حریم منظری برج آزادی در ۴۹ سالگی‌اش شکست

زهرا کشوری
خبرنگار
برج آزادی در حالی ۴۹ ساله شد که بلندمرتبه‌سازی برخلاف قوانین میراث فرهنگی حریم منظری آن را از سمت غرب به شرق شکست. این مسأله به دلنگرانی فعالان و کارشناسان دامن زد و احتمال از دست رفتن شانس ثبت جهانی برج آزادی به عنوان مهم‌ترین نماد شهری پایتخت ایران را در فهرست یونسکو بالا برد. برج آزادی در سال ۱۳۵۰، توسط حسین امانت، معمار ایرانی طراحی و توسط محمد پورفتحی ساخته شد. معماری برج، تلفیقی از معماری هخامنشی، ساسانی و اسلامی است. بلندمرتبه‌سازی در حالی حریم فضایی برج آزادی را نشانه رفته است که «مهدی معمارزاده» کارشناس میراث فرهنگی تهران در گفت‌و‌گو با «ایران» ساخت‌و‌ساز در حریم یک و نیم کیلومتری برج آزادی را خلاف قوانین میراث فرهنگی می‌داند. در طرحی که او برای تعیین حریم برج تهیه کرده هیچگونه ساخت‌و‌سازی نباید در این محدوده انجام بگیرد و خارج از حریم یک و نیم کیلومتری برج نیز هیچ ساختمانی نباید از چهار طبقه بالاتر برود. به دنبال افزایش دلنگرانی‌ها درباره وضعیت برج آزادی «محمدجواد حق‌شناس» رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران نیز آنطور که به «ایران» می‌گوید در گفت‌و‌گو با سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خواستار واگذاری مدیریت برج آزادی به شورای شهر و مدیریت شهری می‌شود. او از آمادگی واگذاری ساختمان‌های معوض به بنیاد رودکی مدیریت حال حاضر برج آزادی خبر می‌دهد. آنطور که حق‌شناس می‌گوید وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هنوز پاسخی به درخواست شورایی‌ها در خیابان بهشت نداده است.
حریم کاغذی برج آزادی
عملیات ساخت برج آزادی از اردیبهشت‌ماه ۱۳۴۸ آغاز شد که تا مهر ۱۳۵۰ طول کشید. برج در ساعت شش و نیم بعدازظهر روز شنبه، ۲۴ مهرماه ۱۳۵۰ با حضور سه هزار میهمان داخلی و خارجی، شامل رؤسای کشورهای خارجی، سفرای خارجی مقیم تهران، رؤسای دانشگاه‌های کشور، مقامات لشکری و کشوری و خبرنگاران افتتاح شد. در ساخت این اثر از ۲۵ هزار قطعه سنگ مرمر جوشقان اصفهان و ۹۰۰ تن آهن استفاده شده است. درهای اصلی برج آزادی از سنگ گرانیت همدان ساخته شده و سنگ‌های طبقه همکف و همچنین طبقات برج نیز از معدن مروارید کردستان استخراج شده‌اند. مهدی معمارزاده می‌گوید: «حریم برج آزادی از سمت شرق تا نزدیک ساختمان وزارت میراث فرهنگی، از سمت غرب تا فرودگاه مهرآباد، از سمت شمال تا پل جناح و از جنوب تا دیوار نیروی هوایی قرار دارد و هیچگونه ساخت و‌سازی نباید در این محدوده انجام گیرد.» البته این حریم تنها روی کاغذ است و تاکنون نتوانسته حریم برج آزادی را از بلندمرتبه‌سازی دور نگه دارد. او از لزوم باز‌سازی کاشی‌های گنبد برج آزادی سخن می‌گوید که سال‌هاست با هر باران تن برج را می‌لرزاند اما بازسازی آن به‌رغم اهمیت برج، در ایستگاه بی‌پولی متوقف شده است. معمار‌زاده برج آزادی را با برج ایفل مقایسه می‌کند و می‌گوید: «نقشه هوایی پاریس نشان می‌دهد تنها ساختمان نزدیک ایفل یک کلیسا است و هیچ ساختمانی حریم منظری برج را تهدید نمی‌کند. با برج آزادی هم باید این‌گونه رفتار شود.» به گفته او علاوه بر بلند مرتبه‌سازی که حریم منظری غرب به شرق برج آزادی را تهدید می‌کند یک ساختمان هم در سمت خیابان جناح حریم این اثر مهم شهری را مخدوش می‌کند. او بحث را به شکستن حریم کاخ نیاوران به دنبال ساخت یک برج تجاری می‌برد و می‌گوید: «متأسفانه حریم کاخ را درست تعریف نکردند و آنچه نباید، شد.» او اعتقاد دارد سازمان میراث فرهنگی باید با تعیین حریم برج آزادی از زیر سؤال رفتن مهمترین نماد پایتخت جلوگیری کند.
