«ردیابی تماس» از تئوری تا عمل

بیژن یاور
استاد دانشگاه و صاحبنظر در حوزه مدیریت بحران، ریسک و پدافند غیرعامل
فرآیند شناسایی، بررسی، ارزیابی و مدیریت جمعیت در معرض یک بیماری به‌منظور پیشگیری از روند رو به جلو و فزاینده انتقال آن است. به عبارت بسیار ساده‌تر، ردیابی تماس یعنی شناسایی افراد مبتلا به یک بیماری و همه کسانی که در ارتباط با آنها بوده‌اند برای اقدامات پیشگیرانه و جلوگیری از پیشرفت آن. از طرف دیگر تعریفی در این خصوص این‌گونه بیان می‌کند که ردیابی تماس، فرآیند شناسایی افرادی است که ممکن است در معرض تماس با افراد ناقل، آلوده و مبتلا قرار گرفته باشند چه بدانند و چه ندانند. در‌خصوص بیماری ناشی از ویروس کرونا نیز این امر مستثنی نبوده و از اهمیت بسیار بالایی برای کنترل بیماری برخوردار است.
در دنیا شاهد کشورهایی هستیم که در ابتدا با وجود ابتلای اندک مردم به بیماری ناشی از ویروس کرونا دارای هیچ‌گونه فوتی نبوده‌اند! یا حداقل میزان فوتی آنها بسیار اندک بوده است. ویتنام، تایوان و کره جنوبی در این خصوص پیشتاز است. به راستی معمای «مرگ صفر» در ابتدای بروز بیماری در کشور ویتنام چیست؟ یکی از دلایل آن استفاده از سیستم و فرآیند پیشرفته «ردیابی تماس» این کشور است که اهمیت پرداختن به این مبحث تخصصی را یادآور می‌شود.
باید توجه داشته باشیم که ویروس کرونا یک تغییر ایجاد کرده است پس در برابر این تغییر افراد تحت تأثیر نیز باید تغییر نمایند بدین معنا که روزمرگی‌ها را کنار بگذارند، در خصوص رعایت پروتکل‌های استاندارد (رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و هوشمند، شست‌و‌شوی دست‌ها با صابون و استفاده از ماسک در شرایطی که توصیه شده است) صبر و حوصله نمایند و توصیه‌های ایمنی را جدی بگیرند.
همان‌طوری که اشاره کردیم فرآیند «ردیابی تماس» برای شکستن زنجیره انتقال بیماری کاربرد داشته و مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته لازم به توضیح است که این فرآیند با سایر تمهیدات توأم شده و اثربخشی خود را نشان خواهد داد. «ردیابی تماس»، فرآیندی، سخت، طاقت‌فرسا و نیازمند فعالیت شدید است که هم از سیستم‌های سنتی و دستی و هم از سامانه‌های هوشمند دیجیتال برای ورود اطلاعات استفاده کرده و همه داده‌ها و اطلاعات را در قالب بانک اطلاعات منسجم نگهداری کرده و با استفاده از سامانه‌های هوشمند مبتنی بر اینترنت اشیا، هوش مصنوعی، تحلیل تصویری، استفاده از سیستم‌های ردیابی تلفن همراه و نمونه‌های مشابه به تحلیل وضعیت و رفتار بیماری در یک جامعه می‌پردازد. این فرآیند نیازمند دریافت اطلاعات بیماران از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، اظهارات افراد مشکوک به ابتلا به بیماری در تماس با مراکز درمانی، بررسی تصادفی افراد، خوداظهاری‌ها و نمونه‌های مشابه و تجمیع کردن آنها در قالب بانک اطلاعاتی است که بسیار وقت گیر است. برای همین است که ردیابی تماس معمولاً در زمانی که تعداد کم مبتلایان در جامعه وجود دارد بهترین جواب را می‌دهد. هر چه تعداد افراد مبتلا بیشتر شود کار سخت‌تر می‌شود. برای درک بهتر این موضوع می‌توانیم به «اثر پروانه‌ای» یا «اثرات دومینویی» یا «تأثیرات آبشاری» اشاره نماییم. در زمانی که چیپست اولیه در یک بازی دومینو وارد می‌شود این چیپست اثر را به سایر چیپست‌ها منتقل می‌کند در ابتدا کنترل چیپست‌ها آسان به نظر می‌رسد اما پس از گذشت مدت زمانی کوتاه ملاحظه می‌کنیم که اثر به بسیاری از قسمت‌ها منتقل شده است.
تلاش مشترکی بین شرکت‌های «اپل» و «گوگل» در دست اقدام است تا نرم‌افزاری را به تلفن‌های هوشمند خود اضافه نمایند تا بتوانند از این طریق به «ردیابی تماس» کمک نمایند، چرا که بیماری ناشی از ویروس کرونا اولین نمونه از نوع خود نبوده و آخرین نمونه نیز نخواهد بود. باید توجه داشته باشیم که هر چه ردیابی تماس مبتنی بر سیستم‌های هوشمند باشد نتیجه مطلوب‌تری به دست خواهد آمد. لذا برنامه‌ریزان و مدیران باید روی تولید نرم‌افزارها و برنامه‌هایی متمرکز شوند تا هشدارهای لازم را به مردم برای رعایت کردن فاصله‌گذاری اجتماعی و هوشمند و نمونه‌های مشابه ارائه نمایند. این خود کمک می‌کند تا مردم از طریق اطلاعات خودشان بتوانند پایشی در این خصوص داشته باشند و این امر میسر نیست مگر با به کارگیری و کمک فناوری در ارتقای وضعیت سلامت مردم از طریق یک پایش خود انگیخته. به نظر شما اینطور بهتر نیست؟
شاید الان با توجه به افزایش قابل ملاحظه تعداد مبتلایان به بیماری ناشی از ویروس کرونا زمان مناسبی برای «ردیابی تماس» یا بهتر بگوییم، این مورد بسیار سخت‌تر است اما پرداختن به آن، مبحثی بسیار مهم برای اطلاع‌رسانی و استفاده در نمونه‌های آینده است.