پایان اشغال و تأمین حقوق اقلیت‌ها

گروه سیاسی/ با گذشت هفته‌ها از بروز درگیری نظامی بر سر بحران قره‌باغ، منطقه مورد مناقشه بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان که برای چندمین بار در سال‌های اخیر دستخوش تنش شده، سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران با بسته پیشنهادی و ابتکار عملی که از سوی مقام‌های ایرانی تهیه شده است، راهی سفر به چند کشور منطقه مرتبط با این درگیری‌ها شده است.
قره‌‏باغ، منطقه خودمختار ارمنی‌‏نشین در غرب جمهوری آذربایجان و در نزدیکی مرزهای ارمنستان است که توسط ارمنی‏‌های محلی کنترل می‌شود. این منطقه که از نظر حقوق بین‌الملل بخشی از خاک آذربایجان محسوب می‌شود، منبع بسیاری از مناقشات میان باکو و ایروان در دهه‌های گذشته بوده است. باکو بر حق تاریخی و مالکیتش بر قره‌باغ تکیه دارد و ارمنستان هم خواسته‌های خود را از منظرحق تعیین سرنوشت بر این منطقه پیگیری می‌کند.
این درگیری‌های تاریخی در حالی است که آغاز مناقشات اخیر نظامی دو کشور، ایران را به عنوان کشور همسایه دو کشور تحت تأثیر قرار داده است. چنانکه روستاهای مرزی ایران در خلال درگیری‌های نظامی اخیر از آسیب حملات توپخانه‌ای طرفین در امان نبوده‌اند و به گفته فرماندار شهرستان خداآفرین که در نقاط مرزی ایران قرار دارد، فقط در یک روز (30 مهر)، ۷۱ گلوله جنگی به روستاهای این شهرستان اصابت کرده‌اند. همچنین چند پهپاد هم در خاک ایران سقوط کرده است که به گفته مقامات مسئول، خسارات جانی و مالی نداشتند. ایران به عنوان تنها کشوری که در بحران قره‌باغ با سه منطقه درگیر این جنگ نظامی یعنی جمهوری آذربایجان، ارمنستان و قره‌باغ مرز مشترک دارد، از ابتدای این مناقشه، باکو و ایروان را به برقراری آتش‌بس و حل مشکلات از طریق مذاکره دعوت کرده است. چه گشوده شدن یک جبهه جدید از ناامنی و تهدید در مناطق مرزی ایران در منطقه استراتژیک قفقاز می‌تواند تهدید جدی را متوجه منافع و امنیت ملی ایران هم کند. در چنین شرایطی است که مقام‌های دیپلماتیک ایران تلاش‌های میانجیگرانه‌ای را در جهت حل بحران آغاز کرده‌اند. پیشتر سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه از طرح ایران برای حل مناقشه قره‌باغ خبر داده بود و با اشاره به اینکه ایران بر حفظ تمامیت ارضی آذربایجان، خروج نیروها از شهرهای اشغال شده و آغاز گفت‌وگوهای سیاسی بین دو طرف و توقف درگیری‌های نظامی تأکید، دارد، تصریح کرده بود که «در چارچوب موارد ذکر شده ایران طرحی را برای حل این بحران آماده کرده است و با مشورت دو کشور درگیر و همچنین دیگر دولت‌های منطقه و همسایگان تلاش دارد این موضوع را به پیش ببرد.»
طرح چندمرحله‌ای ایران
در پی اعلام این خبر از طرف سخنگوی وزارت خارجه بود که سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران به منظور حل مناقشه قره‌باغ و ارائه طرح ابتکاری ایران برای حل این مناقشه راهی باکو، مسکو، ایروان و آنکارا شد. عراقچی در اولین مقصد این سفر سه‌شنبه شب در رأس هیأتی وارد باکو شد و پس از ورود، بخش‌هایی از طرح ابتکاری جمهوری اسلامی ایران برای پایان دادن به مناقشه بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان را اعلام کرد. فرستاده ویژه ایران هدف اصلی این سفر را ارائه پیشنهاد ایران برای حل و فصل این مخاصمه و رسیدن به صلح پایدار دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان و به تبع آن منطقه اعلام کرد و افزود: «چارچوب این طرح ابتکاری آماده شده و در این سفر با مقامات جمهوری آذربایجان به مشورت گذاشته می‌شود و این طرح در چند مرحله می‌تواند اوضاع را به یک صلح پایدار برساند و به اختلافات موجود و البته به اشغال جمهوری آذربایجان پایان دهد.»