ساخت برج آزادی که قبل از انقلاب برج «شهیاد» نامیده می‌شد، بخشی از برنامه جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی بود و با هدف بزرگداشت ۲۵۰۰ سال شاهنشاهی ایران ساخته شد. به همین علت نیز نام شهیاد را برای آن انتخاب کردند.»
مصوبه‌ای در اول انقلاب
محمدجواد حق‌شناس رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران یکی از راه‌های حفاظت از برج آزادی را ثبت جهانی آن می‌داند و می‌گوید: «ما مدت‌هاست به دنبال ثبت جهانی برج آزادی، خیابان ولی‌عصر و... هستیم.» او واگذاری مدیریت برج آزادی به بنیاد رودکی را به دنبال تصویب یک مصوبه در ابتدای انقلاب می‌داند و می‌گوید: «با توجه به وجود یک موزه در زیر برج آزادی مدیریت برج به وزارت ارشاد وقت و بنیاد رودکی سپرده شد. در حالی که برج آزادی تنها کارکرد موزه‌ای ندارد و بیشتر یک نماد شهری و گردشگری است.»
او از پیگیری کمیسیون فرهنگی شورای شهر برای واگذاری مدیریت برج آزادی به مدیریت شهری خبر می‌دهد و می‌گوید: «با توجه به اینکه برج نیاز به صرف اعتبار برای حفاظت و نگهداری دارد، این روند با امکانات بودجه‌ای و مالی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نمی‌خواند. بنابراین به نظر می‌رسد باید با اصلاح قانون این برج حداقل با زمان‌بندی مشخص در اختیار شهرداری یا شورای شهر قرار بگیرد.» او می‌گوید: «اگر دوستان وزارتخانه رضایت بدهند ما آماده جا‌به‌جایی برخی از ساختمان‌ها (موزه برج آزادی) و واگذاری ساختمان جدید به بنیاد رودکی هستیم.» آنطور که حق‌شناس می‌گوید وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هنوز پاسخ قطعی به ساکنان خیابان بهشت نداده است.
او درباره بلندمرتبه‌سازی در حریم برج آزادی هم می‌گوید: «متأسفانه قواعد نانوشته‌ای وجود دارد که به برخی المان‌های تاریخی اهمیت لازم داده نمی‌شود. بنابراین، این ذهنیت وجود دارد که علاقه‌ای به نگهداری از آثار یک دوره خاص دیده نمی‌شود یا در ایجاد منافع گروهی و شخصی به گونه‌ای عمل می‌شود که ما متوجه صدمه به آثار تاریخی نمی‌شویم.»
حق‌شناس مسئولیت حفاظت از حریم آثار فرهنگی را وظیفه میراث فرهنگی می‌داند و درباره ساخت‌و‌ساز در حریم برج آزادی می‌گوید: «وزارت میراث فرهنگی باید اظهارنظر کند و قطعاً شورای شهر هم اجازه ساخت‌و‌سازی که موقعیت برج آزادی را مخدوش کند نمی‌دهد.»او به تذکر شورا درباره عدم ثبت جهانی خیابان ولیعصر توسط میراث فرهنگی اشاره می‌کند و ۴۹ سالگی برج آزادی را فرصت خوبی برای مطرح شدن ثبت جهانی آن می‌داند. معماری این برج تلفیفی از تاریخ معماری ایران است.