هدر رفت «آب سبز» با ساخت شهرهای نفوذناپذیر

ابوالقاسم حسین‌پور
مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری کشور
 مدیریت سیلاب‌های شهری از دو منظر مهم است. یکی مدیریت سیلاب در حوزه بالادست با آبخیزداری و آبخوان‌داری است که می‌تواند در سرشاخه کانون‌های جمعیتی و مراکز سکونتی، سیلاب‌ها را مدیریت کند. این اقدام در دستور کار ما است و برای آن طرح «آبخیزداری و کاهش مخاطرات سیل در کانون‌های جمعیتی شهری و روستایی کشور» را تدوین و به سازمان مدیریت بحران، وزارت کشور و مراجع مرتبط ارسال کردیم. امیدواریم به اجرای این طرح در برنامه توسعه هفتم کد و ردیف بودجه مستقل تخصیص یابد و بتواند متناسب با نیاز کشور در عرصه‌ای بیش از ۴۰ میلیون هکتار حوزه آبخیز شهری کشور اجرا شود. این وسعت باید تحت پوشش برنامه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری قرار بگیرد. هم‌اکنون هم سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور با توجه به منابع اعتباری اندکی که در‌اختیار دارد اقداماتی را در دست انجام دارد. از جمله اقدامات این سازمان می‌توان به طرح آبخیزداری و کنترل سیلاب حوزه بالادست شهر ایلام، دروازه قرآن در حوزه شهر شیراز و ایجاد سازه کنترل سیلاب به شکل بند مشبک در حوزه آبخیز چالک‌رود دالخانی رامسر اشاره کرد. این نمونه‌ها، از این منظر عنوان شد که اشاره شود اقداماتی از این دست در راستای ایمن‌سازی مراکز شهری و مدیریت سیلاب‌های شهری با راهکار‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در دست اقدام است. مهم‌ترین خواسته ما در این حوزه تصویب ردیف بودجه مستقل و دائمی برای انجام طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در ۴۰ میلیون هکتار است. موضوع دوم در حوزه مدیریت سیلاب‌های شهری در حوزه شهرسازی با اصلاح سامانه زهکشی و تخلیه سیلاب از بافت‌های مسکونی شهری و سکونتگاه‌های کشور برمی‌گردد. در بعضی از شهرهای ما به واسطه گسترش بیش از حد سطوح عایق و نفوذناپذیر شهری، عرصه‌های جذب روان‌آب در شهر از بین رفته است. بنابراین با اندک بارشی که حتی در عرصه‌های طبیعی ما ایجاد سیلاب مخرب نمی‌کند، شهر و معابر دچار آبگرفتگی می‌شود و شهروندان با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌شوند. این قضیه مربوط به حوزه آبخیز نیست و باید اصلاحاتی در سطح معابر و مجاری شهر برای تخلیه سیلاب‌ها انجام بگیرد. این کار در حیطه مسائل شهرسازی و مدیریت شهری است. خوشبختانه در بارندگی‌های اخیر که بیشتر در مناطق غرب و جنوب غربی اتفاق افتاد، سیل مخربی در سطح حوزه آبخیز نداشتیم. اگر هم سیلابی جاری شد به واسطه اجرای فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری کنترل شد. در نتیجه خسارت آنچنانی در عرصه طبیعی و تأسیسات زیربنایی به‌وجود نیاورد. آن چیزی که بیشتر در این مرحله از بارش‌ها و سیلاب مشهود است، آبگرفتگی شهرها بویژه در خوزستان از جمله شهر اهواز و ماهشهر و در برخی از مناطق بوشهر دیده می‌شود. این شهرها باید از طریق اصلاح سامانه زهکشی و تخلیه سیلاب‌های شهری در ساخت و سازهای شهری از یک شهر نفوذناپذیر و عایق به سمت شهرهای نفوذپذیر برود. به این معنا که بارش‌هایی که در پهنه شهر‌ها اتفاق می‌افتد باید از طریق سطوح خیابان‌ها و پیاده‌روهای نفوذپذیر و آسفالت‌های جذبی به سفره‌های زیرزمینی برود. شهرسازی باید به سمتی برود که حریم و عرصه شهرها کارکرد جذب و مدیریت سیلاب را داشته باشد. تا در زمان وقوع بارش آن نه تنها زندگی شهری مختل نشود بلکه به عرصه‌های شهری با توسعه فضای سبز هم کمک شود. با ایجاد این راهکار‌ها علاوه بر رفع مخاطرات و مشکلات ناشی از تجمع سیلاب‌ها و آبگرفتگی‌ها با ایجاد شهرهای نفوذپذیر امکان جذب و تغذیه و تقویت سفره‌های زیرزمینی و آب سبز در عرصه‌های شهری ایجاد می‌شود.