جوان چشم آبی «سووشون» چشم از جهان‌ فروبست

زهرا کشوری
روزنامه‌نگار حوزه میراث فرهنگی و محیط زیست
دوشنبه ۲۱ مهر، روز تلخی برای میراث فرهنگی بود. سه کارشناس میراث صبح دیروز در تصادفی در سیستان و بلوچستان به همراه راننده جان باختند. هنوز جامعه میراث فرهنگی از شوک خبر جان‌باختن این سه کارشناس بیرون نیامده بود که خبر رسید صادق ملک‌شهمیرزاد باستان‌شناس برجسته هم رخ در نقاب خاک کشید تا آه از نهاد جامعه میراث فرهنگی بلند شود. شاید کمتر کسی بداند شخصیت جوان چشم‌آبی رمان «سووشون‌» سیمین دانشور همان صادق ملک شهمیرزاد است. شاگرد ضعیف دوره ابتدایی و دبیرستان وقتی دانشجوی کلاس سیمین دانشور در دانشگاه می‌شود آنقدر تغییر می‌کند که بورس تحصیلی امریکا می‌گیرد و ۵ سال در دانشگاه شیکاگو تحصیل می‌کند. صادق ملک شهمیرزاد آنقدر هم روی سیمین دانشور تأثیر می‌گذارد که وارد سووشون می‌شود. وقتی شهمیرزاد وارد دانشگاه تهران شد، ۲۰ سال از فارغ‌التحصیل شدن اولین باستان‌شناسان ایرانی چون عبدالله‌خان گرجی و فریدون‌خان توللی می‌گذشت. او وقتی شاگرد کلاس عزت‌الله نگهبان پدر باستان‌شناسی نوین ایران می‌شود، آنقدر اصرار می‌کند تا در نهایت برای کاوش به همراه ۶ نگهبان به تپه مارلیک می‌رود. تپه‌ای باستانی که متعلق به ۳000 تا ۳۵۰۰ سال پیش است. ساکنان تپه مارلیک بعدها ساکن تپه سیلک کاشان شدند. بعدها سید محمد بهشتی رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی کاوش سیلک را به صادق ملک شهمیرزادی‌ می‌سپارد تا آنچه از چشم رومن‌ گریشمن‌ فرانسوی پنهان مانده بود را از زیر ۷هزار و ۵۰۰ سال تاریخ بیرون بکشد. صادق ملک شهمیرزاد تا پیش از رسیدن به کاوش‌های سیلک که آخرین کاوش دوران کاری اش بود در تپه‌های مهمی چون چغامیش خوزستان، تپه سگزآباد و زاغه قزوین و آق تپه گلستان هم کاوش کرد. کاوش‌های آق‌تپه با پیروزی انقلاب اسلامی همزمان شد تا ملک شهمیرزادی‌ از این تپه باستانی به دانشگاه تهران برگردد و ۱۶ سال مداوم در دانشگاه به تدریس باستان‌شناسی بپردازد. در آستانه بازنشستگی از دانشگاه تهران، سید محمد بهشتی او را برای کاوش راهی گنبدکاوس می‌کند تا کهن‌ترین کلاته پیش از تاریخ را در آنجا کشف کند. آخرین مأموریت بهشتی به او کاوش تپه سیلک بود. او در این کاوش ۲۱ موردی را که از چشم گریشمن‌ دور مانده بود کشف کرد. کشف مسیر کهن‌ترین رودخانه پیش از تاریخ که ۶ هزار سال پیش جریان داشت، کشف کهن‌ترین روستای دارای حصار و قدیمی‌ترین زیگورات فلات ایران از جمله دستاوردهای ملک شهمیرزاد بود. او در حالی خاک از چهره ۷۵۰۰ ساله سیلک کنار زد که تنها مأموریت یافته بود تا سیلک را ساماندهی کند. تپه سیلک به شماره ۳۸ در فهرست میراث ملی ثبت اما از آغاز دهه 60 به این سو حریم آن باطل شد و ساخت و سازها بخش زیادی از سیلک را دفن کردند. راز زندگی ۷۵۰۰ساله سیلک در چشمه فین کاشان بود؛ آب. چشمه‌ای که با کاوش‌های ملک شهمیرزادی برای همیشه در ذهن پژوهشگران داخلی و خارجی جاری شد. پسر چشم‌آبی رمان سووشون دیروز چشم از جهان فروبست تا بعد از سال‌ها بی‌خبری از او، تیتر بسیاری از رسانه‌ها شود. همان صبحی که یک تصادف جان ابوالفضل عبیدی و محسن شیخ‌الاسلامی از کارشناسان معاونت میراث فرهنگی، محمدرضا سندگل مدیر روابط عمومی اداره کل استان و امین چاجی راننده خودرو، در محور نیک‌شهر به چابهار را گرفت؛ روز تلخ میراث فرهنگی.