معاون وزارت خارجه موضوع پایان دادن به اشغال اراضی جمهوری آذربایجان را عنصری مهم در طرح ابتکاری ارائه شده ایران برشمرد و اضافه کرد: «حقوق اقلیت‌ها و حقوق بشردوستانه هم پایه دیگر این طرح را تشکیل می‌دهد.» او ترک مخاصمه و شروع گفت‌وگو‌ها با کمک کشور‌های تأثیرگذار، کمک‌کننده و تضمین‌کننده صلح را از دیگر عناصر این طرح اعلام کرد. عراقچی افزود: «ما در این خصوص با کشور‌های منطقه دیدار و مشورت خواهیم کرد تا با رایزنی‌هایی که صورت می‌گیرد این طرح بتواند به نقطه‌ای برسد که قابلیت اجرایی شدن را داشته باشد.»
معاون سیاسی وزیر امور خارجه همچنین از جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان به عنوان دو کشور دوست و همسایه و نزدیک یاد کرد و افزود: «روابط گرمی بین ما وجود دارد و ما همواره از تلاش جمهوری آذربایجان برای آزادسازی شهرها و مناطق اشغالی‌اش حمایت کرده‌ایم و تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و بقیه کشور‌ها در منطقه و تغییرناپذیری مرز‌ها یک اصل مهم و خدشه‌ناپذیر است که باید همچنان حفظ شود.» فرستاده ویژه رئیس جمهوری به باکو افزود: «ما در گذشته تلاش‌های زیادی برای صلح در منطقه کرده‌ایم و به این تلاش‌ها ادامه می‌دهیم و امیدواریم که در این سفر هم با دوستان خود در جمهوری آذربایجان بتوانیم به تفاهم برسیم که این تفاهم به اجرایی شدن این طرح کمک خواهد کرد.» عراقچی در خلال سفر به باکو با مقامات جمهوری آذربایجان از جمله «جیحون بایرام‌اف» وزیر امور خارجه، «خلف خلف‌اف» معاون وزیر امور خارجه، «حکمت حاجی اف» دستیار رئیس جمهوری آذربایجان و «شاهین مصطفی یف» معاون نخست‌وزیر این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد.
وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان در بیانیه ای محورهای دیدار و گفت و گوی عراقچی با وزیر امور خارجه آذربایجان را تشریح کرد.
وزارت خارجه آذربایجان اعلام کرد: بایراموف به طور ویژه بر تخطی های فاحش از قوانین بین المللی حقوق بشر توسط ارمنستان و هدف قرار دادن عمدی جمعیت غیرنظامی آذربایجان تأکید کرد. او تأکید کرد که غیرنظامیان بی گناه از جمله کودکان و زنان شهرهای دور از محل درگیری مانند گنجه، مینگه چویر، باردا و دیگر شهرها توسط نیروهای مسلح ارمنستان مورد حمله قرار گرفته اند.
وزیر امور خارجه آذربایجان تأکید کرد: هدف نهایی باکو خروج نیروهای مسلح خارجی از خاک یکپارچه و مستقل آذربایجان و احیای تمامیت ارضی آذربایجان در مرزهای به رسمیت شناخته شده آن در سطح بین المللی است.
حضور نیروهای تکفیری در منطقه هم یکی از نگرانی‌های جدی ایران است که وزیر امور خارجه عصر سه‌شنبه با اشاره به طرح صلح ایران درباره آن گفته بود: «در دیپلماسی فعالی که جمهوری اسلامی ایران براساس احترام به تمامیت ارضی آذربایجان و حل و فصل مناقشه از طریق صلح‌آمیز و تغییر‌ناپذیری مرزهای بین‌المللی دارد، یک نگرانی هم درباره حضور تروریست‌های تکفیری در منطقه و احتمالاً تروریست‌های دیگری نیز وجود دارد که ما مواضع خود را به‌طور شفاف و اینکه برای ایران غیرقابل تحمل است، مطرح کردیم.»  مقام‌های دیپلماتیک ایران در حالی می‌کوشند با تهیه یک بسته ابتکاری از افزایش تنش‌های نظامی ممانعت به عمل آورند که ایران با هر دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان دارای روابط حسنه بوده و علاوه بر آن اشتراکات فرهنگی مشترکی نیز با این دو کشور دارد و می‌تواند با استفاده از این امکان سطح درگیری میان باکو و ایروان را کنترل کند.