آب‌های جهان زیر پرچم ایران

مرتضی گل پور
خبرنگار
7 آذرماه که روز نیروی دریایی نامیده شد، یادآور روزهای 6 و 7 آذر، سالروز اجرای عملیات بسیار موفق مروارید نیروی دریایی جمهوری اسلامی در خلال جنگ تحمیلی است که طی آن پایانه‌های نفتی البکر و الامیه عراق، منهدم شدند. در این عملیات که نزدیک به دو ماه پس از آغاز جنگ تحمیلی انجام شد، نیروی دریایی ارتش توانست نیروی دریایی رژیم بعث را برای همیشه نابود کند، تا جایی که دولت بعث تا پایان جنگ نتوانست در رزم دریا تحرکی از خود نشان دهد، هرچند ناوچه پیکان به رغم استقامت تا آخرین گلوله و موشک، در نهایت در آب‌های خلیج فارس غرق شد. از سال 59 تا امروز در سال 1399، نیروی دریایی ارتش بدون کمکی از کشورهای دیگر، توانسته است با تکیه بر توان داخلی، در آب‌های بین‌المللی هم حضور داشته باشد. درباره آنچه بر این نیرو گذشت، دستاوردها، توان، مأموریت‌ها و راهبرد آن با دریادار دوم محمدرضا عزیزی، معاون طرح و برنامه نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران گفت‌وگو کرده‌ایم که می‌خوانید.
٭٭٭
نیروی دریایی در دوران جنگ تحمیلی توانست ضربات سختی به نیروی دریایی رژیم بعث وارد کند و در همان ماه‌های نخست، این نیروی دشمن را کاملاً نابود کرد. اما در سال‌های بعد این نیرو درپی حملات ارتش امریکا آسیب‌های جدی دید. در این سال‌ها، علی‌رغم تحریم‌ها - که نه به ما ناو می‌فروختند و نه اژدر یا موشک - نیروی دریایی توانست با تکیه بر توان داخلی خود را نیرومند کند و امروز در آب‌های بین‌المللی حضوری قوی دارد. این امر، به رغم آن تحریم‌ها چطور ممکن شد؟
نیروی دریایی در زمان رژیم سابق تشکیل شد. پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی هرج و مرج‌های خاصی در نظام اداری کشور به‌وجود آمده بود و از جمله ارتش را هم تحت تأثیر قرار داده بود که نیروی دریایی هم مستثنی نبود. اما تقریباً یک سال پس از پیروزی انقلاب که جنگ به ما تحمیل شد، همه نیروهای نظامی کشور پای دفاع از کشور ایستادند که در این میان نیروی دریایی ارتش بسیار خوش درخشید. به‌رغم نابسامانی‌هایی که در آن دوران بود، نیروی دریایی خیلی زود توانست خود را منسجم کرده و چند عملیات انجام دهد که یکی از مؤثرترین آنها عملیات مروارید بود. در این عملیات که 7 آذر 59، یعنی نزدیک به 70 روز پس از آغاز جنگ اجرا شد، نیروی دریایی ارتش توانست نیروی دریایی رژیم بعثی را به طور کامل از پهنه دریا حذف کند. این عملیات بسیار موفق در دنیا هم بسیار برجسته شد.  اما پس از آن، در طول 40 سالی که از عمر انقلاب گذشته است، توانستیم 90 درصد تجهیزاتی را که از رژیم گذشته باقی مانده بود ، نگه داریم. در طول جنگ یا پس از آن، شاید یک یا دو مورد از واحدها را از دست داده باشیم که یا عمر خدمت آنها تمام شده بود یا در عملیاتی آسیب دیدند. امروز از لحاظ تعمیر، نگهداری و بهینه‌سازی به حدی از بلوغ رسیدیم که این واحدهای باقی مانده از گذشته را نگهداری و حفظ کنیم و هنوز هم از آنان در دریانوردی‌های درازمدت استفاده می‌کنیم. از سوی دیگر، می‌دانیم که یک شناور دریایی، عمر مشخصی دارد و پس از مدتی بسیاری از تجهیزات آن دچار فرسودگی شده و باید از چرخه عملیاتی خارج شود. به این دلیل نیروی