود. اگر به برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ نگاه کنید، تعهدی که آنجا وجود داشته در واقع عادی‌سازی روابط اقتصادی ایران با دنیا بوده که به‌دلیل تحریم‌های امریکا و اتحادیه‌‌ اروپا و به‌دلیل تبعیت بسیاری از امریکا، بدون هیچ منطقِ قانونی‌ای غیرعادی شده بود و در این چهار سال هم با فشارهایی که ترامپ آورد این وضعیت ادامه پیدا کرد. لذا خواست رهبر انقلاب، مسئولین کشور و مذاکره‌کنندگان همین است که مهم‌ترین اولویت، برداشته ‌شدن تحریم‌هاست. بعد از آن بحث ورود امریکا به برجام مورد توجه قرار می‌گیرد.
همان‌طور که می‌دانید، امریکا و اروپا برای رفع تحریم‌ها باید یکسری گام‌های عملی بردارند. این اقدامات چیست؟ چه خسارت‌هایی از ناحیه‌ خروج امریکا از برجام به ما وارد شده و این خسارت‌ها چگونه قابل جبران هست؟
گام‌های عملی‌ این است که باید روابط اقتصادی ایران با جهان عادی بشود؛ یعنی حل و فصل تمام اقداماتی که امریکا کرده و باعث ‌شده رابطه‌ اقتصادی با ایران را محدود بکند. ما با امریکا کاری نداریم.
اما اگر بخواهیم وارد جزئیات بشویم، باید محدودیت‌هایی را که برای فروش نفت ایران ایجاد کردند، بردارند. نفت ایران مشتری دارد، ولی امریکایی‌ها با روش‌های زورمندانه و فشار مانع شدند که مشتری‌ها نفت ایران را خریداری کنند. خب این هم باید متوقف بشود. باید روابط بانکی ما به حالت اولیه برگردد. باید قراردادهایی را که ما داشتیم با شرکت‌های مختلف اجرایی بشود. باید طرف‌های مختلف کارگزاری‌های بانکی ما به حالت اول برگردند.
به‌عبارت دیگر، آنچه که در ضمیمه‌ دوم برجام هست، تأکید بر آثار اقدامات دارد. نه فقط اینکه آقای بایدن یک متنی را امضا بکند. امضا ضروری است، اما این فقط شرط لازم است. شرط کافی این است که ما آثار اقدامات امریکا را ببینیم. هم در برجام، هم در بحث تعهدات اتحادیه‌ اروپا و هم در بحث تعهدات امریکا مطرح و تأکید شده است. حرفی که ما در چهار سال گذشته به اروپایی‌ها زدیم، این است که درست است شما یکسری امضا کردید و یک رشته تحریم‌ها را برداشتید، اما مردم ایران اثری نمی‌بینند. الآن مردم ایران می‌بینند که شرکت‌های اروپایی ایران را ترک کردند. اینها اثراتی است که ما باید ببینیم.
در مورد خسارت نیز رهبر انقلاب در بیانات‌شان به ما،در سخنرانی عمومی‌شان فرمودند که موضوع خسارت از موضوعاتی است که باید در مراحل بعدی مورد بحث قرار بگیرد. واقعاً هم باید مشخص باشد که برجام مثل یک در گردان نیست که شما از یک طرف وارد و از طرف دیگر خارج بشوید. بالاخره روابط بین‌الملل قاعده دارد. اقدامات امریکا باعث خسارت بر مردم ایران شده و حتماً در مراحل بعدی موضوعاتی که مورد نظر ما هست برخی سوء‌استفاده‌هایی است که شاید انجام بدهند و همین‌ طور جلوگیری از تکرار اقدامی است که امریکا کرد. ما نباید فراموش کنیم که 50 شرکت چینی هم توسط آقای ترامپ در چهار سال گذشته تحریم شدند و شرکای ما ضربه خوردند و ضرر دیدند. این ضررها هم باید جبران بشود.
در بین صحبت‌های رهبر انقلاب یک گزاره‌ای وجود دارد که مسأله ما بازگشت امریکا به برجام نیست، بلکه رفع تحریم‌های ظالمانه است. آیا‌ بازگشت امریکا به برجام برای ما فوایدی هم دارد؟
بعد از قطعنامه‌ ۲۲۳۱، حضور امریکا در برجام تنها در صورتی مفید است که مزایای اقتصادی برای ایران داشته باشد. هدف جمهوری اسلامی از حضور امریکا در برجام با قطعنامه ۲۲۳۱ محقق شده؛ یعنی قطعنامه‌ها لغو شدند. الآن امریکا می‌تواند این امتیاز را با وارد شدن به برجام دوباره به دست بیاورد و این امتیازی نیست که به ما می‌دهد، بلکه امتیازی است که برای خودش به دست می‌‌آورد که بر اجرای برجام می‌تواند نظارت بکند. لذا بازگشت امریکا به برجام بدون برداشتن تحریم‌ها نه‌تنها منفعتی برای ما ندارد، بلکه منفعت صرف برای امریکاست.
