تماشاخانه سنگلج، میراث دیروز و قدرشناسی امروزی‌ها

‌جواد انصافی
 کارگردان و بازیگر تئاتر‌
همان‌طور که تقریباً همـــــــــــه اهل تئاتر می‌دانند و می‌شناسند تماشاخانه سنگلج در محله‌ای قدیمی به همین نام واقع شده است. محله سنگلج از ضلع‌جنوبی پارک شهر خیابان بهشت تا بازار قوام‌الدوله و از غرب تا خیابان وحدت اسلامی و 30 تیر و از شرق تا خیابان خیام امتداد دارد و برخی نام سنگلج را دگرگون شده «سنگ‌رج» دانسته‌اند که رج به معنی ردیف و اصطلاح سنگ‌رج مربوط به تقسیم آب با پاره‌های سنگ بوده است. در سنگلج نمایش‌های بسیار مهم و البته خاطره‌انگیزی اجرا رفته که حالا به عنوان بخشی از تاریخچه این تماشاخانه در یاد همه تئاتری‌های دیروزی باقی مانده که خیلی‌های آن را در دوران جوانی دیده‌ام. «میراث» و «ضیافت» بهرام بیضایی، «آی با کلاه‌، آی بی‌کلاه» و «دیکته» و «زاویه» نوشته‌های ساعدی و دو کار پربیننده «شهر قصه» سال 1346 که چندین ماه اجرا رفت و «بنگاه تئاترال» علی نصیریان سال 1353 رکورد تمام تئاترها را شکست و ماه‌ها روی صحنه تماشاخانه سنگلج اجرا رفت. من آن سال‌ها دانشجو بودم و تئاتر هم کار می‌کردم و آرزو داشتم در این تماشاخانه نمایشی به صحنه ببرم و در کنار بزرگان تئاتر همچون جعفر والی، عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان، پرویز فنی‌زاده، فخری خوروش، فرزانه تأییدی، رضا کرم‌رضایی، داوود رشیدی و ده‌ها هنرمند ارزنده ایران بیاموزم. آن زمان نام این تماشاخانه 25 شهریور بود و در آغاز گروه هنر ملی به سرپرستی عباس جوانمرد کارهای زیبایی به صحنه بردند و بعد، شش گروه دیگر گروه هنر ملی به سرپرستی بهرام بیضایی، گروه تئاتر مردم به سرپرستی علی نصیریان، گروه تئاتر امروز به سرپرستی داوود رشیدی، گروه تئاتر شهر به سرپرستی جعفر والی، گروه میترا به سرپرستی خلیل موحد دیلمقانی و گروه تئاتر جوان، به سرپرستی اسماعیل شنگله فعالیت‌های چشمگیری در این تماشاخانه انجام دادند.
خوب به خاطر دارم که در جشنواره‌های استان‌ها که بیشتر در تماشاخانه سنگلج و تالار فرهنگ اجرا می‌شد، کارهای بسیار زیبا و پر محتوا دیده‌ام همچون قلندر خونه و ماه پلنگ ایرج صغیری از بوشهر و نمایش‌هایی از شیراز، تبریز، گرگان و... که این تماشاخانه را همیشه پر تلاش و پر جنب‌وجوش می‌دیدیم. سنگلج سال‌ها با من و یارانم خاطره دارد و ما هم باتماشاگران خوب این مکان خاطرات خوب داریم و امیدوارم این تماشاخانه همیشه پا برجا و ایستاده باشد و تئاتر ایرانی تئاتر ملی این مرز و بوم که همان سیاه بازی است جایگاهی داشته باشد.
سنگلج همچنین کارهای زیادی از داوود فتحعلی‌بیگی در فضای سیاه بازی و غیر سیاه‌بازی ایرانی به خود دیده است و نمایش‌های متعددی از چهره‌های درجه یک دیروزی و امروزی مثل مرحوم سعدی افشار، مجید افشار، داوود داداشی، احمد علامه دهر، وحید شاهینی، افشین هاشمی، هدایت هاشمی، داوود معینی‌کیا، هادی شیر محمدی، خدایار کاشانه، نسیم تاجیک، الهه ‌پورجمشید، مهدی صفاری‌نژاد، علی فتحعلی، بهرام مسعودی، علی یداللهی و امیر حسین انصافی و امیدوارم باز هم جوان‌های بیشتری را به همراه آثارشان در این تماشاخانه ببینیم و تا سالیان سال، چراغ این تماشاخانه به لطف میراث دیروزی‌ها و قدرشناسی امروز‌ی‌ها روشن بماند. از دیروزی‌ها چهره‌های برجسته، توانمند و پرکاری در سنگلج هنرآفرینی کرده‌اند که برخی از این بزرگان دیگر در میان ما نیستند اما سنگلج همچنان با یاد و خاطره آنها برای دوستداران تئاتر ایرانی پابرجا
ایستاده است.‌‌