قصه آسمان فروشی

«تراکم» که حالا چند سالی است به‌عنوان شهرفروشی از آن یاد می‌شود و از سوی بسیاری از کارشناسان به‌عنوان اقدامی منفی در مدیریت شهری رد می‌شود؛ از سال‌های دهه 60 وارد ادبیات مدیریت شهری شد و در سال 1364 از سوی محمد‌نبی حبیبی برای اولین بار عنوان شد. او که برای مذاکره با مدیران شهری اتریش و ایتالیا به قلب اروپا سفر کرده بود بعد از برگشت از سفر در مصاحبه‌هایی از «تراکم عمودی» نام برد. او در یکی از مصاحبه‌ها ی خود که در روزنامه کیهان منتشر شده است، می‌گوید: «در شهرهای اروپایی که بیش از یک میلیون جمعیت دارند، ساختمان‌های مسکونی اکثراً مرتفع بوده و به ندرت کمتر از 4طبقه وجود دارد و اگر این تراکم عمودی در حد معمول در تهران آزاد نشود و حتی اگر به‌طور کامل جلوی مهاجرت نیز گرفته شود، افزایش همین تعداد جمعیت تهران به‌‌طور افقی باعث گسترش سرسام آور شهر خواهد شد که ارائه خدمات شهری نظیر آسفالت و غیره به‌ مراتب مشکل‌تر و خدمات‌‌رسانی اتوبوس از جمع‌آوری زباله پرخرج‌‌تر خواهد شد.»
اماپشت پرده اصلی شروع فروش تراکم در شهرهای بزرگ در دهه 60 به کاهش بودجه شهرداری‌ها باز می‌گردد. در سال 1362 و در اوج جنگ تحمیلی دولت که توان پرداخت بودجه به شهرداری‌ها را نداشت؛ در لایحه بودجه سال 1363 که در مجلس شورای اسلامی هم تصویب شد به شهرداری‌ها سه سال زمان داد تا به خودکفایی برسند. طبق مصوبه مجلس وزارت کشور مکلف شد طرح خودکفایی شهرداری‌ها را ظرف شش ماه تهیه و راه‌هایی برای استقلال مالی شهرداری‌ها پیدا کنند؛ تصمیمی که ناشی از تنگناهای شدید مالی دولت بود و در واقع از همان سال شهرداری‌ها را با چالش جدی تأمین منابع مالی رو‌به‌رو کرد. از سوی دیگر در سال 1362 قانون دیگری هم در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید که دست شهرداری‌ها را در تأمین منابع مالیشان بیش از گذشته بست و آن «انحلال صندوق مشترک شهرداری‌ ها» بود اقدامی که باعث شد دسترسی شهرداری‌‌ها به بازارهای مالی و توزیع کمک‌های بلاعوض دولت میان شهرداری‌‌ها  را بشدت محدود شود. طبق این قانون: «صندوق مشترک شهرداری‌ها منحل و به مجمع عمومی صندوق فوق اختیار داده می‌شود که نسبت به تعیین اعضاء هیأت تصفیه اقدام نماید، هیأت تصفیه بر طبق مقررات قانون تجارت و این قانون نسبت به امر تصفیه اقدام خواهد نمود. ‌
تبصره 1- وزارت کشور مکلف است درآمدهای مشروع این صندوق و درآمدهای حاصل از اجرای قانون لغو عوارض دروازه‌ای و سایر درآمدهای‌مرکزی شهرداری‌ها و وجوه حاصل از بازپرداخت وام‌های پرداختی صندوق مشترک شهرداری‌ها را طبق آیین ‌نامه‌ای که حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ‌ تصویب این قانون توسط وزارت کشور تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید به منظور نیل به خودکفایی بین شهرداری‌های کشور توزیع کند.» بعد از تصویب این قوانین شهرداری‌های کشور بخصوص شهرهای بزرگ به فکر راه‌هایی مستقل از دولت برای کسب درآمد در شهرها افتادند که فروش تراکم یکی از جدیترین آنها بود. در همین راستا محمد‌نبی حبیبی شهردار تهران در سال 1364 اعلام کرد:«براساس مقررات جدید میزان تراکم ساختمانی در محدوده خدمات شهری 5 ساله در شمال خیابان‌های انقلاب و آزادی از 120 به 180درصد افزایش یافته و میزان تراکم ساختمانی در زمین‌هایی که خارج از محدوده 5 ساله پس از انقلاب آزاد شده‌اند، از 100درصد به 120درصد افزایش داده شد و بقیه نقاط شهر میزان تراکم همان 120درصد گذشته است.»
مقایسه نقشه‌های شهر تهران و تصاویر پایتخت در دهه 60 با 70، 80 و 90 بخوبی نشان می‌دهد که چگونه نبود درآمدهای پایدار شهرداری‌ها و روی آوردن به شهر فروشی و تراکم فروشی در این چند دهه باعث شده؛ نه از آسمان پایتخت چیز چندانی باقی بماند و نه از زمین و باغ‌های قدیمی آن.