کرونا در کمین رنگ‌ها

فریبا خان احمدی،
حمیده امینی‌فرد ، مهسا قوی قلب خبرنگار
در حالی که به روزهای پایانی تعطیلی دو هفته‌ای تهران و 160 شهر قرمز نزدیک می‌شویم، حالا مسئولان ستاد ملی مقابله با کرونا حامل خبر‌های خوشی از وضعیت تهران و 96 شهر دیگر در کشور هستند؛ نتیجه اعمال محدودیت‌های فاز اول در آبان ماه به ثمر نشسته و موارد بستری بیماران در تهران و 96 شهر دیگر به کمتر از 50 درصد کاهش یافته است اگرچه همچنان نگرانی‌ها از تکرار تجربه اردیبهشت و بازگشت مجدد به اوج قله بیماری به قوت خودش باقی است. بر اساس گزارش ارائه شده از سوی سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا؛ از مجموع ۱۶۰ شهری که از یکم آذر ماه جزو شهرهای قرمز قرار داشت، حدود ۶۴ شهرستان در وضعیت قرمز باقی مانده‌اند، ۲۷۸ شهر نیز در وضعیت نارنجی و ۱۰۶ شهر هم در وضعیت زرد قرار خواهند داشت. دکتر علیرضا رئیسی اعلام کرده است؛ در شهرهایی که تغییر وضعیت داده‌اند، از شنبه محدودیت‌ها با توجه به وضعیت جدیدشان اعمال خواهد شد.
براساس اعلام سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا؛ شهر تهران نیز از صبح شنبه از وضعیت قرمز به وضعیت نارنجی تغییر می‌کند و با این حساب مجموعه‌ای از محدودیت‌ها و منع فعالیت گروه‌های شغلی دسته دوم در شهر تهران لغو می‌شود. همچنین برخی محدودیت‌ها همچون جلوگیری از برگزاری مراسم آیینی و محدودیت حضور کارمندان در ادارات نیز ادامه خواهد داشت. آثار محدودیت‌های اعمال شده در ریتم شهری نیز قابل مشاهده است. به شکلی که تا حدود ۳۰ درصد تراکم در تهران کاهش پیدا کرده و تراکم در حمل‌ونقل عمومی نیز 30 درصد خلوت‌تر از قبل شده است. مطابق آنچه رئیس ستاد فرماندهی عملیات مقابله با کرونا در پایتخت اعلام کرده است؛ ۱۴۵ هزار بازدید توسط تیم‌های تلفیقی در حوزه نظارت انجام شده که در پی آن مشخص شده بیش از ۹۰ درصد اصناف همکاری مناسبی را در اعمال محدودیت‌ها داشته‌اند. همچنین ۳۳ هزار خودرو ممنوعیت ورود به تهران برای آنها اعمال شده و ۲۵ هزار خودرو نیز اعمال محدودیت تردد شبانه برای آنها انجام شده است.
همچنین بنا به اعلام رئیس اتاق اصناف تهران از شنبه هفته آینده، 15 آذرماه صاحبان واحدهای صنفی به جز گروه‌های ٣ و ٤ به شرط رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی می‌توانند مغازه‌های خود را باز کنند. در رابطه با محدودیت تردد شبانه در تهران نیز مطابق آنچه رئیس کمیته اجتماعی، انتظامی ستاد ملی مدیریت کرونا اعلام کرده است؛ در استمرار طرح هوشمند مدیریت کرونا همچنان منع تردد شبانه از روز شنبه در شهرهای قرمز و نارنجی ادامه خواهد داشت. از شنبه تهرانی‌ها طبق روال دو هفته گذشته از ساعت 21 شب از خانه‌های‌شان ممنوع الخروج می‌شوند این منع تردد برای لغو دورهمی‌های خانوادگی گذاشته شده که به گفته دکتر علیرضا زالی سهم بالایی در میزان سرایت بیماری دارد.
