اتاقی که در آنجا اتفاق افتاد

جان بولتون / مشاورامنیت ملی سابق ترامپ / مترجمان: مسعود میرزایی و بهجت عباسی

خروج از سوریه

در روز 14 دسامبر ترامپ و اردوغان تلفنی با هم گفت‌وگو کردند. من قبل از برقراری این تماس تلفنی، ترامپ را در مورد اوضاع سوریه توجیه کردم و او گفت: «ما باید از این جهنم‌دره خارج شویم» و من بیم آن را داشتم که چنین حرفی را مستقیماً به اردوغان هم بزند. تماس برقرار شد و ترامپ با این جمله آغاز کرد؛ «ما به حل و فصل پرونده ‌هالک بانک خیلی نزدیک شده‌ایم.» رئیس جمهوری گفت که با منوچین وزیر خزانه‌داری و پمپئو وزیر خارجه صحبت کرده و آنها با داماد عزیز اردوغان (وزیر دارایی ترکیه) تعامل و رایزنی می‌کنند تا این مشکل را از روی دوش او بردارند. اردوغان که در کمال تعجب به انگلیسی صحبت می‌کرد، خیلی خوشحال و ممنون بود. رئیس جمهوری ترکیه در ادامه به موضوع سوریه پرداخت و گفت که ترامپ انتظارات آنکارا را در مورد گروه «YPG» (یک گروه شبه نظامی متشکل از کردهای سوریه که بخشی از نیروهای دفاعی مخالف سوریه محسوب می‌شد) و شبکه تروریستی گولنیست‌ها موسوم به «FETO» می‌داند. اردوغان این گروه‌ها را به عنوان تهدیدی علیه امنیت ملی ترکیه توصیف کرد و گفت که این گروه‌ها روابط دوجانبه واشنگتن – آنکارا را نیز مسموم می‌کنند. با توجه به اینکه گله و شکایت‌های اردوغان چندان نسبتی با حقیقت نداشت، امریکا همچنان به آموزش نیروهای YPG از جمله 30 تا 40 هزار نیروی جدیداً جذب شده توسط این گروه ادامه می‌داد. رئیس جمهوری ترکیه همچنین از اینکه میان اراده سیاسی ترامپ و فعالیت‌های نظامی امریکا در عرصه سوریه تضاد و تفاوت وجود دارد، انتقاد کرد و گفت که این نوع تفاوت‌ها در حرف و عمل سؤالاتی را در ذهن او به وجود آورده است. اردوغان گفت: ترکیه می‌خواهد از شر داعش و «پ. ک. ک» خلاص شود، هرچند که به نظر من مقصود واقعی او از «پ. ک. ک» همه جنگجویان کرد بودند.
ترامپ در پاسخ گفت که اگر ترکیه می‌خواهد خودش با باقیمانده داعش برخورد کند، امریکا آمادگی دارد سوریه را ترک کند؛ اگر ترکیه می‌تواند بقیه کار را انجام دهد ما فوراً خارج می‌شویم. اردوغان قول داد که به حرف‌هایش عمل کند ولی در عین حال تأکید کرد که نیروهایش به حمایت‌های لجستیکی نیاز دارند. سپس بخش دردناک ماجرا فرا رسید. ترامپ گفت که از من (همچنان که معمول بود به این مکالمه تلفنی گوش می‌دادم) خواهد خواست تا فوراً روی طرح عقب‌نشینی نیروهای امریکایی از سوریه کار کنم تا پس از خروج ما، ترکیه مسئولیت مبارزه با داعش را برعهده بگیرد. رئیس جمهوری گفت که من باید بی سر و صدا این طرح را نهایی کنم و موضوع محوری در این ماجرا این است که ما سوریه را ترک می‌کنیم چون داعش تمام شده است. ترامپ هنگام مکالمه با اردوغان از من پرسید می‌توانی صحبت کنی؟ که من صحبت کردم و گفتم که دستورات رئیس جمهوری را شنیدم. پس از گفت‌وگوهای بیشتر درباره ‌هالک بانک، ترامپ خطاب به من گفت که اردوغان در حوزه نظامی با تو و در موضوع مربوط به‌ هالک بانک با منوچین کار خواهد کرد و از من خواست که کارم را به بهترین نحو انجام دهم. اردوغان از ترامپ قدردانی کرد و او را رهبری بسیار واقع‌بین و عملگرا خواند. اندک زمانی پس از این گفت‌وگوی تلفنی رؤسای جمهوری امریکا و ترکیه، ترامپ گفت ما باید بیانیه‌ای را با این محورها آماده کنیم؛ در جنگ با داعش پیروز شدیم، مأموریت‌مان را در سوریه کامل کردیم و اکنون آنجا را ترک می‌کنیم. در ذهنم تردیدی وجود نداشت که ترامپ قصد دارد با طرح موضوع خروج از سوریه همچون بحث خروج از افغانستان، تحقق یکی از وعده‌های انتخاباتی خود را تبلیغ کند و به مردم بگوید در عمل به وعده‌های خود برای بازگرداندن سربازان امریکایی به خانه مصمم است. بلافاصله با متیس تماس گرفتم و او را در جریان قرار دادم؛ لازم به گفتن نیست که او اصلاً هیجان زده یا متعجب نشد.