دریایی به ساخت ناوشکن روی آورد. حضرت آقا فرمودند که شما می‌توانید و به ما این قوت قلب را دادند. اولین ناوشکن ساخت داخل، «جماران» بود که طراحی و ساخت آن 10 سال طول کشید، ساخت این ناوشکن موجب غرور ما بود که خود حضرت آقا به مراسم بهره‌برداری و الحاق این شناور به نیروی دریایی تشریف آوردند. بعد از آن ما به خودباوری رسیدیم و توانستیم با سهولت بیشتری وارد عرصه ساخت شناورهای بزرگ شویم. چندین فروند شناور دیگر بعد از جماران ساخته شده و امروز فناوری ساخت ناوهای دیگری مانند «فریگیت» هم در کشور وجود دارد. می‌دانید که مسأله طراحی یک شناور نظامی، فقط بدنه آهنی آن نیست، بلکه سلاح، تجهیزات راداری و مخابراتی و فناوری‌های بسیار دیگری هم مطرح است. شاید یکی از مهم‌ترین بخش‌های ساخت یک شناور سیستم موتور، گیربکس و پروانه باشد که به فناوری بسیار بالایی نیاز دارد، به این معنی که هر کشوری نمی‌تواند «شافت» را به گونه‌ای بسازد که از بدنه کشتی به پروانه متصل شود اما آب دریا در آن نفوذ نکند. متخصصان کشور، جوانان نیروی دریایی و متخصصان وزارت دفاع، با هم و با بهره‌گیری از صنایع داخلی و امکانات دانشگاهی توانستند به این فناوری‌ها دست پیدا کنند و ما امروز در زمینه ساخت شناور دریایی کاملاً خودکفا شدیم.
برخی می‌گویند ناوچه فریگیت که به آن اشاره کردید، محصول نظامی دهه 60 کشور انگلستان است. باوجود این بفرمایید معنای راهبردی دستیابی ایران به توانایی ساخت شناورهای رزمی دریایی چیست؟
طبیعی است که ما تلاش کردیم تجهیزات قدیمی را نگه داریم. زیرا این تجهیزات بسیار گران هستند و حتی امروز هم برای خرید یک فریگیت یا ناوشکن باید میلیاردها دلار صرف شود. بنابراین نمی‌توان به صرف اینکه یک فریگیت مربوط به سال‌های 1960 یا فلان کشور بوده است، به سادگی از رده خارج کنیم. ضمن اینکه در نظام دریایی، امری به نام بازطراحی وجود دارد که مطابق آن می‌توانید تغییرات اساسی روی تجهیزات ایجاد کرده و مطابق نیازهای روز از آن استفاده کنید. پس از انقلاب و زمان تحریم توانستیم به این توانمندی برسیم که خودمان روی اینها تغییرات مثبت انجام دهیم و به همین دلیل از لحاظ سیستم رانش، سیستم راداری و سیستم‌های سلاح، این تجهیزات به روز شدند. بنابراین این شناور بهسازی شده می‌تواند همه مأموریت‌های ما را کاملاً مثبت و بدون دغدغه انجام دهد. همراه با این، تجهیزات دیگری نیز داریم که کاملاً نو هستند و آنها را با بهره‌گیری از دانش‌هایی که طی این سال‌ها کسب کردیم، می‌سازیم و تأمین قطعات و فناوری تعمیر آنها در داخل کشور موجود است و هر مشکل احتمالی کاملاً قابل رفع است. از نظر راهبردی، وقتی یک نیروی بیگانه اخبار این توانایی‌ها را می‌بیند یا می‌شنود، در می‌یابد که نه تنها تحریم روی ما اثر نگذاشته، بلکه باعث شده امروز روی پای خودمان بایستیم. در رژیم سابق، حتی در مواردی تعمیر هم انجام نمی‌شد، بلکه صرفاً تجهیزات تعویض می‌شدند. زیرا قطعات نو را به ما می‌دادند و ما بدون کار خاصی این تجهیزات را جابه‌جا می‌کردیم. اما امروز خودمان این تجهیزات را می‌سازیم و ماهیت کاری آن را هم می‌دانیم. اینها باعث شد کشور ما در سایه تحریم به خودباوری رسیده و نیازی به کشورهای بیگانه و مستشاران خارجی نداشته باشیم.