اگرچه میزان فوتی‌ها و موارد بستری در مراکز درمانی شهرهای قرمز روند کاهشی را در پیش گرفته با وجود این؛ رئیس ستاد فرماندهی عملیات مقابله با کرونا هشدار می‌دهد شرایط در استان تهران ناپایدار و شکننده است و باید با متانت، حساب شده و با برنامه‌ریزی لایه‌بندی شده حرکت کنیم. گزارش‌های دریافتی از استان‌ها نشان از رعایت متوسط حدود ۸۵ درصد پروتکل‌های بهداشتی نظیر زدن ماسک و حفظ فاصله‌گذاری اجتماعی و اجتناب از حضور در دورهمی‌ها دارد با این حال دست اندرکاران مدیریت بیماری کرونا نگران تکرار تجربه اردیبهشت ماه هستند اینکه مبادا دوباره مردم دچار خوش خیالی کاذب و عادی انگار پنداری شوند و پس از پایان قرنطینه دوباره پیک ابتلا و مرگ و میر‌ها افسار گسیخته‌تر از قبل عمل کند. تجربه 10 ماه گذشته بیانگر این واقعیت است که در سایه همین بی‌توجهی‌ها و نادیده گرفتن دستورالعمل‌ها و مقررات ستاد ملی مقابله با کرونا در دو ماه اول پاییز و همزمان با تاخت و تاز ویروس کرونا آمار فوت و ابتلای کرونا به بالاترین میزان در 10 ماه گذشته رسید و شمار جانباختگان به مرز 500 مرگ در روز نزدیک شده بود بعد از آن بود که اول آذرماه به دستور رئیس ستاد ملی مقابله با کرونا شهرهای قرمز قرنطینه شدند و یک هفته بعد از اعمال این محدودیت‌ها دور کار شدن تمام کارمندان نیز به این دایره اضافه شد. حالا در آستانه دوازدهمین روز از اعمال محدودیت‌ها و تعطیلی تهران و بیش از 150 شهر قرمز بنا به اذعان رؤسای بیمارستان‌های تهران بار مراجعه بیماران کووید19 به بیمارستان‌ها کم شده است.
وضعیت نارنجی شهرها استاندارد خاصی دارد
معاون ستاد عملیات فرماندهی مقابله با کرونا درباره تغییر رنگ تهران از وضعیت قرمز به نارنجی به «ایران» می‌گوید: در 10 روز گذشته موارد بستری و آمار مراجعه به بیمارستان‌ها روند افزایشی نداشته است هر چند که روند کاهشی معناداری هم مشاهده نمی‌کنیم و هنوز در پیک سوم بیماری هستیم اما گزارش‌ها نشان می‌دهد با وجود آنکه آمار بستری و موارد مرگ و میر بالا است اما مقداری از پیک بیماری کم شده است.
دکتر نادر توکلی در ادامه با بیان اینکه موارد بستری در تهران به کمتر از 50 درصد رسیده است، می‌افزاید: هم اینک روزانه بین 550 تا 600 بیمار مبتلا به کووید19 در تهران بستری می‌شوند این عدد در دو هفته گذشته بالای 900 تا هزار بیمار بود. همچنین فوتی‌های تهران که دارای تست پی سی آر مثبت بودند در دو هفته گذشته همیشه بیش از 100 نفر بود اما این رقم در چند روز گذشته به زیر عدد 100 رسیده است. برای مثال موارد فوتی‌های استان تهران در روز گذشته (11 آذرماه) 74 نفر بود. بنابراین شاخص تعداد بستری به ازای پوشش جمعیتی تعیین کننده تغییر رنگ شهر‌ها است در تهران نیز بر این اساس از شنبه صبح وضعیت نارنجی اعلام می‌شود.
او با بیان اینکه تعیین محدودیت‌ها در شهرهای با وضعیت نارنجی استانداردهای خاص خودش را دارد عنوان می‌کند: در محدوده فاز نارنجی بر خلاف قرمز، یک سوم کارکنان اداره‌ها می‌توانند دورکاری کنند و علاوه بر مشاغل خدماتی و امدادی همچنین مشاغل گروه دوم نیز باز هستند.
