پرواز پروانه‌ها

بیژن یاور
استاد دانشگاه و صاحب نظر در حوزه مدیریت بحران، ریسک و پدافند غیرعامل
آیا شما جزو کسانی هستید که در محدودیت‌های کرونایی به سفر رفته‌اید؟یا جزو آن افرادی هستید که با‌وجود درخواست خانواده برای سفر، برای حفظ سلامت آنها با وجود تمام مشکلات و حرف‌های مختلف اطرافیان به سفر نرفته‌اید؟ کمی با خود بیندیشیم! براستی کدام رفتار صحیح‌تر است؟ آرامش ظاهری پرمخاطره کوتاه مدت و ریسک بالای ابتلای به بیماری کووید19 با انجام سفر یا صبوری و در خانه ماندن و حفظ سلامت خانواده هر چند که طاقت فرسا و یکنواخت باشد؟
طبق تحقیقات به‌ عمل آمده توسط تعدادی از دانشمندان در ماه‌های اخیر، تحت عنوان «رتبه‌بندی تأثیرگذاری مداخلات دولتی در زمینه کووید19 در سطح جهان» که در ژورنال نیچر منتشر شده است، تأثیرگذارترین مداخلات بر اساس امتیاز به ترتیب عبارتند از: لغو دورهمی‌های کوچک (باامتیاز 83 درصد)، تعطیلی مؤسسات آموزشی (با امتیاز 73 درصد)، اعمال محدودیت مرزی (با امتیاز 56 درصد)، لغو گردهمایی‌های بزرگ و انبوه (با امتیاز 53 درصد)، افزایش در دسترس بودن تجهیزات حفاظت شخصی (با امتیاز51 درصد)، تربیت و برقراری ارتباط فعال با مردم(با امتیاز 48 درصد)، اعمال محدودیت‌های حرکات و جابه‌جایی انفرادی و فردی (با امتیاز 42 درصد)، فراهم نمودن کمک به مردم آسیب پذیر توسط دولت (با امتیاز 41 درصد)، برقراری ارتباط فعال با مدیران (با امتیاز 40 درصد)، تدابیری برای جمعیت‌های خاص (با امتیاز 37 درصد)، افزایش کادر سلامت و درمان(با امتیاز 35 درصد)، قرنطینه (با امتیاز 30 درصد)، فعال‌سازی یا مقرر نمودن پاسخ اضطراری (با امتیاز 29 درصد)، قرنطینه ملی (با امتیاز25 درصد) و افزایش، بهبود و بهینه‌سازی سامانه ردیابی و کشف (با امتیاز 25 درصد) و سایر موارد.
دید، نباید مقطعی، غیرمستمر، شرطی و به یک قسمت خاص معطوف گردد بلکه باید جامع الاطراف و برپایه اصولی مشخص باشد. بر فرض اینکه «قرنطینه ملی» کاملاً هم رعایت گردد، به تنهایی تأثیرگذار نبوده بلکه رعایت سایر موارد در کنار آن نیز به‌ صورت مکمل، ضروری خواهد بود. لذا برنامه‌ای جامع برای پاسخ اضطراری که خود شامل مدیریت، فرماندهی، عملیات و پشتیبانی می‌گردد در عین ملحوظ نمودن پیشگیری‌های لازم و تمرکز بر مدیریت جامع ریسک و آمادگی جامعه هدف برای پاسخ در عین ایجاد تاب‌آوری برای آن، مورد نیاز است. اینکه چرا برخی افراد هشدارهای ایمنی را جدی نمی‌گیرند شاید هنوز در برابر کووید19آن میزان حساسیتی که لازم است، لمس نشده باشد و ملموس نیست! شاید هم وجود عدم قطعیت‌ها و تردیدها در تصمیم گیری‌ها مزید بر علت گردیده است. به‌نظر می‌رسد که می‌باید مطالعه‌ای دقیق در خصوص شناخت انگیزه‌های ایجاد یک نگرش رفتار و مبتنی بر آن در طول زمان صورت گیرد.
در چرخه مدیریت جامع شرایط اضطراری فقط «پاسخ» مهم نیست بلکه از آن مهمتر، «پیشگیری» و تمرکز بر مدیریت مخاطرات، انواع ریسک و تهدیدات در مبحث عدم قطعیت می‌باشد. بدین معنا که عوامل مؤثر در تغییر نگرش منجر به تغییر رفتار از رفتارهای شرطی، انفعالی و واکنشی (مثلا سفر به شمال، ترافیک سنگین در بارندگی و...) به‌سمت و سوی رفتارهای برنامه ریزانه، هوشمندانه، آگاهانه و انتخابی می‌باید طی یک پژوهش جامع استخراج گردد. پیشگیری و پاسخ دو روی یک سکه هستند.
همه ما در هر جایگاهی که هستیم، مسئولیم! مدیریت ریسک و شرایط اضطراری از جمله مباحثی است که نیازمند همدلی، همفکری، هم‌افزایی، همراهی و همکاری مستمر و به دور از روزمرگی‌ها توسط تیمی متشکل از متخصصین رشته‌های مختلف است که جای برخی خالی است. توجه کنیم که موفقیت و پیروزی خود به خود به‌ دست نیامده و تصادفی نیست! بلکه با مدیریت وبرنامه‌ریزی ساخته می‌شود. متفاوت بیندیشیم!