اطلاع‌رسانی رکنی مهم در میزان استقبال مردم

علیرضا رئیس دانایی
مدیر انتشارات و کتابفروشی نگاه
پیش‌تر هم گفته‌ام که به‌تبع شرایطی که کرونا سبب شده و از سویی ملزومات زندگی امروز، منکر ضرورت بهره‌مندی از تکنولوژی‌های ارتباطی و از سویی فضای مجازی نیستم. از همین بابت هرچند که برپایی نمایشگاه کتاب مجازی را در مقایسه با شکل فیزیکی‌اش چندان مطلوب نمی‌دانم اما معتقدم که در شرایط فعلی چاره‌ای جز این نداریم. فروش کتاب در خلال برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب جنوب کرمان تجربه چندان موفقی را برای ناشران رقم نزد؛ هرچند که غیرقابل‌پیش‌بینی هم نبود چراکه هر کاری در ابتدای امر با نقاط ضعف متعددی روبه‌رو خواهد شد. از ابتدای بهمن‌ماه نخستین تجربه جدی در زمینه برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی را به‌شکلی سراسری در همه کشورمان شاهد خواهیم بود. نکته‌ای که در‌ این ‌بین نباید فراموش کرد این است که نمایشگاه کتاب تهران هیچ‌گاه طی سال‌هایی که از برپایی‌اش می‌گذرد به‌معنای واقعی شکل نمایشگاهی نداشته و بهتر است آن را فروشگاهی بزرگ در زمینه فروش کتاب بدانیم. از این بابت هم آن‌طور که حتماً به‌نقل از دیگر همکاران هم شنیده یا خوانده‌اید بخش قابل‌تأملی از چرخه اقتصادی صنعت نشرمان را به‌عهده داشته که امسال از آن محروم شدیم، آنچنان که حالا بحث برپایی این فروشگاه به شکل مجازی در میان است. بی‌تردید بخشی از بودجه‌ای که معاونت فرهنگی بابت برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در اختیار داشته صرف برگزاری شکل مجازی آن می‌شود اما مابقی آن  بهتر است به طرق مختلف برای برقرار نگاه‌داشتن بخش‌های مختلف نشرمان هزینه شود. در کنار برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، بد نیست که وزارت ارشاد از ناشران به فراخور تعداد کتاب‌هایی که منتشر کرده‌اند آثاری را خریداری کرده و در اختیار کتابخانه‌های عمومی بگذارد. از این طریق هم به تجهیز مخازن کتابخانه‌های عمومی کمک کرده و هم وضعیت ناشران قدری بهبود پیدا می‌کند. اما حالا که تا چندی دیگر باید منتظر برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران باشیم، نکته‌ مهم دیگر این است که در تجربه نخست نمی‌توان انتظار چندانی از اثربخشی این شیوه عرضه کتاب داشت. هم اینکه اتفاق تازه‌ای برای مردم به‌شمار می‌آید و هم اینکه تکمیل زیرساخت‌های آن به کسب تجربه و گذر زمان نیاز دارد. آن انتظاری را که همین ابتدا میان برخی شکل‌گرفته ، شاید بتوان برای دوره‌های بعدی برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب و طی درازمدت انتظار داشت و این چیزی نیست که در کوتاه‌مدت به آن امید داشت. مسأله‌ای که امیدوارم مسئولان معاونت فرهنگی در برپایی این نمایشگاه از آن غافل نشوند بحث اطلاع‌رسانی و ضرورت تبلیغات همه‌جانبه است. طی سال‌های برگزاری نمایشگاه کتاب تهران آن‌قدر مردم با انواع و اقسام خبرها، تبلیغات و حتی بیلبوردهای شهری روبه‌رو می‌شدند که می‌دانستند از فلان زمان به مدت 10 روز شاهد برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خواهند بود. این رویداد فرهنگی آن‌قدر میان مردم