این یک بحران شخصی برای من بود، چرا که احساس می‌کردم عقب نشینی از سوریه یک اشتباه بزرگ است؛ هم به دلیل ادامه تهدیدات داعش در سطح جهانی و هم به خاطر این حقیقت که نفوذ ایران بدون تردید به میزان قابل توجهی افزایش خواهد یافت. من مدت‌ها قبل، از جمله در ماه ژوئن با پمپئو و متیس بحث می‌کردم که باید به این سیاست تکه پاره و سازمان نیافته خود در سوریه پایان دهیم. ما به جای اینکه هر دفعه روی یک منطقه یا یک استان (به عنوان مثال منبج، ادلب، منطقه ممنوعه جنوب غرب و...) متمرکز شویم، تمرکز خود را متوجه تصویر بزرگتر سوریه بکنیم. با توجه به این که اکثر مناطق تحت تسلط خلافت داعش آزاد شده (هرچند که هنوز با حذف کامل تهدیدات خود داعش فاصله زیادی داشتیم)، تصویر بزرگتر متوقف کردن ایران بود. اگر اکنون امریکا کردها را تنها بگذارد، آنها چاره‌ای نخواهند داشت که یا با اسد علیه ترکیه متحد شوند چرا که به درستی ترکیه را تهدید بزرگ‌تر و خطرناک‌تری می‌دانند (و به این ترتیب اسد به عنوان عنصر نیابتی ایران تقویت می‌شد) یا اینکه مجبور بودند به تنهایی بجنگند که در آن صورت نیز شکست شان تقریباً قطعی بود. به این ترتیب کردها در شرایطی قرار می‌گرفتند که مجبور می‌شدند بین دو انتخاب دشوار اسد و اردوغان یکی را انتخاب کنند، واقعاً در چنین شرایطی چه باید کرد؟
نخست در 18 دسامبر، متیس، دانفورد، کُتس،‌هاسپل، پمپئو، من (و چند تن دیگر) در اتاق جلسات زیرزمینی پنتاگون موسوم به «تانک» دور هم جمع شدیم تا در این باره بحث کنیم. این جلسه به این دلیل به جای اتاق وضعیت کاخ سفید در اتاق جلسات پنتاگون تشکیل شد تا کمتر جلب توجه کند. با توجه به مذاکرات تلفنی ترامپ - اردوغان، بدون تردید ترک‌ها به هر کسی که گوش شنوایی داشت می‌گفتند که امریکا شمال شرق سوریه را بدون هرگونه محافظت و کنترلی تسلیم آنها می‌کند. خطرات بالقوه ناشی از این تصمیم در عرصه واقعی سوریه هولناک بود. نخستین خطر به هزاران داعشی زندانی نزد کردها مربوط می‌شد که در انتظار تعیین وضعیت خود بودند. برآوردها در مورد تعداد واقعی این زندانیان متفاوت بود از جمله به خاطر تعاریف متعددی که از زندانیان داعشی ارائه می‌شد؛ آیا آنها فقط شامل جنگجویان و تروریست‌های خارجی می‌شدند؟ آیا تروریست خارجی یعنی افرادی که از خارج از منطقه خاورمیانه آمده بودند؟ یا خارج از سوریه یا عراق؟ یا خارج از آن منطقه خاص در داخل سوریه؟ تعداد آنها بر اساس این تعاریف هر چه که بود ما نمی‌خواستیم آنها گروه گروه راهی ایالات متحده یا اروپا شوند. ترامپ در اواسط ماه دسامبر پیشنهاد انتقال داعشی‌های زندانی در شمال شرق سوریه را به بازداشتگاه گوانتانامو داد ولی متیس با این کار مخالفت کرد. رئیس جمهوری سپس تأکید کرد که کشورهای دیگر اتباع خود را از اردوگاه‌ها و زندان‌های گروه‌های کرد در سوریه تحویل بگیرند که اقدامی منطقی به نظر می‌رسید ولی دولت‌های خارجی بشدت در مقابل چنین پیشنهادی مقاومت می‌کردند و علاقه‌ای به بازگشت تروریست‌ها به خانه نداشتند. مقاومت دولت‌های خارجی کمکی به حل مشکل نکرد و همچنان تحولات جدیدی در منطقه روی می‌داد ولی تا زمان خروج من از کاخ سفید و کناره‌گیری از پست مشاور امنیت ملی، این مشکل لاینحل باقی مانده بود.