معاون ستاد عملیات فرماندهی مقابله با کرونا درباره منع تردد شبانه در تهران نیز می‌گوید: محدودیت‌های رفت و آمدهای ساعت 9 شب به بعد کماکان اجرا می‌شود ولی تدابیر آن همچون دو هفته گذشته نخواهد بود یعنی اینگونه نیست که محدودیت‌های کاملی در زمینه تردد ایجاد شود همچنین پیشنهاد شده فعالیت مشاغلی از قبیل رستوران‌ها، کافی شاپ‌ها و پاساژها به حالت عادی برگردد البته همه این موارد امروز در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا بررسی و نهایی خواهد شد به هر حال وضعیت نارنجی استاندارد خاصی دارد و محدودیت‌ها براساس وضعیت نارنجی اعمال خواهد شد.
دکتر توکلی با تأکید بر اینکه تغییر رنگ‌بندی شهرها به مفهوم تغییر رفتار بهداشتی شهروندان نیست می‌افزاید: همواره نکته اصلی در لغو و کاهش محدودیت‌ها همراهی مردم است. کماکان رفتارهایی که در وضعیت قرمز داشتیم باید ادامه پیدا کنند و فاصله‌گذاری اجتماعی بشدت باید رعایت شود.
تجلی مسئولیت‌پذیری مردم بدون اعمال زور
اردشیر گراوند، جامعه شناس به رفتارهای شهروندان طی دو هفته اخیر با وجود اعمال محدودیت‌های شدید اشاره می‌کند و معتقد است کنترل رفتارها موجب شده ناهنجاری‌های اجتماعی که در شرایط کرونایی همان عمل نکردن به رعایت پروتکل‌ها معنی می‌شود، تا حدود زیادی کاهش یابد.
به گفته او، بحث مسئولیت اجتماعی و اینکه شهروندان در برابر وظایف خود مسئولیت دارند، یک بحث جهانشمول است که همیشه وجود داشته و در آینده نیز ادامه خواهد داشت و مربوط به جغرافیای خاصی نیست.
 او می‌گوید: «شهروندی که اخلاق‌گراست و به قوانین احترام می‌گذارد، نمی‌تواند از زیر بار مسئولیت اجتماعی شانه خالی کند، اما زمانی‌که دولت‌ها به ابزاری مثل اعمال جریمه و اجرای محدودیت‌های سختگیرانه متوسل می‌شوند، یعنی بخشی از مردم خواسته یا ناخواسته به مسئولیت اجتماعی‌شان عمل نمی‌کنند. البته که اگر ما بتوانیم افراد را در یک فرآیند اجتماعی سازی، مسئولیت‌پذیر بار بیاوریم و کاری کنیم که در برابر همه رویدادها و اتفاقات احساس وظیفه کرده و به مسئولیت و نقششان آگاه بوده و بدرستی عمل کنند، حتماً نظام اجتماعی هم از آن بهر‌ه‌مند خواهد شد و به ساماندهی امور دیگر هم منتج می‌شود.»
