جاده‌های بی‌حفاظ در جولانگاه شترها

زهره توکلی
 خبرنگار
«علت فوت: تصادف با شتر» موضوعی است که در جاده‌های کویری و بیابانی استان‌های جنوبی کشور از هرمزگان گرفته تا بوشهر و سیستان و بلوچستان، مطلقاً غریب نیست و جای تعجب ندارد! شترها  بدون صاحب  در آزادی و سرگردانی، پهنه بیابان‌های این استان‌ها را درمی‌نوردند و در مسیر خود از جاده ها هم عبور می‌کنند. اینکه جاده‌ها به حریم زندگی شترها تجاوز کرده‌اند یا شتر‌ها به حریم جاده‌‌ها مهم نیست. مهم برای مسافران عبوری این جاده‌ها این است که در استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان و بوشهر که مناطق کویری و مستعد برای پرورش شتر دارند، ایمن‌سازی جاده‌ها در مسیرهای تردد این حیوانات رعایت نشده است و سالانه تعدادی از رانندگان و سرنشین‌های خودروهای عبوری از این جاده‌ها به دلیل تصادف با شتر دچار خسارت بسیار شده‌اند یا حتی جان خود را از دست داده‌اند.
آمارهای موجود نشان می‌دهد که طی سال‌های ۹۳ تا ۹۶ فقط در استان هرمزگان در ۲۲ فقره تصادف با شتر، ۲۸ نفر کشته و ۹۲ نفر زخمی شدند اما ظاهراً این شترها صاحبی نداشته‌اند چون با بررسی نیز مالکان آنها مشخص نشده است. لذا برخی مسئولان معتقدند برخی شترهای بدون صاحب به طور سرگردان در مراتع مشغول چرا هستند که طی آن ممکن است وارد جاده شده و منجر به تصادف هم شوند.
علیرغم اینکه بومی‌ها و اهالی این استان‌ها از وجود شترها در محدوده‌های جاده برای چرا مطلع هستند و سعی می‌کنند با رعایت سرعت و دقت بیشتر رانندگی کنند اما باز هم این تصادفات اتفاق می‌افتد چون علاوه بر بومی‌ها، افراد دیگری از سایر استان‌ها نیز در این جاده‌ها تردد دارند و از سوی دیگر اغلب تصادفات نیز در تاریکی شب که دید راننده کمتر است، رخ می‌دهد.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر در گفت‌وگو با «ایران» در این باره گفت: ممکن است در برخی استان‌های کویری تعدادی از شترها بدون صاحب رها و سرگردان بوده و ساربانی هم نداشته باشند اما در استان بوشهر، شتر سرگردان نداریم و هر گله شتر حداقل یک یا 2 نفر ساربان دارد.
افشین قطبی افزود: استان بوشهر نیز از وقوع تصادفات ناشی از شتر به دلیل وجود جاده‌کشی‌ها مستثنی نیست چرا که وقتی جاده‌ها در مناطقی ساخته می‌شود که سال‌های زیادی، محل تردد شترها و محلاتی به عنوان مراتع و محل چرای آنها بوده، امکان وقوع تصادف خواهد بود. لذا وقتی جاده‌کشی‌ها انجام می‌شود اما مراتب ایمن‌سازی در آن رعایت نمی‌شود، تصادف با این حیوانات هم اتفاق می‌افتد.
وی تصریح کرد: اگر پس از ساخت جاده در محلاتی که مکانی برای تردد شتر است جاده محفوظ شود، در این صورت دیگر شترها از هر جایی نمی‌توانند وارد جاده شوند و مجبور می‌شوند از مسیرهای خاص حرکت کنند اما هم اکنون این تصادفات وجود دارد و جای نگرانی هم دارد چون از یک سو ممکن است علاوه بر خسارت به رانندگان، دچار تلفات جانی شویم و از سوی دیگر به شترداران نیز خسارت وارد می‌شود.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر با بیان اینکه به طور قطع شترداران تمایل ندارند که این تصادفات رخ دهد، اظهار داشت: البته محلاتی که محل تردد شتر هست نیز محدود نیست که بتوان گفت مثلاً 2 یا 3 کیلومتر است که بخواهند حفاظ برای آن قسمت از جاده بزنند اما برخی از محلات هست که میزان تردد شتر در آن بیشتر از سایر نقاط است. لذا می‌توان آن مکان‌ها را از طریق فنس‌کشی یا حفاظ‌ها و دیواره‌های بتنی  ایمن کرد تا شترها نتوانند وارد جاده شوند و یا محل‌های خاصی را برای ورود شترها مشخص کنند.