مسأله دیگری که در بیانات رهبر انقلاب و سایر مسئولین هست، موضوع تعهدات متقابل است. تحلیل شما از قانون مجلس و اقدام اخیرِ دولت چیست؟ وزارت خارجه و دولت در قبال برگشت تعهدات در حوزه‌ برجام چه برنامه‌ای دارند؟
ما روندی را بعد از خروج امریکا از برجام شروع و دو دور این روند را نهایی کردیم. در آذرماه ۹۷ به اروپایی‌ها نامه نوشتیم و گفتیم ما تا حالا دو دوره به شما فرصت دادیم، (از اردیبهشت ۹۷ تا آذر ۹۷، بیش از شش ماه) اگر الآن راهی پیدا نکنید ما شروع به اجرای حق‌مان در ماده‌ ۳۶ می‌کنیم. شش ماه دیگر هم فرصت پیدا کردند تا نزدیک به اردیبهشت ۹۸ که از آن زمان ما شروع کردیم و اقدامات خودمان را در پنج مرحله اجرایی کردیم. این پنج مرحله را هم با هماهنگی هیأت عالی نظارت بر برجام که بر اساس دستور رهبر انقلاب بعد از پذیرش برجام عملیاتی شده بود طراحی و اجرایی و در مرحله‌ پنجم اعلام کردیم که بجز نظارت آژانس ما هیچ محدودیت دیگری از برجام را قبول نداریم.
آنها نه‌تنها به عهدشان وفا نکردند، بلکه تخلف هم کردند. البته ما همواره اعلام کردیم که می‌توانیم در صورت اجرای تعهدات طرف مقابل با توجه به اینکه کشور قانونمداری هستیم و به عهدمان وفا می‌کنیم، به تعهدات‌مان برمی‌گردیم. لذا این اقدام از اردیبهشت ۹۸ شروع شد و در پنج مرحله پیش رفت. مرحله‌ آخرش در اواخر سال ۹۸ بود و ما رسماً به اعضای برجام اعلام کردیم که دیگر ما تعهدی نسبت به محدودیت‌های هسته‌ای‌مان نداریم؛ یعنی ما همان زمان هم می‌توانستیم غنی‌سازی ۲۰ درصد را اجرا بکنیم و امکانش را هم داشتیم، کما اینکه با فاصله‌ بسیار اندکی از مصوبه‌ مجلس این کار انجام شد.
اما دولت در مورد مصوبه‌ مجلس نظرات متفاوتی داشت و ما آن نظرات را ابراز کردیم، ولی وقتی مصوبه‌ مجلس تبدیل به قانون شد، همه تابع قانونیم. اصلی که ما را هدایت می‌کند قانون است. همان زمانی که مصوبه‌ مجلس تصویب شد، من در یک اجلاس بین‌المللی که به‌صورت وبیناری شرکت می‌کردم، اعلام کردم که اگر مراحل قانونی این مصوبه طی بشود ما اجرا می‌کنیم. وقتی هم مراحل قانونی طی شد، ما اجرا را شروع کردیم. در اجلاس وزرای ۱+ ۴، من به‌صراحت گفتم شما ادعا می‌کنید که کشورهای دموکراتیکی هستید، چطور از ایران می‌خواهید که مهم‌ترین اصل دموکراسی را که رعایت نظراتِ نمایندگان مردم هست عمل نکنیم؟
رهبر انقلاب هم در جلسه‌ای فرمودند که مصوبه‌ مجلس باید اجرا بشود. آقای دکتر روحانی و آقای دکتر صالحی هم گزارش دادند که به آژانس اعلام‌ شده و اجرا می‌شود. اگر خاطرم باشد جلسه روز شنبه بود و دوشنبه ساعت 11 صبح این اقدام انجام شد.
دولت آیین‌نامه‌ای را تصویب کرد و بر اساس آن آیین‌نامه کار سازمان انرژی اتمی شروع شد. بحمدالله توفیقاتی که سازمان انرژی اتمی در پنج سال گذشته در چارچوب برجام کاملاً مبتنی بر تعهدات‌مان و بعد از شروع اجرای ماده‌ ۳۶ داشته، این امکان را به ما داد که همه‌ مصوبات مجلس را در ظرف‌های زمانی که دولت و مجلس توافق و تعیین می‌کنند، اجرا کنیم و به همین ترتیب هم تا حالا پیش رفتیم. تولید غنی‌سازی ۲۰ درصد شروع شده و ما موارد را اعلام کردیم. بقیه‌ موارد هم بر اساس چارچوب‌هایی که تعیین‌شده و بر اساس منافع ملی پیش خواهد رفت. زمانبندی آن را هم دولت در آیین‌نامه‌ اجرایی‌اش مشخص کرده که ان‌شاءالله عملی خواهد شد.