در منطقه خلیج فارس و دریای عمان، جمهوری اسلامی ایران تنها کشوری است که هم زیردریایی در اختیار دارد و هم توانایی ساخت زیردریایی دارد. چرا ایران به این سمت رفت؟
در رزم دریایی زیردریایی یک سلاح کاملاً استراتژیک محسوب می‌شود. زیرا مأموریت‌های زیردریایی به صورت مخفی و در زیر آب و از دید و کشف دشمن پنهان است. ابتدا ما این زیردریایی‌ها را از کشور خارجی دریافت کردیم. لازم است بدانید که اساساً فرهنگ داشتن زیردریایی و استفاده از آن، یک فرهنگ خاص است که در طول 25 سال گذشته توانستیم طی کار با این زیردریایی‌ها با این فرهنگ آشنا شویم. امروز هم این زیردریایی‌ها در چرخه عملیاتی هستند، اما به رغم تهیه زیردریایی از کشور دیگری، ممکن است هنوز وابستگی‌هایی داشته باشید. در این زمینه هم توانستیم زیردریایی‌های «کلاس کیلو» را که امروز در اختیار نیروی دریایی است، به صورت کامل تعمیر کنیم و قطعات یدکی آن را خودمان ساخته و تعویض می‌کنیم. بنابراین به کشور فروشنده زیردریایی‌ها نیاز داریم. اما تصمیم گرفتیم به سمت ساخت محصولی حرکت کنیم که کاملاً بومی باشد. هرچند این فناوری در نیروی دریایی وجود داشت، اما با به اشتراک گذاشتن این اطلاعات با وزارت دفاع توانستیم به توانایی ساخت زیردریایی متوسط «کلاس فاتح» دست پیدا کنیم که از نظر سلاح یا سیستم‌های کنترلی یک زیردریایی بسیار پیشرفته محسوب می‌شود.
چند کشور در دنیا می‌توانند زیردریایی بسازند؟
7 یا 8 کشور هستند که توانایی ساخت زیردریایی را دارند. زیرا این فناوری به قدری پیچیده و بالا است که هر کشوری وارد این عرصه نمی‌شود، اما ما این جرأت را به خرج دادیم و به جواب هم رسیدیم.
به توانایی شلیک موشک از زیردریایی هم دست پیدا کردیم که یک موفقیت راهبردی نظامی محسوب می‌شود.
عموماً سلاح رزمی زیردریایی‌ها اژدر است. اینکه توانستیم به این فناوری و توانایی نظامی دست یابیم که از زیر دریا و از جایی که دیده نمی‌شود، ناگهان موشکی شلیک شود و به واحد دشمن فرضی اصابت کند، یک موفقیت و سلاح راهبردی و ویژه است که ما هم توانستیم به این موفقیت دست یابیم.
آیا امروز همه شناورهای ما به موشک‌های تولید داخل مجهز هستند یا از کشورهای غربی یا شرقی هم موشک‌ها را خریداری می‌کنیم؟
امروز ما به صنایع موشکی خارج از کشور وابسته نیستیم. صفر تا صد موشک‌های ما که از نظر برد و دقت در آنها روز به روز در حال پیشرفت هستیم، در صنایع دفاعی کشور ساخته می‌شوند و هیچ‌گونه وابستگی به خارج نداریم.
چرا در نیروی دریایی بر ساخت و تجهیز به موشک کروز تأکید می‌شود؟
ردیابی موشک‌های کروز بسیار دشوار است. موشک‌ها معمولاً دو نوع پیمایش دارند. موشک‌ بالستیک، یک مسیر منحنی را طی می‌کند، وقتی از مبدأ شلیک می‌شود، از جو خارج شده و سپس به سمت هدف می‌رود که باعث می‌شود ماهواره‌ها و سیستم‌های ردیابی بتوانند علاوه بر ردیابی موشک، نقطه اصابت آن را هم پیش‌بینی کنند. اما موشک کروز دریایی، پس از شلیک اولیه، روی سطح آب که برجستگی خاصی مانند کوه و تپه ندارد؛ در یک فاصله 7 یا 10 متر از سطح آب حرکت می‌کند و تا زمان نزدیک شدن به هدف در این وضعیت می‌ماند که به همین دلیل، قابل شناسایی و کشف نیست و دشمن را غافلگیر می‌کند.
اینکه امروز نیروی دریایی امریکا در دریای عمان، در فاصله حدوداً 600 کیلومتری از آب‌های سرزمینی ما مستقر شده‌، به خاطر توانایی نظامی و برد موشک‌های ما است یا اینکه علت دیگری دارد؟
نوع تصمیم‌گیری یگان‌های بیگانه فرامنطقه‌ای که در منطقه حضور نامشروع دارند، می‌تواند عوامل مختلفی داشته باشد. اما آنچه مسلم است، اقتدار و پیشرفت‌های ما را رصد می‌کنند و دستیابی ما به سلاح‌های جدید و با قدرت و برد بالا را می‌بینند. طبعاً اینها نوعی واهمه ایجاد کرده و تلاش می‌کنند فاصله ایستگاهی خود را بیشتر کنند و با مراقبت بیشتری در منطقه حضور داشته باشند.
