چرای دام دو برابر ظرفیت مراتع

زهره افشار
خبرنگار
مراتع بدون شک یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های طبیعی کشور هستند که نه تنها نقش قابل توجهی در تولید علوفه مورد نیاز کشور دارند بلکه در جلوگیری از سیلاب، حفظ منابع آب و خاک، افزایش منابع آب زیرزمینی، تولید گیاهان دارویی و از همه مهمتر از نظر زیست محیطی نقش بی‌بدیلی دارند اما متأسفانه سال‌ها است در این زمینه غفلت کرده‌ایم و حالا بیش از دو برابر از ظرفیت مراتع، دام ها در این عرصه‌ها چرا می‌کنند و موجب هرچه فقیرترشدن مراتع می‌شوند البته در سال‌های گذشته برای حفظ و احیای مراتع طرح‌هایی مانند طرح‌های مرتعداری به اجرا درآمده اما وابستگی معیشتی حدود یک میلیون مرتعدار به این عرصه‌ها موجب وارد شدن فشار حداکثری به مراتع شده و آنها انگیزه‌ای یا بهتر بگوییم توان اقتصادی برای سرمایه‌گذاری در طرح‌های جانبی مانند زنبورداری، بومگردی و غیره را ندارند و از سوی دیگر ابزارهای قانونی نیز برای جلوگیری از چرای بی‌رویه دام بازدارنده نیستند.
 مراتع بکر در استان‌های زاگرسی
 «طاهر کرمی»، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی کردستان به «ایران» گفت: ما در استان یک میلیون و 320 هزار و 165 هکتار مرتع داریم که تقریباً یک ونیم درصد مراتع کشور را شامل می‌شود. وی افزود: مراتع کردستان سالانه 627 تن علوفه تولید می‌کنند. وی توضیح داد: از تعداد دام غیرمجاز در مراتع نمی‌توان آمار رسمی ارائه داد ولی قطعاً در کردستان نیز مانند بقیه نقاط کشور بیش از دوبرابر حد مجاز دام داریم. وی تصریح کرد: براساس برنامه‌ای که تدوین شده تا سال1400 همه روستاهای کردستان باید دارای طرح مرتعداری باشند. وی توضیح داد: ما اعتقاد داریم طرح مرتعداری می‌تواند طرح پایه‌ای برای اجرای دیگر طرح‌های درآمدزا مختص روستاییان باشد. وی خاطرنشان کرد: اگر مرتعدار ما از نظر معیشتی تأمین باشد، دام بیش از ظرفیت را در مرتع پرورش نمی‌دهد. طرح‌های مرتعداری 30 ساله است . وی گفت: دربیشتر نقاط کردستان به‌عنوان مثال اجرای طرح‌های بومگردی می‌تواند درآمد بیشتری از مرتعداری نصیب مرتعدار کند و ما همه این موارد را به مرتعداران گوشزد می‌کنیم که می‌تواند در داخل حریم مرتع اینچنین فعالیت‌هایی هم داشته باشد. به گفته وی در هر نقطه‌ای که طرح مرتعداری اجرا شود می‌توان از اعتبار صندوق توسعه ملی در بخش آبخیز‌داری برای توسعه روستا استفاده کرد. وی به مرتعداران توصیه کرد: در کلاس‌های ترویجی به منظور آشنایی مرتعداران به ایجاد طرح‌های جانبی در کنار مرتعداری حتماً شرکت کنند. این در حالی است که مرتعداران کردستان هم گلایه‌های خود را دارند و می‌گویند: درست است که طرح‌های مرتعداری 30 ساله است ولی پروانه چرای دام یکساله است و همه ساله از دام‌های موجود ما عوارض گرفته می‌شود. ضمن اینکه برای گرفتن تسهیلات کم بهره برای فعالیت‌هایی نظیر زنبورداری یا پرورش ماهی قوانین بازدارنده زیادی وجود دارد.
ارزش زیست محیطی مراتع
  در همین حال «مطصفی بیگدلی»، معاون دفتر امور مراتع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیز‌داری کشور به «ایران» گفت: از 165 میلیون هکتار اراضی کشور حدود 84.4 میلیون هکتار از اراضی یعنی معادل 52 درصد اراضی ایران مرتع است. از این میزان 78 میلیون هکتار ممیزی شده و دامداران واقعی شناسایی شده‌اند و برای 35 میلیون هکتار طرح مرتعداری تهیه شده است. وی تأکید کرد: مراتع نقش مهمی در تأمین علوفه دام‌های وابسته به مرتع، حفظ منابع پایه آب و خاک، جلوگیری از سیلاب، کنترل رسوبات مخازن سدها، افزایش منابع آب زیرزمینی، حفظ محیط زیست و حیات وحش توسعه صنعت گردشگری تنظیم آب وهوا تأمین معیشت یک میلیون بهره بردار، تأمین گیاهان دارویی و صنعتی و حفظ 8 هزارو 400 گونه ذخایر ژنتیکی گیاهی دارند. سرانه مرتع در کشور ما یک هکتار است و این در حالی است که این میزان در جهان به طور میانگین 82 صدم هکتار است. وی با اشاره به اینکه