توقع معجزه نداشته باشیم!

مریم شهبازی
خبرنگار
کمتر از دو هفته تا برپایی نخستین «نمایشگاه مجازی کتاب تهران» باقی‌مانده؛ رویدادی مهم در عرصه نشر کتاب که به‌همت معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و در تعامل با صنوف نشر برگزار می‌شود. البته همان‌طور که در صفحه امروز و به‌نقل از برخی اهالی نشر می‌خوانید این نمایشگاه قرار نیست جایگزینی برای نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران باشد که هرساله در فصل بهار شاهد برپایی آن بودیم؛ بلکه قرار است با همراهی ناشران و جامعه کتابخوان بخشی از ضررهای وارد آمده به این بخش از فرهنگمان را جبران کند و از سویی دسترسی مخاطبان به کتاب را هم تسهیل ببخشد. نکات بیشتر درباره اما واگرهای پیش روی این رویداد فرهنگی را که نه‌تنها در عرصه داخلی، بلکه در مقیاس جهانی هم اتفاق تازه‌ای به شمار می‌آید، در گفت‌وگویی که با هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران داشتیم می‌خوانید.

تجربه‌ای تازه در گستره جهانی
بهار سال‌جاری، کمی بعد‌از ناامیدی ناشران نسبت به امکان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، آن‌هم بنابر تصمیم ستاد ملی مبارزه با کرونا، صحبت‌ها پیرامون برپایی شکل مجازی این رویداد حوزه نشر قوت گرفت. بالاخره در تعامل نمایندگان صنوف نشر با مسئولان معاونت فرهنگی قرار به برگزاری این نمایشگاه از اول تا ششم بهمن‌ماه گذاشته شد. هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران معتقد است نمایشگاه مجازی کتاب جنوب کرمان را که چندی پیش برگزار شد نمی‌توان تجربه‌ای جدی در این زمینه دانست چراکه بیشتر در حکم مقدمه‌ای برای نمایشگاه پیش رو بوده. او در همین زمینه به «ایران» می‌گوید: «طی ماه‌های گذشته، نمایشگاه‌هایی که در عرصه جهانی به‌شکل مجازی برگزار شدند هیچ شباهتی به نمایشگاه پیش روی ما نداشتند چراکه هیچ‌کدام با فروش کتاب همراه نشده‌اند. بنابراین باید بدانیم که با نمایشگاهی مجازی روبه‌رو هستیم که حتی در سطح بین‌المللی هم تجربه نخست به‌شمار می‌آید.»
این فعال عرصه نشر تأکید دارد که اتحادیه تا به امروز راهکارهای پیشنهادی و حتی تجربه‌های خود را با مسئولان درمیان گذاشته، او معتقد است مسئولان «خانه کتاب و ادبیات ایران» وزارت ارشاد هم به‌عنوان مجری برگزاری این نمایشگاه زمان قابل‌توجهی است که به‌شکلی تمام‌وقت در تلاش برای برپایی هرچه بهتر این رویداد حوزه نشر هستند. حسن‌پور ادامه می‌دهد:«در چنین شرایطی امیدوارم مردم به‌عنوان جامعه مخاطب این نمایشگاه و از سویی ناشران شرکت‌کننده در آن توجه داشته باشند که در تجربه نخست به ‌احتمال با کم و کاستی‌هایی روبه‌رو شویم. بنابراین همگی صبوری کنیم و پیش از شروع نمایشگاه نقد آن را درپیش نگیریم.» البته حسن‌پور مخالف نقد و صحبت از نقاط ضعف نیست بلکه معتقد است باید صبر کنیم نمایشگاه شروع شود، آن‌وقت درباره نقاط ضعف صحبت شود. او می‌گوید: «در این صورت به‌طورقطع مسئولان تا جایی که امکان آن فراهم باشد برخی مسائل را همزمان با برگزاری نمایشگاه برطرف می‌کنند و مابقی نقاط ضعف را هم در دوره‌های بعدی نمایشگاه کتاب مجازی که به‌احتمال بسیار به‌عنوان مکمل نمایشگاه فیزیکی برگزار خواهد شد برطرف می‌کنند. اگر قرار به نگاه معقول باشد همین نمایشگاه کتاب‌بین‌المللی تهران بعد از سی‌ودو- سه دوره برگزاری هنوز با مسائل و مشکلاتی روبه‌رو است؛ بنابراین نمی‌توان