تفکیکی میان مأموریت‌های نیروهای مسلح در دریا ما وجود دارد درباره علت این تفکیک چه می‌توان گفت؟
این تصمیم در سطوح بالای کشور گرفته شده، اما فارغ از این، در یک رویکرد عملیاتی، شاید بتوان دلیل این تفکیک را نوع تجهیزات و نوع عملکرد این دو نیروی دریایی دانست. به این معنی که با توجه به اینکه سپاه پاسداران واحدهای کوچک تری هستند، اساساً برای اقیانوس‌پیمایی ساخته نشدند و در دریای محدودتر خلیج فارس فعالیت می‌کنند، اما چون نیروی دریایی ارتش تجهیزات و واحدهای سنگین‌تری دارد که می‌تواند مقابل موج‌های سنگین و آب‌های دوردست تاب‌آوری بیشتری داشته باشند، عرصه دریای عمان و شمال اقیانوس هند به نیروی دریایی ارتش سپرده شده است. اما هدف ما یعنی برقراری امنیت، میان این دو نیرو یکی است؛ یعنی دفاع از منافع حاکمیتی و منافع نظام در عرصه دریا. ضمن اینکه هرچند در ظاهر دو نیروی تفکیک شده هستیم، اما در تعامل مستقیم با هم بوده، هم‌افزایی و تبادل اطلاعات دائمی داریم و رزمایش مشترک برگزار می‌کنیم.
در دریای عمان، عمدتاً با چه مسائلی مواجه هستید یا اساساً مأموریت شما در دریای عمان چیست؟
یکی از اصلی‌ترین مأموریت‌های ما حفظ و برقراری امنیت کشتیرانی است. در شرایط فعلی که مخاصماتی روی خطوط کشتیرانی ما انجام می‌شود، یکی از وظایف اصلی سپرده شده به ما، برقراری امنیت خطوط کشتیرانی تجاری ماست.
تا کجا؟
تا هرجا که صلاح باشد. من اصلاً محدوده خاصی را تعیین نمی‌کنم. یک مأموریت ویژه دیگر ما، نشان دادن حضور و اقتدار و برقراری امنیت و تأمین منافع خود است که در این زمینه، از سال 86 نزدیک به 70 ناوگروه را به دریا اعزام کردیم که مجموعه گشتزنی این واحدها در وسعت حدود 2 میلیون کیلومتر مربعی، در شمال اقیانوس هند تا مدار 10 درجه بوده است. دائماً در شمال اقیانوس هند، در خلیج عدن و دریای سرخ حضور داریم و اگر نیاز باشد، توانایی آن را داریم که در مناطق دوردست‌تر هم حضور داشته باشیم. بنابراین از آنجا که مأموریت‌های ما مربوط به مناطق دور دست‌تر است، به نیروهای دریایی ارتش این مأموریت سپرده شده در مرزهای شرق مستقر باشد.
منطقه چهارم دریایی نیروی دریایی در بندر انزلی در دریای خزر واقع شده است. امروز وضعیت دریای خزر از نظر نظامی چگونه است؟
دریای خزر دارای یک وضعیت و یک رژیم خاص است؛ پنج کشور همسایه دارد که باید اصول و احترام‌های متقابل سیاسی و امنیتی را برای هم قائل شوند. بنابراین، این دریا با دریای دیگری مانند خلیج فارس کاملاً متفاوت است. اما آنچه به ما سپرده شده است، حفاظت و پاسداری از منافع وامنیت ما در محدوده آب‌های سرزمینی است. البته نیروی دریایی سپاه هم حضور دارد که باز هم مانند جنوب، مأموریت‌های ما متفاوت است.
از گذشته‌های دور روسیه در خزر حضور نظامی داشته است، اما به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر نیروی دریایی جمهوری آذربایجان هم از سوی یک رژیم خاص در منطقه تجهیز شده است. این تحرکات در رصد ما هستند؟
کاملاً در رصد ما هستند. منطقه چهارم نیروی دریایی در بندر انزلی یک پایگاه کاملاً عملیاتی است. شعبه‌ای از این پایگاه در منطقه غرب خزر ایجاد شد که البته زیر نظر پایگاه انزلی فعالیت می‌کند. همه تحرکات دو همسایه همجوار ما، یعنی کشورهای جمهوری آذربایجان و ترکمنستان که با ما مرز خشکی و دریایی دارند، تحت نظر است. البته امروز امنیت و احترام کامل در دریای خزر برقرار است و ما توافق‌های چندجانبه‌ای در رابطه با برقراری امنیت در این دریای خاص داریم. همچنین اخیراً با کشور روسیه یک تمرین نظامی مشترک انجام دادیم که مفید و مؤثر بود و جنبه تمرینی، آموزشی و تعاملی داشت.
