<خورشید> نماینده ایران برای رقابت در جایزه جهانی سینما

نرگس عاشوری
خبرنگار
انتظار برای معرفی نماینده ایران به نود و سومین دوره جوایز اسکار در نهایت با معرفی فیلم مجید مجیدی به اتمام رسید و از سوی هیأت انتخاب فیلم ایرانی، «خورشید» برای رقابت در بخش بهترین فیلم بلند بین‌المللی انتخاب شد.
«درخت گردو» و «یلدا» رقبای ایرانی «خورشید»
 هر ساله در روزهای منتهی به مهلت تحویل فیلم‌ها (دهه نخست مهرماه) به دفتر آکادمی اسکار برای حضور در بخش فیلم بلند بین‌المللی (با نام قبلی فیلم خارجی‌زبان)، هیأتی متشکل از سینماگران برای بررسی بهترین گزینه برای حضور در این رقابت تشکیل می‌شد امسال اما با شیوع کرونا با مهلت مضاعف دو ماهه، کشورها فرصت داشتند تا اول دسامبر (یازدهم آذر) گزینه نهایی‌شان را برای اسکار معرفی کنند. براساس اطلاعات ارائه شده از سوی روابط عمومی بنیاد سینمایی فارابی، هیأت انتخاب این دوره از میان ۹۰ فیلم اکران شده ایرانی به فهرست متشکل از ۱۲ فیلم رسیده و پس از رأی‌گیری و تجمیع نظرات، از میان ۳ فیلم «خورشید» ساخته مجید مجیدی، «درخت گردو» ساخته محمدحسین مهدویان و «یلدا» ساخته مسعود بخشی، فیلم «خورشید» به کارگردانی مجید مجیدی به عنوان گزینه نهایی انتخاب شده است. فیلم‌های «جهان با من برقص» (سروش صحت)، «خانه پدری» (کیانوش عیاری)، «شنای پروانه» (محمد کارت)، «روزهای نارنجی» (آرش لاهوتی)، «تومان» (مرتضی فرشباف)، «مسخره باز» (همایون غنی‌زاده)، «مردن در آب مطهر» (نوید محمودی)، «کشتارگاه» (عباس امینی) و «حمال طلا» (تورج اصلانی) دیگر فیلم‌هایی هستند که در فهرست اولیه هیأت انتخاب حضور داشتند.
آن‌طور که رائد فریدزاده، دبیر شورای بین‌الملل و معاون بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی به «ایران» می‌گوید فارغ از شایستگی‌های کیفی، سوابق تأثیرگذار در مجامع جهانی، بازخوردهای مثبت بین‌المللی و برخورداری از پخش‌کننده‌ بین‌المللی که در زمان اکران در ایالات متحده، مساعی خود را به‌خوبی جهت دیده شدن فیلم به انجام رساند و سابقه حضور بین‌المللی فیلمساز، از امتیازهای «خورشید» برای انتخاب بوده است. سلولویید دریمز (Celluloid Dreams) پخش‌کننده بین‌المللی این فیلم است. این شرکت پخش سینمایی فرانسوی که در پاریس و لندن مستقر است قبلاً پخش فیلم «بدوک» مجیدی را برعهده داشته است. «خورشید» اولین نمایش بین‌المللی خود را در بخش رقابتی هفتاد و هفتمین جشنواره فیلم ونیز تجربه کرد و در نهایت روح‌الله زمانی توانست جایزه مارچلو ماسترویانی ویژه بهترین بازیگران نوظهور جشنواره را از آن خود کند. مجیدی برای ساخت فیلم جدیدش جایزه جنبی فانوس جادویی انجمن ملی C.G.S را نیز از جشنواره ونیز دریافت کرد و در ادامه حضورهای بین‌المللی خود به چندین جشنواره از جمله جشنواره فیلم رم ایتالیا، استکهلم سوئد و جشنواره‌ فیلم لیدز انگلستان نیز دعوت شده است.