گراوند می‌گوید: «در دو هفته اخیر ما با یک سیستم اجبار مواجه شدیم که اساساً هم نمی‌توانیم منکر نتیجه بخش بودن آن شویم، آمار فوتی‌ها و مبتلایان به تبع همین محدودیت‌ها و کنترل ترددها کاهش یافت و مطمئناً اگر ابزار جریمه نبود، بخشی ازمردم همچنان رفتارهای غیرمسئولانه گذشته خود را تکرار می‌کردند. بنابراین نمی‌توانیم بگوییم که همه شهروندان به مسئولیت اجتماعی خود تحت شرایط آگاهانه عمل کرده‌اند، بخشی از ترس جریمه به این فرآیند تن داده‌اند، اگرچه معتقدم درصورتی‌که رابطه شهروندان و مدیران یک رابطه محکم و برمبنای اعتماد و اطمینان باشد، بسیاری از هنجار‌های اجتماعی با توصیه و تذکر هم رعایت می‌شود و البته راه حل درست هم مبتنی بر فرهنگ‌سازی گسترده و متقاعد کردن شهروندان است که باید تأکید ‌کنم مختص کشور ما نیست، اما تا زمانی‌که به راه حل‌های بهینه دست پیدا نکردیم، تهدید و مجازات‌های بازدارنده و کنترل کننده مثل اعمال جریمه می‌تواند بسیاری از مردم را به اجرای قانون وادار کند. به اعتقاد من این فشار سیستمی توانست در دو هفته اخیر موفق ظاهر شود. اما نگرانی‌ها از این است که به محض اینکه این فشار و اجبار برداشته شود، این مسئولیت‌پذیری تا چه اندازه ادامه می‌یابد و اینجاست که رابطه اجتماعی می‌تواند مؤثر باشد. بویژه هم اکنون که اعلام کرده‌اند برخی شهرها از قرمز به نارنجی تغییر رنگ داده و بیم آن می‌رود که دوباره به شرایط قبل بازگردیم و تعداد فوتی‌ها افزایش یابد، رفتار شهروندان در هفته‌های آینده نشان می‌دهد که آیا می‌توان بدون اعمال زور، مسئولیت پذیر بود یا نه؟
شرایط هنوز عادی نیست باید مراقب باشیم
نازنین ملکیان، جامعه شناس و استاد دانشگاه نیز با بیان اینکه وضعیت به گونه‌ای نیست که بتوان با خروج از وضعیت قرمز محدودیت‌ها را برداشت، به «ایران» می‌گوید: تهران به لحاظ زندگی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی شرایط خاصی دارد و با برداشته شدن محدودیت‌ها با سرعت بسیار زیادی دوباره به وضعیت قرمز باز خواهیم گشت؛ باید همانند روزهای اول قرنطینه همه افراد جامعه محدودیت‌ها و پروتکل‌های بهداشتی را به طور کامل رعایت کنند. بسته بودن دانشگاه‌ها و مدارس نیز باید ادامه‌دار باشد، زیرا کودکان و نوجوانان ناقلان خوبی برای انتقال ویروس کرونا هستند.
 به گفته او، اگر بخواهیم فکر کنیم که شرایط عادی شده، دوباره آمار به سرعت بسیار زیادی بالا خواهد رفت. پایین ماندن آمار، مستلزم این است که دولت و ستاد مبارزه با کرونا، محدودیت‌ها را به طور کامل برندارند، شهرهای بزرگی همانند تهران باید تعریف‌های خاصی درخصوص اجرای رعایت پروتکل‌ها داشته باشند و اگر برخی محدودیت‌ها قرار است که برداشته شوند باید از جهات دیگری مراقب بود که بیماری دوباره بازنگردد، به‌عنوان مثال اگر بنا باشد منع رفت و آمد برداشته شود، همچنان یک سری از اصناف باید بسته بمانند. درست است که این امر می‌تواند مشکلات اقتصادی برای دسته‌ای از مردم به‌دنبال داشته باشد اما چاره دیگری وجود ندارد و باید دست به دست هم دهیم تا این چرخه زودتر از میان برداشته شود.
ملکیان در ادامه اضافه می‌کند: به تهران به‌دلیل داشتن موقعیت اداری، باید به طور ویژه و خاص نگاه شود و در خصوص رفت و آمد مردم در سطح شهر و همچنین برگزاری نشست‌ها و جلسات مسئولان باید نگاهی ویژه داشته باشیم. با ادامه روند رعایت پروتکل‌ها و مسئولیت‌پذیری بیشتر شهروندان، همه‌گیری کرونا و چرخه‌ای که در آن گرفتار شده‌ایم و سبب انتقال بیماری شده است، بتدریج از میان برداشته خواهد شد.

