فروش آنلاین مکمل خرید حضوری است، نه جایگزین آن!

 مریم شهبازی
خبر‌نگار‌
شیوع ویروس کرونا و محدودیت‌های نشأت گرفته از آن را برخی تلنگری بر پیکر نشرمان می‌دانند و تأکید دارند در کنار تمام مشکلاتی که این بیماری سبب شده ، فعالان حوزه کتاب را به‌ سوی بهره‌مندی هرچه بیشتر از تکنولوژی‌های ارتباطی کشانده است؛ مهم‌ترین مصداقی که بر این گفته‌شان برمی‌شمارند هم توجه بیشتر کتابفروشان به راه‌اندازی بخش فروش آنلاین یا خریدهای تلفنی است؛ حالا باید دید خود فعالان این عرصه چه نظری دارند؛این‌که فضای مجازی بویژه در تعطیلی مشاغل طی دو هفته اخیر توانسته حذف فروش حضوری را جبران کند یا نه.
  فروش آنلاین و حضوری قابل مقایسه نیستند
علیرضا رئیس دانایی، مدیر نشر و کتابفروشی نگاه ازجمله ناشرانی است که منکر ضرورت بهره‌مندی هر چه بیشتر فعالان نشر از فضای مجازی و امکانات مرتبط با آن نیست؛ او درباره این‌که دو هفته تعطیلی فروش حضوری چه تأثیری در کار کتابفروشان داشته به «ایران» می‌گوید:« فروش اینترنتی‌مان طی این مدت خوب بوده منتها قابل‌ مقایسه با فروش حضوری نیست. هم‌اکنون از طریق فضای مجازی تنها 30 درصد از فروش حضوری‌مان حفظ ‌شده است. اگر در کتابفروشی روزی یک‌صد جلد کتاب بفروشیم حالا به‌روزی 25 تا 30 جلد درفروش آنلاین رسیده که اصلاً قابل‌ مقایسه با فروش عادی نیست.» رئیس دانایی تأکید دارد از آنجایی که زمان چندانی از حضور جدی‌تر فضای مجازی در زندگی ما ایرانیان نمی‌گذرد بخش کمی از مردم به خرید اینترنتی کتاب عادت کرده‌اند و اغلب ترجیحشان به خرید حضوری است. البته او منکر ضرورت‌های زندگی امروز در بهره‌مندی بیشتر از تکنولوژی‌های ارتباطی نیست منتها تأکید دارد که گذشت چندین ماه زمان قابل‌ توجهی برای نهادینه شدن این قبیل عادت‌ها نیست. ازآنجایی‌که هنوز زمستان آغاز نشده و بازهم احتمال مواجه‌شدن با تعطیلی‌های مشابه این دو هفته وجود دارد پیشنهاد رئیس دانایی به مسئولان این است که کتابفروشی‌ها را از مشاغلی که آنها را ملزم به تعطیلی می‌کنند مستثنی کنند؛ او می‌گوید:« کشورهای دیگر طی ماه‌هایی که از شیوع کرونا می‌گذرد برای کتابفروشان استثنا قائل شده‌اند و آنها را تعطیل نکرده‌اند؛ در کشور ما هم در صورت برقراری دوباره تعطیلی‌ها باید چنین روالی درپیش گرفته شود.» رئیس دانایی در تشریح بیشتر گفته‌اش به این نکته اشاره می‌کند که: «کتابفروشی، سوپر مارکت یا بازار روز میوه نیست که در آن با ازدحام بالای جمعیت روبه‌رو شویم و درنتیجه شغل پرخطری محسوب نمی‌شود! برای همین دو هفته اتحادیه ناشران و کتابفروشان تلاش کرد تا کتابفروشی‌ها ازجمله مشاغل ملزم به تعطیلی نباشند که متأسفانه موفق نشد. کتابفروشی ازجمله مشاغل ضروری است، مسئولان باید نگاه جدی‌تر به آن داشته باشند.» رئیس دانایی به‌رغم آنکه معتقد است هنوز با سطح مطلوب کتاب‌خوانی فاصله‌داریم اما تصریح می‌کند: «57 سال است که کتابفروش هستم و برخلاف برخی که تأکید دارند ایرانیان کتاب نمی‌خوانند معتقدم مردم کتاب می‌خرند و می‌خوانند. منتها دراین ‌بین کتاب‌های چاپ قاچاق و کتاب‌های ناشران زیرزمینی و برخی دیگر از موارد هستند که لطمه زیادی متوجه نشر کرده‌اند.»