جاافتاده بود که گاهی مردم بدون آنکه قصد خرید کتابی داشته باشند قدم به نمایشگاه می‌گذاشتند؛ برای برخی جنبه تفریحی پیدا کرده بود و حتی عده‌ای آن را محلی برای تجدید دیدار با دوستان خود می‌دانستند. فضای نمایشگاه و تبلیغ غرفه‌ها هم به‌گونه‌ای بود که درنهایت حتی این افراد هم کتاب به‌دست روانه خانه‌های خود می‌شدند. باوجودآنکه تأکید دارم مردم همچنان به خرید اینترنتی کتاب عادت نکرده‌اند؛ اما طی ماه‌های اخیر و به نسبت شرایطی که در آن قرارگرفته‌ایم فروشی که خود ما از طریق سایت نشر نگاه تجربه کرده‌ایم بد نبوده است. هرچند که سهم ناچیزی از فروشمان از طریق کتاب‌فروشی را جبران می‌کند. هرچند که به نسبت شرایط بد نیست. مردم به‌مرور عادت می‌کنند که از فضای مجازی هم بهره‌ای بیشتر از متوسل شدن به آن برای سرگرمی ببرند. البته دراین‌بین برخی سایت‌ها هستند که از مدت‌ها قبل به شکل تخصصی مشغول فروش اینترنتی کتاب هستند. شاید اگر اینها نبودند، که البته مخالف وجود آنها نیستم، فروش اینترنتی‌مان به‌مراتب بیشتر هم بود. البته درنهایت فرقی هم ندارد و بحث فروش کتاب‌ها در میان است. نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نه‌تنها در عرصه داخلی، بلکه از جهت وسعت برگزاری و حتی تعداد کتاب‌های فروخته شده در سطح جهانی هم بی‌نظیر به شمار می‌آید. خود من به‌شخصه در هرکدام نمایشگاه‌های خارجی کتاب که شرکت کرده‌ام هیچ‌کدام را شبیه نمایشگاه خودمان ندیده‌ام. از همین بابت معتقدم مقایسه این دو باهم اشتباه بزرگی است؛ شکل فیزیکی نمایشگاه کتاب تهران با برگزاری مجازی آن به‌هیچ‌وجه قابل‌مقایسه نیست. باز هم تأکید می‌کنم ازآنجایی‌که زمان چندانی تا برپایی مجازی این نمایشگاه باقی نمانده امیدوارم مسئولان و اهالی رسانه تلاشی جدی جهت اطلاع‌رسانی و تبلیغات انجام بدهند. هنوز بسیاری از مردم از برپایی این نمایشگاه اطلاعی ندارند؛ رسانه ملی به‌رغم آنکه طی این سال‌ها نشان داده اهمیتی برای کتاب و ترویج کتابخوانی قائل نیست اما می‌تواند نقش مؤثری ایفا کند. در این مهلت باقی‌مانده به اطلاع‌رسانی بیش از هر اقدامی نیاز است؛ وقت آن شده که مسئولان صداوسیما همان‌قدر که به تبلیغ پفک و چیپس اهمیت می‌دهند برای کتاب هم جایگاهی در نظر بگیرند. این فرصتی است که نشان بدهند خواهان تغییر در نحوه مدیریت خود هستند. از این بحث که بگذریم بالاخره کرونا هم کنترل می‌شود و به اوضاع‌واحوال قبل بازمی‌گردیم. باید خودمان را برای تغییرات تدریجی در چگونگی فعالیت‌های فرهنگی و حتی ارتباط با مخاطبان آماده کنیم. به گمانم نفوذ فضای مجازی به عرصه‌های کاری و حتی زندگی‌مان دیگر به روال قبل بازنگشته و از این به بعد شکل‌های تازه‌ فعالیت‌های فرهنگی و حتی عرصه نشرمان که طی این ماه‌ها با آنها مواجه شده‌ایم تداوم خواهند داشت. بویژه در ارتباط با فروش آنلاین کتاب که با شلوغی‌های خیابان‌ها و بحث ترافیک به مرور جای خود را بازخواهد کرد. هرچند که صحبت درباره صنعت نشر بعد از کرونا و اینکه وضعیت به چه شکلی می‌شود شاید زود باشد اما از پیش‌بینی‌ها نباید غافل شد. مردم ما برخلاف گفته برخی، مردم کتابخوانی هستند و فروش کتاب به‌واسطه اینکه گران نشده همچنان مقبول است.