وی با اشاره به اینکه راهکار دیگر هویت‌دار کردن شترهاست که شترها پلاک‌کوبی و شماره‌گذاری شوند تا اگر شتری در جاده تصادف کرد، مالک آن مشخص باشد، گفت: سال‌های قبل، شترها هویت‌دار نشده بودند و مالک شترها مشخص نبود اما طی 3 سال اخیر اغلب شترها پلاک گذاری و هویت‌دار شده‌اند و صاحب و مالک آنها مشخص شده است. به طوری که در حال حاضر 80 درصد شترها شماره‌گذاری و در سامانه هویت‌گذاری ثبت شده‌اند.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر اضافه کرد: 20 درصد باقی مانده نیز شامل زایش‌های اخیر شترها می‌شود که معمولاً سالانه جایگزین شترهایی می‌شوند که برای کشتار به کشتارگاه برده می‌شوند.
وی تأکید کرد: در استان بوشهر این گونه نیست که شترها خودشان برای چرا در مراتع رها شوند و ساربانی همراه آنها نباشد چون جدای از تصادفات ممکن است شترها مورد سرقت قرار گیرند چرا که هر کدام از شترها با توجه به سن و نر یا ماده بودن از 20 تا 150 میلیون تومان قیمت دارند لذا مالک خودش همراه شترهاست یا فردی را به عنوان ساربان به همراه شترها می‌فرستد تا در محدوده‌ای که شترها چرا می‌کنند حضور داشته باشد و مراقب شترها باشند.
قطبی اظهار داشت: در استان بوشهر 3 هزار و 500 تا 4 هزار نفر شتر وجود دارد که در مناطق محدود و در 3 شهرستان دیر، دشتی و بوشهر متمرکز هستند و در این مناطق پرورش می‌یابند و همه آنها نیز مالک دارند.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر درخصوص صادرات شتر در این استان گفت: صادرات شتر در استان بوشهر ممنوع است. البته متقاضیانی در این خصوص وجود دارند اما در چند سال اخیر صادرات شتر نداشته‌ایم. مجوز صادرات شتر و سایر حیوانات را نیز وزارت جهاد و کشاورزی باید بدهد. وی درباره علت عدم صادرات شتر در سال‌های اخیر افزود: به دلیل بحث اقتصاد مقاومتی درخصوص صادرات شتر حساسیت‌های خاصی وجود دارد چون بخش عمده‌ای از کشور نیز مستعد پرورش شتر است و شتر نیز حیوان کم نیازی است لذا وزارتخانه برای صادرات شتر برنامه خاصی ندارد.
سهم یک تا 2 درصدی شترها در تصادفات جاده‌ای هرمزگان
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان هرمزگان نیز در گفت‌وگو با «ایران» درخصوص سهم شترها در تصادفات جاده‌ای این استان گفت: حدود یک تا 2 درصد از علت تصادفات جاده‌ای در استان هرمزگان به شترها مربوط می‌شود که در صورت ایجاد الزامات ایمنی در جاده‌ها و جلوگیری ورود شتر به جاده‌ها تصادفات به حداقل می‌رسد.
مهندس علی باقرزاده درباره شترهای سرگردان در این استان افزود: در سطح استان هرمزگان هیچ شتری به صورت سرگردان وجود ندارد و تمامی شترها دارای ساربان هستند اما ممکن است در این بین شتر از گله جدا شده و به صورت اتفاقی در مسیر جاده قرار گیرد.
