دیدگاههای راهبردی در مقابل امریکای بایدن
جلال دهقانی فیروزآبادی
استاد دانشگاه
بهطور کلی در ایران سه دیدگاه راهبردی مختلف در مورد ریاست جمهوری بایدن و سیاست خارجی او نسبت به ایران وجود دارد: بدبین-واقعگرا؛ خوشبین-سازشکار؛ معتدل-عملگرا.
دیدگاه بدبین-واقعگرا: (اصولگرایان)
طرفداران این دیدگاه، براساس تجربه و عملکرد تاریخی سیاست خارجی امریکا در قبال ایران، تفاوتی بین حزب جمهوریخواه و دموکرات قائل نیستند. آنان، راهبرد و سیاست کلی امریکا نسبت به ایران را فراحزبی میدانند.
تفاوت دو حزب، تنها در تاکتیکها و ابزارهاست. آنها استدلال میکنند که هدف امریکا، صرفنظر از اینکه رئیسجمهوری از کدام حزب باشد، تغییر منافع، رفتار، ساختار و نهایتاً هویت و موجودیت نظام جمهوری اسلامی ایران است. در نتیجه، واقعگرایان کاملاً نسبت به حزب دموکرات و بایدن، بیاعتماد و بدبین هستند.
آنان براین باورند که دموکراتها پیچیدهتر، فریبکارانـــــه تر و خفیتــــر از جمــــــــهوریخواهان عمل میکنند؛ همچنین دموکراتها از سازوکارهای چندجانبه، سازمانها، نهادها و رژیمهای بینالمللی برای مهار ایران استفاده بهینه میکنند. بنابراین، ریاست جمهوری بایدن و سیاست خارجی وی در قبال ایران یک چالش است نه یک فرصت.
از نظر آنان، سیاست خارجی ایران در قبال راهبرد سه مرحلهای بایدن، باید بر سه «نه»: نه مذاکره مجدد برجام و اصلاح آن؛ نه مذاکره درباره توان موشکی؛ نه مذاکره درباره سیاست و نفوذ منطقهای؛ و سه «باید»: بازگشت بیقید و شرط به برجام 2015؛ اجرای بیقید و شرط همه تعهدات امریکا در برجام 2015؛ تعلیق و لغو همه تحریمهای اقتصادی در 2020؛ استوار باشد. ایران نیز در مقابل به تعهدات برجامی خود عمل میکند.
دیدگاه خوشبین-سازشکار: (اصلاحطلبان رادیکال)
طرفداران این دیدگاه، سیاست خارجی دوحزب جمهوریخواه و دموکرات و به تبع آن ترامپ و بایدن در قبال ایران را کاملاً متفاوت میدانند.
بهنظر آنان ریاست جمهوری بایدن یک نقطه عطف و فرصتی تاریخی برای ایران و حل و فصل مسأله هستهای است. لذا ایران باید از این فرصت تاریخی نهایت استفاده را ببرد و نه تنها پرونده هستهای بلکه مسأله امریکا را حل کند. بهگونهای که بدون هرگونه پیش شرطی به پیشنهاد بایدن برای مذاکره هستهای، موشکی و منطقهای پاسخ مثبت بدهد. بهزعم آنان حتی مذاکره برای مذاکره نیز برای ایران مفید و مطلوب است.
در واقع آنان برخلاف واقع گرایان، ادعا میکنند که سیاست خارجی ایران در قبال راهبرد سه مرحلهای بایدن، باید بر سه «بله»: مذاکره مجدد برجام و اصلاح آن؛ مذاکره درباره توان موشکی؛ مذاکره درباره سیاست و نفوذ منطقهای استوار شود.
دیدگاه معتدل-عملگرا: (اعتدالگرایان)
تلقی عملگرایان -اعتدالگرایان و اصلاحطلبان معتدل- از ریاست جمهوری و سیاست خارجی بایدن بینابین دو دیدگاه بدبین و خوشبین قرار دارد.