برش
لازمه کاهش محدودیت‌ها؛ پای کار بودن مردم و مسئولان

رئیس کمیته امنیتی ستاد ملی مقابله با کرونا گفت: لازمه کاهش محدودیت‌ها و رعایت فاصله اجتماعی این است که مسئولان و مردم در سراسر کشور پای کار باشند.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ حسین ذوالفقاری در نشست ستاد مقابله با کرونای تهران با بیان اینکه در چندین جلسه اعلام کردیم که این کاهش بیماری با سایر اقداماتی که صورت گرفته است، باید همزمان با هم مدیریت شود، گفت: اگر یکباره محدودیت‌ها را برداریم باید به محدودیت‌های مجدد باز گردیم و هزینه‌اش بسیار بالاست. وی افزود: یک همت بالا لازم است تا به کاهش محدودیت‌ها دست یابیم چرا که اگر دستورالعمل‌های بهداشتی رعایت می‌شد امروز به این نقطه نمی‌رسیدیم تا با مرگ ۴۰۰ تا ۵۰۰ نفر در روز مواجه باشیم و بخواهیم دوباره شروع کنیم و اعمال محدودیت‌های سنگین داشته باشیم.
ذوالفقاری گفت: مشکل ما این است که دستورالعمل بهداشتی به‌صورت جدی مورد توجه همه اقشار قرار نگرفته است.  رئیس کمیته امنیتی، اجتماعی و انتظامی ستاد ملی مقابله با کرونا گفت: اعمال محدودیت‌ها براساس شاخص‌های مورد نظر در وزارت بهداشت انجام می‌گیرد.او گفت: این مرحله از محدودیت‌ها دو هفته‌ای بود که از روز شنبه به‌صورت یک هفته اعمال می‌شود. وی گفت: طبق اعلام وزارت بهداشت وضعیت تهران از وضع قرمز به وضعیت نارنجی تغییر یافته است و از روز شنبه تا آخر هفته بر مبنای وضعیت نارنجی در تهران اعمال محدودیت خواهد شد.
ذوالفقاری افزود: آخر هفته آینده وضعیت تهران دوباره براساس شاخص‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و اگر مردم، مسئولان، دستگاه‌ها و نهاد‌ها رعایت کنند و ما با روند کاهشی ابتلا‌ها مواجه شویم، به سمت وضع زرد می‌رویم، اما اگر دستورالعمل‌ها رعایت نشد ممکن است هفته بعد به وضعیت قرمز برگردیم؛ این موضوع برای همه دارای پیام است. وی گفت: طرح‌های جامع هوشمند محدودیت‌های کرونایی تا پایان سال تداوم دارد و اگر می‌خواهیم این محدودیت‌ها کم شود باید شیوه‌نامه‌ها را رعایت کنیم.
ذوالفقاری گفت: باید شیوه‌نامه‌های بهداشتی به‌صورت جدی مورد توجه همه اقشار قرار بگیرد و بر اساس طرح جامع هوشمند محدودیت‌های کرونایی، هر هفته وضعیت استان‌ها بررسی می‌شود. یعنی اگر استانی این هفته وضعیتش از قرمز به نارنجی تغییر کرد، محدودیت‌ها کم می‌شود، اما اگر در هفته آینده وضعیت به حالت قرمز برگشت، محدودیت‌ها بیشتر می‌شود. وی گفت: اگر به ازای هر صد نفر ۱۰ نفر بستری باشد وضعیت شهر قرمز است، اگر بستری‌ها زیر عدد ۶ باشد یعنی بین ۶ تا چهار باشد وضعیت نارنجی است و اگر زیر عدد چهار باشد وضعیت زرد است.
ذوالفقاری افزود: اگر می‌خواهیم محدودیت‌ها کم شود؛ باید مردم، مسئولان، سازمان‌ها و نهاد‌ها و همه بخش‌ها بویژه در رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی جدی باشند.