از اقدامی که در سطح جهانی سابقه ندارد انتظار معجزه داشته باشیم.» این مسئول حوزه نشر و کتاب‌فروشی معتقد است، قرار نیست نمایشگاه مجازی کتاب تهران کارکردی همچون شکل فیزیکی نمایشگاه داشته باشد؛ بلکه باید بدانیم که این اقدام جهت بازگشت بخشی از سرمایه نشر به بدنه‌اش انجام می‌شود و در حکم راهکاری برای زمین نخوردن حوزه کتاب است. حسن‌پور درباره شرایط متفاوت پیش روی این نمایشگاه ادامه می‌دهد:«نکته مهم دیگر این‌که برای نخستین مرتبه در تاریخ برگزاری نمایشگاه‌های کتاب  اداره پست هم به‌عنوان رکنی مهم وارد کارشده است. آن‌هم در شرایطی که طی ماه‌های اخیر بخشی از خرید و فروش در همه حوزه‌ها به فضای مجازی منتقل‌شده و کالاهای خریداری‌شده از طریق پست به‌دست مردم می‌رسد. بنابراین مسلم است که بار مضاعفی به عهده این اداره قرار می‌گیرد. طی سال‌های گذشته نیازی به ارسال کتاب نبود و مردم خودشان در مراجعه حضوری کتاب خریداری می‌کردند، اما امسال به‌تبع شرایط وزارتخانه‌هایی همچون «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات» هم به این کار پیوسته‌اند.»
هنوز گامی برای اطلاع‌رسانی برداشته نشده است
او بخشی از میزان موفقیت برپایی شکل تازه نمایشگاه کتاب را درگرو همکاری هرچه بیشتر این وزارتخانه‌ها و سازمان‌های درگیر می‌داند که برخی از آنها اولین حضور جدی خود را در این رابطه تجربه می‌کنند. رئیس اتحادیه ناشران ضمن دعوت دوباره از ناشران و مردم به صبوری بیشتر در مواجهه با نقاط ضعف احتمالی ادامه می‌دهد:«یکی از اصلی‌ترین کلیدهای موفقیت این نمایشگاه، اطلاع‌رسانی و از سویی تبلیغات از دریچه رسانه‌ها و حتی فضای شهری است. متأسفانه هنوز کاری جدی در این زمینه انجام‌نشده و من امیدوارم  مسئولان رسانه‌های کشورمان اهمیت این همراهی را درک کرده و در فرصت باقی‌مانده دست‌به‌کار شوند.»
گفته‌های این مسئول نشر در شرایطی است که هنوز بخش عمده‌ای از مردم اطلاعی از برپایی نمایشگاه مجازی کتاب تهران ندارند و این مسأله بار مسئولیت بیشتری به عهده اهالی رسانه و از سویی مجریان برگزاری نمایشگاه می‌گذارد؛ اطلاع‌رسانی برای اقدامی که تجربه نخست است و می‌تواند مبنایی برای دوره‌های بعدی باشد. اهمیت این مسأله در شرایطی بیش‌ازپیش خودنمایی می‌کند که به‌گفته آنهایی که نظراتشان در صفحه امروز پیش‌روی شما قرارگرفته معتقدند حتی بعداز کنترل کامل کرونا همچنان باید منتظر ادامه تغییراتی که در چگونگی عرضه کتاب به مخاطبان ایجادشده، باشیم. اما نکته جالب‌توجهی که حسن‌پور بر آن تأکید دارد احتمال مواجه‌شدن با طیف تازه‌ای از افرادی است که می‌توانند به جامعه کتابخوان اضافه شوند. افرادی که اغلب حضور پررنگی در فضای مجازی دارند اما تا به امروز در زمره کتابخوانان نبوده‌اند. در آخر حسن‌پور می‌گوید: «چه ناشران و چه مخاطبان کتاب باید توجه کنند که حتی اگر تمام برنامه‌ریزی‌ها به‌شکلی ایده‌آل پیش برود بازهم با سطحی به‌مراتب کوچک‌تر و اصلاً با شرایطی متفاوت از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران روبه‌رو هستیم؛ بهتر است صبر کنیم و ببینیم نمایشگاه مذکور چطور برگزار خواهد شد. همان‌طور که مجریان برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب هم ‌بارها تأکید کرده‌اند قرار نیست شاهد جایگزینی برای نمایشگاه کتاب تهران باشیم؛ پس سطح توقع مان را متناسب با امکانات و شرایط در نظر بگیریم و توقع معجزه نداشته باشیم.»