تلاش برای بقای صنفی که در آستانه ورشکستگی است

مریم  شهبازی
خبر‌نگار‌
طرح‌های تخفیف فصلی به‌رغم برخی کاستی‌ها اتفاق خوبی را برای کتابفروشی‌ها رقم زدند؛ خیلی پیش‌تر از آنکه مبتلابه تبعات و عوارض کرونا شوند آنها را به‌سوی پوست‌اندازی تدریجی برای به ‌روز کردن شیوه‌های مدیریتی کشاند. اتفاقی که بیش از همه در پاییزه کتاب 99 خود را نشان داد و شاهد بودیم که چطور بخش قابل‌توجهی از فروش کتاب به دنیای مجازی منتقل شد.
‌گامی مؤثر در به روز ‌رسانی مدیریت کتابفروشی ها
امیرحسین زادگان، مدیر انتشارات و کتابفروشی ققنوس درباره تأثیر طرح‌های تخفیف فصلی به «ایران» می‌گوید:« تا قبل از برپایی نخستین دوره این تخفیف فصلی هنوز هم کتا‌بفروشی‌های بسیاری بودند که به شیوه سابق و کاملاً سنتی مدیریت می‌شدند. پیوستن به این طرح از همان ابتدا با در نظر گرفتن شرط‌هایی همراه شد ازجمله اینکه کتا‌بفروشان حتماً باید به شبکه اینترنت متصل شوند.» تجربه‌های نخست طرح‌های تخفیف فصلی به ‌مرور حتی آنهایی را که علاقه‌ای به تغییر شیوه مدیریتی خود نداشتند، هم به این‌سو کشاند. چاره‌ای نداشتند جز اینکه برای بهره‌مندی از این تخفیف فصلی آنها شرایط را بپذیرند. مصداقی از تأثیر این طرح در به‌روز رسانی شیوه فروش کتابفروشی‌ها را می‌توان در آماری یافت که طی روزهای اخیر از سوی مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران منتشر شده است. بر این اساس از 847 کتابفروشی عضو در پاییزه کتاب، 214 کتا‌بفروشی همزمان با فروش حضوری، فروش مجازی هم داشته‌اند که 26 کتا‌بفروشی آن در استان تهران و 188 کتابفروشی دیگر هم از سایر استان‌ها بوده‌اند. این کتابفروشی‌ها طی یک‌هفته‌ای که برای پاییزه کتاب در نظر گرفته‌شده بود موفق به فروش مجازی بیش از 13 هزار کتاب شدند که سهم تهران هزار و 711 نسخه بوده و سایر استان‌ها هم 11 هزار و 487 کتاب فروخته‌اند؛ نزدیک 3 هزار نفر هم به شکل مجازی کتاب خریده‌اند. امیرحسین زادگان، طرح‌های تخفیف فصلی را یکی از بهترین اقدامات دولت در اعطای مستقیم یارانه به مردم می‌داند و می‌گوید: «از طریق این طرح هم شاهد حذف واسطه‌ها هستیم هم اینکه با کمترین حاشیه‌ها روبه‌رو می‌شویم. بااین ‌حال همچنان با نقاط ضعفی هم روبه‌رو است؛ ازجمله اینکه به اطلاع‌رسانی‌های بیشتری نیاز است؛ خود ما خیلی دیر متوجه زمان ثبت‌نام برای پاییزه شدیم.» در شرایطی که گمان می‌رفت پاییزه کتاب از تابستانه کتاب جا بماند مردم با استقبال از کتا‌بفروشی، فروشی بیست میلیارد تومانی را رقم زدند. آن‌طور که در آمار منتشرشده از سوی خانه کتاب آمده تعداد کتا‌بفروشی‌های این دوره در مقایسه با دوره مشابه سال گذشته که به مدت ۱۳روز در ۵۸۵ کتابفروشی برگزار شد رشد ۳۹درصدی داشته است.