  همه کتابفروشان ملزومات فروش اینترنتی ندارند
محمــــــــد یراقچی مدیر کتابفروشـــــــی و نشر پنجره به نکتـــــــه‌ای متفاوت از گفته‌های رئیس دانایی اشاره می‌کند؛ او معتقد است نمی‌توان از فروش آنلاین کتاب به‌رغم ویژگی‌های مثبتی که دارد انتظاری مشابه فروش حضوری داشت. یراقچی در همین زمینه به «ایران »می‌گوید:«بسیاری از خریداران کتاب بدون در دست داشتن هیچ فهرستی به کتابفروشی‌ها مراجعه می‌کنند و مبنای خرید را به اعتمادی می‌گذارند که در خصوص راهنمایی کتابفروشان دارند.»
او البته این جایگاه را بیشتر برای کتابفروشی‌های محلی قائل است چراکه به‌مرورزمان به محل رفت‌وآمد خریداران کتاب تبدیل می‌شوند وادامه می‌دهد: «دایر بودن کتابفروشی تنها از جهت فروش کتاب اهمیت ندارد، بلکه به‌مرور منجر به شکل‌گیری محلی برای گفت‌وگوهای فرهنگی می‌شود، بخشی از این تعاملات به‌واسطه رفت‌وآمد نویسندگان و مترجمان است و بخشی هم خود علاقه‌مندان کتاب.» خواسته یراقچی هم از مسئولان این است که اگر باز هم قرار به تعطیلی‌های این‌چنینی بود همچون دیگر نقاط جهان کتابفروشان را مستثنی بدانند. او ادامه می‌دهد: «گذشته از ضرورتی که دایر بودن کتابفروشی‌ها دارد از بابت دیگری هم می‌توان به آن نگاه کرد. وقتی مسئولان می‌گویند مردم از خانه خارج نشوند باید چاره‌ای هم برای خوراک فکری آنان بیندیشند؛ کتاب در چنین شرایطی کمک بسیاری می‌کند، هم به افزایش روحیه و تحمل‌پذیری مردم می‌انجامد و هم این‌که مسئولان را به تحقق خواسته‌شان برای خانه ماندن مردم نزدیک می‌کند.» این مسئول نشر و کتاب‌فروشی در پاسخ به این‌که فروش آنلاین چه تأثیری در حفظ کتاب‌فروشی‌ها دارد می‌گوید: «شاید مؤسسات فروش آنلاین کتاب که به‌طور خاص در این حوزه فعالیت می‌کنند یا کتاب‌فروشی‌های بزرگ از امکانات خوبی برای ارسال برخوردار باشند، اما برای کتابفروشی‌های کوچک‌تر این‌طور نیست و نمی‌توانیم چندان روی فروش اینترنتی حساب کنیم،هرچند که ما هم از آن غافل نشده‌ایم.» او معتقد است بهره‌مندی از فضای مجازی برای فروش کتاب اتفاق خوبی است اما ملزوماتی دارد که همه کتابفروشان قادر به بهره‌مندی از آن نیستند. مدیر کتابفروشی پنجره ادامه می‌دهد: «اگر فروش آنلاین می‌توانست جایگزین فروش حضوری شود که تمام دنیا کتابفروشی‌ها را تعطیل می‌کردند، اما چنین اتفاقی رخ نداده و آنان حتی در ایام قرنطینه هم برای کتابفروشان استثنا قائل شدند. فروش آنلاین برای کتابفروشی ما که چندان با توجه به محدودیت‌ها شرایط ارسال مطلوب نبوده، با این‌حال جالب است بدانید قبل از اعلام رسمی تعطیلی دو هفته مذکور خیلی از کتاب دوستان مراجعه کردند و به‌جای خرید یکی- دو جلد حتی تا هفت-جلد کتاب هم خریدند.» هم یراقچی و هم رئیس دانایی تأکید دارند درفروش آنلاین، بخش مهمی از فروش که متکی بر خرید کتاب با همراهی کتابفروشان است از میان می‌رود، اتفاقی که نمی‌توان آن را در فضای مجازی شبیه‌سازی کرد؛ از سوی دیگر نه‌فقط این دو کتابفروش و ناشر، بلکه دیگر اهالی کتاب هم تأکید دارند که به فروش آنلاین نباید به‌عنوان جایگزین نگاه کرد بلکه از آن باید در راستای مکملی همراه با فروش حضوری بهره گرفت. حالا باید دید در صورت ضرورت تکرار تعطیلی دوباره مشاغل و اعمال محدودیت‌های رفت‌وآمد، مسئولان این بار با چه نگاهی سراغ کتابفروشان می‌روند!