قیمت هر کیلو علوفه در حال حاضر معادل یکهزارو 351 تومان است، تأکید کرد: برآوردهای ما نشان می‌دهد سالانه در شرایط نرمال بارش، مراتع کشور بیش از 20 میلیون تن علوفه تولید می‌کنند که 50 درصد آن قابل برداشت است و ما چیزی حدود 10 میلیون و 700 هزار تن آن را برداشت می‌کنیم که ارزش ریالی این میزان علوفه 144 هزار میلیارد ریال است که رقم قابل توجهی است و نشان دهنده نقش مراتع کشور در تولید علوفه است. از سوی دیگر مراتع ما پتانسیل بالایی در تولید گیاهان دارویی دارند. در سال گذشته ایران 1800 تن انواع گیاهان دارویی که در مراتع تولید شده را روانه بازار‌های جهانی کرده که 18 میلیون دلار ارزآوری داشته است. ذکر این نکته ضروری است که مراتع برای کشور ما جدا از تأمین علوفه دام و بحث ارزآوری گیاهان دارویی از نظر زیست محیطی قابل اهمیت است که قابل ارزشگذاری نیست. به گفته بیگدلی تحقیقات علمی نشان می‌دهد در هر منطقه که پوشش گیاهی از 20 درصد به 80 درصد برسد تا 95 درصد می‌توان از بروز سیلاب و هدررفت خاک و هرزآب جلوگیری کرد. در این میان عدم توجه به حفظ مراتع موجب شده فرسایش خاک در 40 سال گذشته از یک میلیارد تن به 4 میلیارد تن درسال برسد. وی تأکید کرد: برآوردها نشان می‌دهد سالانه حدود 400 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی کشور فرسایش یافته و غیرقابل کشاورزی می‌شود. این در حالی است که ما می‌توانیم با اجرای طرح‌های مرتعداری و کمک به معیشت مرتعداران و فراهم کردن درآمدهای جانبی برای مرتعداران مانند زنبورداری، زراعت چوب تا حدی از این مسأله جلوگیری کنیم. در همین حال چرای بی‌رویه دام یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی حفظ مراتع کشور است.
معاون دفتر امور مراتع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در این خصوص توضیح داد: در حال حاضر 79 میلیون واحد دامی در مراتع وجود دارند و این در حالی است که ظرفیت چرای مراتع برای حدود 37 میلیون واحد دامی است یعنی حدود 2.2 برابر بیشتر از ظرفیت مجاز مراتع استفاده می‌شود البته معیشت 950 هزار خانوار روستایی و عشایری (بهره برداران مراتع) زندگیشان به مراتع وابسته است. وی خاطرنشان کرد: غیراقتصادی بودن مراتع کشور از چالش‌های پیش روی رشد و توسعه مراتع است به گونه‌ای که در حال حاضر هر مرتعدار حدود 100 هکتار مرتع در اختیار دارد که مجاز است 42 واحد دامی را در آن پرورش دهد که عملاً چنین نیست. مرتع اقتصادی حداقل باید 560 هکتار وسعت داشته باشد که در آن صورت می‌تواند 230 واحد دامی را در خود جای دهد. وی گفت: از سوی دیگر نظام بهره‌برداری مراتع ما سنتی و متکی به معیشت خانواده است و این مسأله باعث شده مرتعداران کمتر به مباحث سرمایه‌گذاری برای تغییر ژنتیکی دام (دوقلوزایی) و ایجاد واحدهای زنبورداری یا دیگر موارد اهمیت بدهند. وی در پاسخ به اینکه چرا طرح‌های مراتعداری آنچنان که باید موفق نبوده تصریح کرد: هرچند این طرح در مراتع کوچک خیلی موفق نبوده ولی شکی نیست که در مراتع بزرگ موفق بوده است و باید شرایطی را برای مرتعداران از نظر اقتصادی فراهم کرد تا آنها حقوق خود را در مراتع کوچکتر واگذار کرده که مراتع تجمیع و اقتصادی شوند. وی در پاسخ به اینکه برای مرتعدارانی که بیش از ظرفیت دام در مراتع دارند چه جریمه‌ای در نظر گرفته می‌شود، تصریح کرد: در حال حاضر جریمه برای هر دام بیش از ظرفیت در مراتع 400 هزار تومان است و مرتعدارانی که دام مازاد داشته باشند به دادگاه معرفی می‌شوند.

نیم نگاه

معاون دفتر امور مراتع سازمان جنگلها،مراتع و آبخیز داری کشور: در هر منطقه که پوشش گیاهی از 20 درصد به 80 درصد برسد تا 95درصد می توان از بروز سیلاب و هدر رفت خاک و هرزآب جلوگیری کرد . در این میان عدم توجه به حفظ مراتع موجب شده فرسایش خاک در 40 سال گذشته از یک میلیارد تن به 4 میلیارد تن درسال  برسد . برآوردها نشان می دهد سالانه حدود 400 هزار هکتار از زمین های کشاورزی کشور فرسایش یافته است