‌ ضرورت اعطای یارانه برابر
اسماعیل حسن‌زاده، مدیر نشر و کتابفروشی «کتاب پارسه» هم از دیگر موافقان اعطای یارانه به خریداران کتاب به چنین شیوه‌ای است، او هم به «ایران» می‌گوید: «این طرح‌ها باعث می‌شود هرچند برای مدتی کوتاه، بازار نشرمان کمی رونق پیدا کند و مخاطب نیز دلگرم شود. باوجود تأثیر مثبتی که برای این طرح قائلم تأکید دارم که همچنان ضعف‌هایی هم در آن هست، مثلاً بهتر است متولیان این طرح، میزان یارانه‌ای را که از طریق کتابفروشی‌ها به مردم منتقل می‌شود به شکل برابر توزیع کنند. سهم یارانه‌ای که در همین دوره به کتا‌بفروشان تعلق پیدا کرد برابر نبود، به‌عنوان نمونه یارانه یک کتابفروشی 10 متری پنج میلیون تومان بود اما کتابفروشی یک‌صد متری تنها 2 میلیون تومان!» او با تأکید براینکه یکی از بهترین راهکارها برای دوره‌های بعدی می‌تواند صرف دقت بیشتر در چگونگی اختصاص یارانه به کتابفروشی‌ها باشد ادامه می‌دهد: «امیدوارم برای دوره‌های بعد بودجه این طرح افزایش بیشتری پیدا کند؛ خیلی از مردم طی پاییزه کتاب به کتابفروشی مراجعه می‌کردند تا با تخفیف مذکور کتاب بخرند، اما حتی در مواقعی که یارانه تمام‌ شده بود هم نمی‌توانستیم جواب رد به آنان بدهیم و به ‌ناچار خودمان تخفیف می‌دادیم.» این فعال نشر پیشنهادی هم برای عبور بهتر از شرایط فعلی دارد، حسن‌زاده می‌گوید:«نکته دیگری که حتی فراتر از بحث طرح‌های تخفیف فصلی نیاز به حمایت مسئولان دارد این است که اگر بنا بر شرایط، بازهم با تعطیلی‌های ناگزیر روبه‌رو شدیم، کتابفروشی‌ها را هم در رده مشاغل ضروری قرار بدهند. همان‌طور که تلویزیون در این ایام فیلم‌ها و سریال‌های مختلفی را آماده و تبلیغ می‌کند تا مردم در خانه بمانند، کتاب خریدن و کتاب خواندن هم می‌تواند موردحمایت تبلیغاتی قرار بگیرد، بویژه اگر خریدهای غیرحضوری و آنلاین را مدنظر داشته باشیم؛ متأسفانه در این دو هفته چنین اتفاقی رخ نداد و کتابفروشی‌ها تعطیل شدند و تشویقی هم برای روی آوردن به مطالعه و تبلیغ کتاب از سوی رسانه‌های رسمی و شهرداری‌ها انجام نمی‌گیرد.» او تأکید دارد وقتی به مردم اصرار می‌شود که این مدت در خانه بمانید، باید چاره‌ای هم برای تشویق آنان به بیرون نرفتن بیندیشند و می‌گوید: «اما دلیل دیگری که در ضرورت تعطیل نشدن کتابفروشی‌ها به آن اعتقاد دارم این است که در شرایط فعلی نشر ایران حال خوبی ندارد و این تعطیلی‌های کوتاه‌مدت هم به آن ضربه وارد می‌کند. شما به شرایط مشابه و قرنطینه در کشورهای دیگر که نگاه کنید، می‌بینید که اغلب اجازه تعطیلی کتابفروشی‌ها را نداده‌اند و این مراکز مهم فرهنگی را ازجمله استثناها قرار داده‌اند.» به گفته مدیر نشر کتاب پارسه آمار فروش کتاب در کشورهای دیگر افزایش پنجاه‌ درصدی را در دوران قرنطینه نشان می‌دهد. او تصریح می‌کند: «در ایران هم تا حدی با افزایش روبه‌رو شده‌ایم اما نه آن‌قدر که بتوان تأثیر مشهودی دید. البته قبول دارم که شرایط کشور ما هم متفاوت است؛ آنان سال‌ها برنامه‌ریزی برای افزایش علاقه‌مندی مردم به مطالعه کرده‌اند؛ بااین‌حال مسئولان ما هم می‌توانند با دقت نظر بیشتری به بهبود شرایط کمک کنند. حتی به حمایت بیشتر متولیان در افزایش توان مخاطبان در خرید کتاب هم نیاز داریم؛ وضعیت اقتصادی به شکلی شده که طبقه متوسط که مخاطبان اصلی کتاب را تشکیل می‌دهند، این روزها قدرت خرید کمتری دارند.» آن‌طور که این فعال نشر هم تأکید دارد، نشر کشورمان بنا به شرایطی مبتلا شده به حمایت‌های مالی، معنوی و تبلیغاتی بیشتر نیاز دارد تا از آن طریق جامعه کتا‌بخوان بتوانند با اعتماد و شوق بیشتری به بازار کتاب بنگرد. این روزها برای ناشران، روزهای سختی است، فعالان عرصه نشر به‌جای منافع اقتصادی در تلاش برای بقا هستند تا کارشان به تعطیلی نکشد؛ بنابراین چه درجایگاه مسئولان و چه به‌عنوان مخاطبان کتاب آنان را فراموش نکنیم.