جای خالی «جنایت بی‌دقت» و «دشت خاموش»
«خورشید» در حالی به عنوان بیست و ششمین نماینده سینمای ایران در اسکار معرفی می‌شود که دیگر رقبای این فیلم در گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای یعنی «جنایت بی‌دقت» شهرام مکری و «دشت خاموش» احمد بهرامی حتی در فهرست ابتدایی هیأت انتخاب جایی نداشته است. اکران حداقل یک هفته‌ای فیلم در فاصله زمانی اول اکتبر ۲۰۱۹ تا ۳۱ دسامبر ۲۰۲۰ (۹ مهر ۱۳۹۸ تا ۱۱ دی ۱۳۹۹) اولین شرط برای حضور فیلم‌ها در لیست ابتدایی بوده است. غیبت این دو فیلم در شرایطی که انتظار می‌رفت با اکران محدود یک هفته‌ای این فرصت برای آنها هم فراهم شود، سؤال دیگر ما از سخنگوی هیأت انتخاب فیلم‌های ایرانی است. فریدزاده می‌گوید: «هر ساله لیست تأیید شده معاونت ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی مبنای قضاوت ما قرار می‌گیرد. این لیست شامل فیلم‌هایی است که پروانه نمایش دریافت کرده‌اند و تاریخ اکرانشان در آن برهه زمانی مشخص ثبت شده است. امسال 90 فیلم معرفی و مورد بررسی قرار گرفت که به فهرست 12 فیلم و در نهایت به سه گزینه نهایی و انتخاب فیلم اصلی رسید. این دو فیلم (جنایت بی‌دقت و دشت خاموش) در لیست ارائه شده از سوی سازمان سینمایی قرار نداشت و مشمول داوری قرار نگرفت.»
بر خلاف رسم معمول چند سال اخیر، امسال پروسه اطلاع‌رسانی درباره معرفی فیلم منتخب متفاوت بود؛ نه از معرفی هیأت انتخاب خبری بود و نه از لیست 12 گانه اولیه و رسیدن به سه فیلم لیست نهایی. به گفته فریدزاده اتخاذ این رویه طبق خواسته هیأت انتخاب بوده است: «ترجیح داده شد بعد از قطعی شدن نتیجه، فرآیند انتخاب در قالب یک خبر اطلاع‌رسانی شود.» او معرفی نشدن هیأت انتخاب را هم برای پرهیز از هرگونه تأثیری در داوری عنوان می‌کند: «معمولاً وقتی هیأت انتخاب معرفی می‌شوند ممکن است در صنوف سینمایی توقعات و انتظاراتی از اعضا ایجاد شود. تلاش کردیم فشاری روی اعضا نباشد و با فراغ بال فرآیند گزینش طی شود.»
از تمامیت سینما دفاع کردیم
فارغ از انتخاب فیلم، هر ساله بحث و نظرهایی درباره واگذاری این مسئولیت به خانه سینما مطرح می‌شود. بنیاد سینمایی فارابی در تعامل مستقیم با سازمان سینمایی و خانه سینما پیگیری این امر را بر عهده دارد و با حضور معاون بین‌الملل این بنیاد و هشت چهره پیشنهاد شده از سوی خانه سینما که در داوری فیلم‌ها ذی‌نفع محسوب نمی‌شوند، نماینده سینمای ایران را معرفی می‌کنند.
محمدعلی نجفی یکی از 8 عضو پیشنهاد شده از سوی خانه سینماست که در کنار سیدجمال ساداتیان (تهیه‌کننده)، آتیلا پسیانی (بازیگر)، کمال تبریزی (کارگردان)، سیدمحمد داودی (فیلمبردار)، نرگس آبیار (کارگردان)، فرهاد توحیدی (فیلمنامه‌نویس) و آنتونیا شرکاء (منتقد) با دبیری رائد فریدزاده وظیفه انتخاب نماینده سینمای ایران در اسکار را برعهده داشته است.
محمدعلی نجفی درباره صلاحیت خانه سینما یا فارابی برای تصمیم‌گیری در این باره می‌گوید: «از نظر آکادمی اسکار هیأت داوران حتماً باید عضو خانه سینما باشند. چرا که خانه سینما تنها نهادی است که با سینمای حرفه‌ای طرف است و نه سینمای دولتی و منافع هیچ ارگان دولتی در آن مطرح نیست. الان هم 8 عضو هیأت انتخاب طبق پیشنهاد خانه سینماست و از بین صنوف مختلف انتخاب شده است.»