امروز غیر از کشورهای منطقه، چه نیروهای دیگری در خلیج فارس یا دریای عمان حضور دارند؟
عمده این نیروها امریکایی‌ها هستند که به بهانه برقراری امنیت در منطقه حضور دارند. البته ما شدیداً با این امر مخالفیم و معتقدیم امنیت منطقه باید از سوی کشورهای منطقه تأمین شود و کشور دیگری نباید در این زمینه دخالت کند. اما علی رغم این، اکنون اروپا به سرکردگی فرانسه ائتلافی را تشکیل داده که البته ائتلاف ضعیفی است و تحت رهبری فرانسه در منطقه حضور دارد تا به زعم خود، امنیت تجارتی خود را تأمین کند.
یکی از مقام‌های نظامی خاطره‌ای نقل کرده بود از تدابیر مقام معظم رهبری، فرمانده کل قوا که وقتی زیردریایی‌های روسی «کلاس کیلو» به تعمیر نیاز پیدا کرد و روس‌ها یا خلف وعده کردند یا اینکه خواستند زیردریایی به کشور خودشان منتقل شود، ایشان تأکید کردند این زیردریایی در داخل و از سوی متخصصان داخلی تعمیر شود. درباره تدابیر و هدایت‌های ایشان در فرماندهی عالی و راهبردی نیروی دریایی بفرمایید.
وقتی مطرح شد که برای تعمیرات اساسی باید به کشور سازنده عودت داده شود، ایشان وارد شدند و گفتند نیازی نیست این کار شود و باید در داخل کشور تعمیر شود. این درحالی است که کشور هندوستان که از همین نوع زیردریایی خریداری کرده است، برای تعمیرات زیردریایی خود را به‌صورت کامل به کشور سازنده می‌فرستاد و بعد از تعمیر به هند بازمی گشت. اما ما حتی در فروند اول هم این کار را نکردیم. در تعمیرات فروند دوم، وابستگی کاملاً قطع شد. این تدبیر ایشان بود که باعث شد ما به این خودباوری برسیم که شناور پیچیده‌ای مانند زیردریایی که بیش از 9 هزار قطعه دارد، همه این قطعات را تفکیک، تعمیر و بهسازی کنیم. گذشته از حوزه ساخت، یکی از برجسته‌ترین گوشزدهای ایشان، تأکید و سفارش به اهمیت دریا برای ما بود. ایشان معتقد بودند در رژیم گذشته ما را از دریا دور کردند و نگذاشتند در عرصه دریا فعالیت کنیم، درصورتی که کشور ما از گذشته‌های بسیار دور صاحب نیروی دریایی قدرتمندی بود، اما در یک مقطع زمانی به خاطر شرایط استکباری ما را در خشکی محدود کردند، آن هم درحالی که ما یک کشور دریایی هستیم و کشور دریایی از مزیت‌های زیادی برخوردار است و به تجارت بین‌المللی راه دارد. ما از ساحل طولانی 2 هزار کیلومتری خود در جنوب هیچ استفاده‌ای نمی‌کردیم. این تدابیر حکیمانه ایشان بود که همگان را توجه دادند که در سواحل جنوب شرق کشور گنج‌های گرانقیمتی وجود دارد. شاید یکی از دلایل سوق یافتن حوزه مأموریت نیروی دریایی به جنوب شرق کشور این بود که ایشان اعتقاد داشت با ورود نیروی دریایی و با حضور یک سیستم امنیتی و توسعه پایگاه‌های آن، این امر باعث می‌شود که منطقه مکران و سواحل جنوب شرق کشور رونق پیدا کند که عملاً هم این اتفاق افتاده است. و دیدیم از زمان فرماندهی امیر دریادار سیاری که این حکم ابلاغ شد و نیروی دریایی به سواحل جنوب شرق نقل مکان کرد، این مناطق روز به روز درحال پیشرفت است و دولتمردان کشور هم از این تدابیر استفاده کرده و به سواحل مکران روی آوردند. همه اینها ناشی از تدابیر فرمانده معظم کل قوا است که نباید از این گنج غافل شوید و باید از آن استفاده کنید.