 یک نکته‌ای که در صحبت‌های رهبر انقلاب مطرح بود «تعهد در مقابل تعهد» است. در مورد تعهدات طرفین صحبت شد، ولی نقشه راه ما در قبال تعهد احتمالی چه خواهد بود؟
همان‌طور که عرض کردم فرمایشات عمومی و خصوصی‌ رهبر انقلاب یکی است. لذا به ما قبلاً هم دستور داده بودند و ما هم بر اساس ارشادات ایشان سیاست بیانیه در برابر بیانیه، امضا در برابر امضا، اجرا در برابر اجرا را انجام دادیم. اگر آنها می‌خواهند به برجام برگردند و تعهداتشان را انجام دادند، ما هم تعهداتمان را انجام می‌دهیم. اگر آقای بایدن دستور اجرایی امضا بکند، ما هم امضا می‌کنیم. هر وقت اجرا کردند ما هم اجرا می‌کنیم. این مراحلی است که کاملاً مشخص تدوین‌شده و فقط هم دستوری نیست. این امریکاست که خارج‌شده و باید تعهداتش را انجام بدهد. همان‌طور هم که رهبر انقلاب فرمودند بازگشت به برجام اصل نیست، اجرای تعهدات اصل است.
یک نکته‌ای را هم عرض بکنم؛ در چهار سال گذشته یک‌بار دیگر ثابت شد که فشار بر ایران کار نمی‌کند. امریکایی‌ها واقعاً فکر می‌کردند فشاری که در دوره‌های گذشته بر ایران وارد شده، کافی نبوده و عنوان آن را فشار حداکثری گذاشتند. خیال می‌کردند اگر فشار حداکثری بیاورند، تأثیر می‌گذارد. اگر خاطرتان باشد در اردیبهشت ۹۷ که از برجام خارج شدند، پیش‌بینی آقای بولتون، مشاور امنیت ملی وقت آقای ترامپ این بود که ایران نمی‌تواند چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب را برگزار کند. خب دیدند که مردم ما با صلابت نه‌تنها چهلم که چهل‌ویکمین و چهل‌ودومین سالگرد پیروزی را هم برگزار کردند و در آینده ان‌شاءالله برگزار می‌کنند. شهید بزرگوار ما سردار سلیمانی را با بزدلانه‌ترین روش در نیمه شب در یک اتومبیل غیرجنگی به‌وسیله پهپاد زدند که نشان‌دهنده بزدلی بود و شرم ابدی برای ترامپ شد؛ ولی بعد از این خسارت عظیم، کماکان مقاومت سربلند ایستاده و ادامه می‌دهد.
تاکنون هفت رئیس‌جمهور امریکا سعی کردند بر ایران فشار بیاورند، ولی شکست خوردند. امروز همه دنیا می‌‌گوید سیاست فشار حداکثری نه‌تنها شکست خورد، بلکه شکست فجیعی خورد.
اگر طرف‌های برجام، بخواهند شرایط جدیدی برای برداشتن تحریم‌ها مطرح کنند، موضع ما چه خواهد بود؟
به‌هیچ‌وجه حق ندارند چنین کاری بکنند. اولاً موضوع برجام موضوع هسته‌ای ایران بود و موشکی ربطی به این نداشت و اگر قطعنامه شورای امنیت هم اشاره‌ای به موشکی کرده بود، به موشک دارای کلاهک هسته‌ای اشاره کرده بود. وقتی ایران سلاح هسته‌‌ای نداشته باشد، موشک دارای کلاهک هسته‌ای هم دیگر معنی نمی‌دهد. لذا اصلاً موضوعیت ندارد، ضمن اینکه خط قرمز ما هم هست. ثانیاً طرف‌های برجام که سالانه بالای صد میلیارد دلار سلاح به منطقه می‌فروختند، در موقعیتی نبودند که به ایران بگویند شما ابزار دفاعی‌ات را از دست بده. وقتی آنها این بحث را مطرح می‌کردند ما علاوه بر اینکه می‌گفتیم موشک ربطی به برجام ندارد، می‌گفتیم آیا شما حاضرید فروش تسلیحاتتان به منطقه را متوقف کنید؟ آیا کشورهای منطقه حاضرند هزینه نظامی‌شان را به هزینه نظامی ایران برسانند؟
اروپایی‌ها و امریکایی‌ها باید بدانند ما موضوعی را که یک بار مذاکره و توافق کردیم، دوباره مذاکره نخواهیم کرد. قاعده مذاکره این نیست. آنها باید سیاست زیاده‌خواهی را کنار بگذارند. اگر با دیگران می‌توانند مذاکره کنند، بروند از نو مذاکره کنند. امریکایی‌ها یک اصطلاحی دارند که می‌گویند آنچه مال من است که مال من است، ولی آنچه مال تو است قابل مذاکره است. اگر این قاعده را با دیگران به‌کار می‌برند باید این نکته را متوجه باشند که چنین قاعده‌ای را با ایران به‌عنوان قدیمی‌ترین ملت جهان هیچ‌گاه نمی‌توانند انجام بدهند.