وی در مورد برنامه‌های سازمان جهاد کشاورزی استان هرمزگان برای ساماندهی این وضعیت اظهار داشت: سازمان جهاد کشاورزی استان هرمزگان با اجرای طرح هویت‌گذاری شتر طی چندین سال اخیر نسبت به پلاک کوبی و ثبت مشخصات بیش از 90 درصد شترهای موجود در استان اقدام کرده و هم اکنون نیز نیروی لازم برای انجام پلاک کوبی تمامی دام‌ها در تمامی شهرستان‌های استان به صورت آماده باش مستقر هستند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان هرمزگان اضافه کرد: تاکنون 8 باب ایستگاه خدمات شترداری در شهرستان‌های سیریک، جاسک، میناب و بندرعباس احداث شده که امکانات نگهداری شتر در شب، تأمین آب و  فعالیت‌های بهداشتی شده را دارند. همچنین 10 باب آبشخور شتر نیز در مناطق مختلف با هدف تأمین آب شرب شترهای موجود، احداث شده تا از ورود شترها به محدوده جاده‌ها جلوگیری شود.
وی درباره صادرات شترها با توجه به ارزش اقتصادی آنها اظهار داشت: سازمان جهاد کشاورزی طرح توسعه پرورش شتر را در دستور کار قرار داده و در همین راستا صدور پروانه‌های شتر داشتی و پرواربندی شتر را در دست اجرا دارد و با توجه به شرایط کنونی، صادرات هرگونه دام از جمله شتر به خارج از کشور ممنوع است و فقط در شرایط عادی امکان صادرات دام‌های پروار شده و غیرمولد به صورت محدود و برنامه‌ریزی شده به کشورهای حاشیه خلیج فارس وجود دارد.
باقرزاده تصیریح کرد: شتر از دیرباز در بیشتر مناطق استان به صورت آزاد زندگی می‌کرد که با پیشرفت جوامع، راه‌ها و جاده‌ها توسعه یافته و در محل زندگی حیوانات و شتر احداث شده اما متأسفانه در توسعه این راه‌ها نکات ایمنی از جمله احداث گاردریل در جاده‌ها، ایجاد مناطق مخصوص تردد حیوانات، ایجاد روستایی مطلوب در مناطق حادثه خیز جاده‌ها، نصب علائم هشداردهنده به میزان کافی و... اجرا شده که باید ارگان‌های مربوطه با همکاری یکدیگر نسبت به ایمن‌سازی جاده‌ها اقدام کنند تا از بروز تصادفات دلخراش جاده‌ای جلوگیری شود.
وی با اشاره به اینکه تمامی مناطق استان هرمزگان برای پرورش شتر مستعد است، درخصوص تعداد شترها در این استان گفت: در استان هرمزگان حدود 19هزار و 730 نفر شتر زندگی می‌کند که بیشترین تمرکز پرورش شتر در شهرستان‌های بندرعباس، جاسک، سیریک و میناب است و از گوشت، شیر و سواری آنها استفاده می‌شود.
باقرزاده اظهار داشت: پرورش شتر در استان هرمزگان از اقبال مناسبی برخوردار است. به طوری که تاکنون بیش از 31 فقره پروانه تأسیس برای شترهای داشتی و پرواری و 2 فقره پروانه بهره‌برداری برای شترهای پرواری صادر شده است.
وی درخصوص چالش‌های پرورش شتر در این استان گفت: کمبود تسهیلات مورد نیاز، کمبود آب مورد نیاز، کمبود علوفه مورد نیاز و بی توجهی به شترهای موجود و نحوه زندگی آنها در اجرای طرح‌های عمرانی مانند جاده‌ها از چالش‌های پرورش شتر است. به طوری که ساخت بسیاری از جاده‌ها در مناطق مختلف باعث ایجاد اختلال در زندگی شترها شده و سوانح جاده‌ای را به دنبال دارد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان هرمزگان اضافه کرد: تأمین تسهیلات مورد نیاز شترداران، ایمن‌سازی جاده‌ها با نصب گاردریل، تابلوهای هشدار برای رانندگان، تأمین روشنایی جاده‌ها و... تأمین آب مورد نیاز و ساخت آبشخور در مناطق مختلف و دور از جاده‌ها از جمله فعالیت‌هایی است که می‌تواند در حوزه پرورش شتر در وضعیت بهتر مؤثر واقع شود.