رئیس هیأت مدیره خانه سینما در پاسخ به این سؤال که تا چه میزان از منافع تمام فیلم‌ها در این داوری دفاع شده است، به مؤلفه‌هایی چون حضور بین‌المللی، پخش‌کننده فعال و مهمتر از همه شرط اکران به عنوان ملاک داوری اشاره کرده و در توضیحات تکمیلی می‌افزاید: «فکر نکنید نسبت به فیلم‌ها بی‌تفاوت بودیم. یکی از انتخاب‌های خود من «خانه پدری» کیانوش عیاری بود؛ اما آیا این فیلم تمام مؤلفه‌هایی که به آن اشاره شد را دارد؟»
نجفی درباره فیلم‌هایی که تا موعد مقرر یعنی 11 دیماه فرصت اکران داشته‌اند اما در لیست اولیه قرار نگرفته‌اند، توضیح می‌دهد: «بله یکی از شرایط، اکران فیلم تا پایان دسامبر است اما ما نهایتاً تا اول دسامبر فرصت معرفی داشتیم. ضمن اینکه آماده کردن فیلم برای ارسال، نیاز به پروسه زمانی دارد. خانه سینما و فارابی با این دست محدودیت‌ها هم مواجه بود.»
این فیلمساز به پرسش درباره پیش‌بینی‌اش از شانس حضور «خورشید» در میان فهرست نهایی اسکار پاسخ می‌دهد: «نه صلاحیت دارم و نه علم غیب اما طبق مشخصات کلی «خورشید» این قابلیت را دارد که در فهرست کوتاه 5 فیلم نهایی قرار بگیرد.»
به معیارهای موفقیت فکر کنیم، نه علایقمان
«با چه هدفی می‌خواهیم در رقابت‌های اسکار شرکت کنیم؟» هوشنگ گلمکانی منتقد پیشکسوت سینما و سردبیر مجله فیلم با طرح این پرسش می‌گوید اگر هدفمان موفقیت در این رقابت است باید فارغ از اینکه چه فیلمی را دوست داریم یا نداریم به معیارهای موفقیت فکر کنیم، نه علایقمان: «حضور موفق بین‌المللی، دریافت نقدها و بازخوردهای مثبت و مهمتر از همه داشتن پخش کننده فعال بین‌المللی و آشنا به فضای تبلیغات شرط است. بر اساس این مؤلفه‌ها هر کدام از فیلم‌ها وزن بیشتری داشت گزینه بهتری برای نمایندگی در اسکار است.» او می‌گوید: «برای قضاوت درباره عملکرد هیأت انتخاب باید فیلم‌ها را با تمام این مؤلفه‌ها بررسی کرد. چون شناخت کاملی از وضعیت فیلم‌ها ندارم نمی‌توانم اظهارنظر کنم» این منتقد قدیمی سینما همه پیش‌بینی‌ها درباره اینکه آیا فیلم بر هیأت داوری اسکار تأثیرگذار است را حدس و گمان می‌داند: «در ادوار مختلف فیلم‌های برگزیده بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان و حتی فیلم‌های امریکایی آنقدر متنوع بوده که اصلاً نمی‌شود فرمول و قاعده مشخصی تعیین کرد.»
فهرست نامزدهای نهایی اسکار ۲۰۲۱ روز ۱۵ مارس (۲۵ اسفند) اعلام می‌شود؛ همان فهرست کوتاه 5 فیلم نهایی که سینمای ایران در سال ۱۹۹۸ برای اولین بار با «بچه‌های آسمان» در جمع نامزدهایش قرار گرفت و در نهایت رقابت را به «زندگی زیباست» ساخته روبرتو بنینی واگذار کرد و دوبار هم با اصغر فرهادی و «جدایی نادر از سیمین» و «فروشنده»اش (2001 و 2016) فاتح شد و برای سینمای ایران اعتبار کسب کرد. البته پیش از آن، طبق روال هر ساله 10 فیلم فهرست کوتاه نامزدهای بخش فیلم بلند بین‌المللی معرفی می‌شود. حال باید تا آن زمان منتظر ماند و دید مجیدی که حالا پس از «بچه‌های آسمان»، «رنگ خدا»، «باران»، «آواز کنجشگ‌ها» و «محمد رسول‌الله» برای ششمین بار با «خورشید» شانس رقابت برای حضور در این رویداد سینمایی را می‌یابد مجوز حضور در مراسم پایانی نود و سومین دوره جوایز سینمایی اسکار را در ۲۵ آوریل ۲۰۲۱ (۶ اردیبهشت ماه ۱۴۰۰) خواهد یافت.