بهگونهای که از یکسو، برخلاف بدبینان، بایدن و ترامپ و سیاست خارجی این دو در قبال ایران را متفاوت میپندارند؛ از سوی دیگر، برخلاف خوشبینان، ریاست جمهوری و دولت بایدن را آمیزهای از تهدید و فرصت میبینند.
از این رو، استدلال میکنند که چالشها و تهدیدات نباید ایران را از استفاده بهینه از فرصت ناشی از ریاست جمهوری بایدن باز دارد. بهگونهای که همانگونه که پرزیدنت روحانی میگوید هیچ کس حق فرصت سوزی ندارد. براین اساس، اتخاذ و اجرای یک سیاست خارجی عملگرای گامبهگام متناسب با سیاست مرحله به مرحله بایدن ضروری و عاقلانه است، بهگونهای که ایران نباید بهطور کلی مذاکره هستهای با امریکا را یکجا نفی و منتفی کند؛ بلکه باید به تناسب و اقتضای هرگام عملی امریکا مبنی بر بازگشت به برجام و عمل به تعهدات برجامی گام عملی متناسب و مقتضی بردارد. از این رو، در صورت بازگشت بایدن به برجام میتوان در قالب گروه 5+1 با امریکا مذاکره کرد. عملگرایان اگرچه به صراحت نمیگویند ولی عملاً مذاکره موشکی و منطقهای در قالب گروه 5+1 را نیز کاملاً منتفی نمیدانند؛ بلکه با شرایطی که همه نگرانیهای امنیتی و دفاعی ایران، ازجمله خاورمیانه عاری از سلاح اتمی، در قالب یک بسته فراگیر منطقهای را لحاظ کند، امکانپذیر میدانند. دستکم تعدیل رفتار منطقهای و تحدید برد موشکهای بالستیک ایران به شرط تضمینهای امنیتی-دفاعی منطقهای را قابل مذاکره میدانند.
نتیجه
بهنظر من سیاست سازش و مماشات در قبال امریکای بایدن به هیچوجه منافع ملی ایران را تأمین نمیکند. از این رو، امنیت و منافع ملی ایران ایجاب میکند که از این سیاست غیرواقع بینانه بشدت پرهیز شود. همچنین، سیاست خارجی مصالحهگرا مبنی بر مذاکره و پذیرش برجام 2015بازنگری شده و گسترش یافته به برنامه و توان موشکی و سیاست منطقهای ایران نیز عقلانی و واقع بینانه نیست چون در اثر آن بازی دومینویی آغاز میشود که حدِّیقف و توقفی ندارد و ایران باید در مقابل حفظ حقوق مشروع خود امتیازات بیشتری بدهد. سیاست واقع بینانه و مقبول، بازگشت بیقید و شرط امریکا به برجام 2015 و اجرای تعهدات خود در آن در مقابل پایبندی ایران به تعهداتش در برجام است. بایدن برای بازسازی اعتماد از دست رفته ایران به امریکا باید در گام نخست علاوه بر بازگشت به برجام تمامی تحریمهای بعد از خروج ترامپ از برجام را لغو کند تا زمینه گفتوگوی بیشتر درچارچوب 5+1 برای چگونگی انجام سایر تعهدات برجامی فراهم شود.
* متن خلاصه شده مقاله ارائه شده در وبینار«دولت بایدن و چشم اندازهایی از ایران»
ارسال دیدگاه
- ضمن تشکر از بیان دیدگاه خود به اطلاع شما رسانده می شود که دیدگاه شما پس از تایید نویسنده این مطلب منتشر خواهد شد.
- دیدگاه ها ویرایش نمی شوند.
- از ایمیل شما فقط جهت تشخیص هویت استفاده خواهد شد.
- دیدگاه های تبلیغاتی ، اسپم و مغایر عرف تایید نمی شوند.
ویژه نامه