اقناع‌سازی، رمز موفقیت دیپلماسی ایرانی

ناصرالدین حیدری
تحلیل گر امنیت بین الملل
امریکا بعد از خروج از برجام در پی آن بوده است که مانع رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران شود و کل ساختار تحریمی قبلی را که بر اساس قطعنامه 2231 در اجرای تعهدات برجامی خنثی می‌شوند، برگرداند و در این خصوص شروع به اقداماتی نموده که به هر طریق ممکن مانع لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران گردد.اقدام حداکثری امریکا برای تصویب قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت با رأی‌گیری در نشست مجازی شورای امنیت -که حتی به وتوی روسیه و چین نیاز نشد- و قطعنامه پیشنهادی امریکا به‌رغم اصلاحیه با آرای دو رأی منفی و 11 رأی ممتنع در مقابل تنها دو رأی مثبت تصویب نشد به شکست مفتضحانه امریکا انجامید.به‌دنبال بی‌نتیجه شدن این اقدام، امریکا تهدید کرده که با استفاده از به اصطلاح مکانیسم ماشه در پی برگرداندن تمامی قطعنامه‌های تحریمی ایران وفق فصل هفتم منشور از جمله 1929 که کامل‌ترین آنهاست و همه آنها براساس برجام ملغی شده‌اند، می‌باشد. مهم‌ترین چالش هیأت حاکمه ترامپ با برجام و قطعنامه مربوطه از ابتدا زمان بندی‌های مطروحه در برجام و قطعنامه 2231 که به برجام مشروعیت حقوقی داده، بوده است. با توجه به اینکه اهداف امریکا برای تغییر رژیم و فشار حداکثری شکست خورده است و مردم ایران فهمیده‌اند که علت اصلی مشکلات امریکاست، رژیم ترامپ که از اول بر مهلت‌های قانونی رفع تحریم‌ها حساس بوده به هر ترفندی دست می‌زند که برجام و قطعنامه 2231 را بی‌خاصیت کند و نظام تحریمی سازمان ملل را برگرداند.امریکا برای استفاده از سازو کار ماشه و به اصطلاح اسنپ بک استدلال کرده که چون از ابتدا یکی از طرف‌های برجام بوده هنوز original participant قطعنامه 2231 شناخته می‌شود و می‌تواند با دادن اصطلاحاً ابلاغیه(اطلاعیه) (notification) اسنپ بک را فعال کند و پیش از رسیدن موعد برداشته شدن محدودیت‌های تسلیحاتی (متعارف) در مهر ماه 99 مانع برداشته شدن تحریم تسلیحاتی گردد.
اکنون سؤال محوری این است که آیا استفاده از مکانیسم ماشه برای امریکا مقدور است و بدین ترتیب مرگ برجام حتمی است؟ جواب مقدر اولیه آن است حال که قطعنامه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی شکست خورده و در آستانه انتخابات امریکا، ترامپ به هر اقدامی دست می‌زند که برجام و قطعنامه 2231 را بی‌خاصیت کند و وفق تفسیر طرف امریکایی از قطعنامه 2231 ظاهراً نظام تحریمی سازمان ملل علیه ایران قابل برگشت می‌باشد.
مکانیسم ماشه از منظر سایر طرف‌های برجام
طرف‌های دیگر برجام از جمله سه کشور اروپایی و چین و روسیه در مورد قانونی یا غیرقانونی بودن اقدام امریکا اختلاف نظر داشته‌اند، ولی اعتقاد دارند که اسنپ بک به علت خروج رسمی امریکا از برجام براساس یادداشت رسمی رئیس‌جمهوری امریکا در 8 مه‌2018، پایه و مبنای حقوقی ندارد و لذا همچنان باید در این مورد انتظار شکاف بین امریکا و اروپا و روسیه و چین را داشت. بویژه که جوزف بورل رئیس سیاست خارجی اروپا اعلام کرده که استفاده از اسنپ بک توسط امریکا غیرحقوقی و غیرقانونی است.سه کشور اروپایی به‌رغم اینکه خروج امریکا و اصرار بر برگرداندن خودکار تحریم‌ها توسط امریکا برایشان غیرقابل قبول است و خروج امریکا را چالش برای خود توصیف می‌کنند، در عین تعهد به برجام قائل به رفع تحریم‌های تسلیحات متعارف مخصوصاً در مهرماه 99 نیستند و به نوعی در پی راضی کردن چین و روسیه هستند که تحریم‌های تسلیحات متعارف چند سال دیگر تمدید شود و این نظر را زمینه مصالحه و راضی کردن امریکا می‌دانند.با وجود مخالفت‌های روسیه، چین و اتحادیه اروپا، امریکا اصرار دارد به‌رغم خروج از برجام وضعیت حقوقی خود به‌عنوان طرف شرکت کننده در برجام را حفظ کند. امریکایی‌ها نیاز به این وضعیت حقوقی دارند تا بتوانند تلاش کنند تمامی تحریم‌های گذشته را در چارچوب سازمان ملل متحد علیه ایران برگردانند. این چالش بخشی از این وضعیت سرچشمه می‌گیرد که پس از خروج رسمی امریکا از برجام در تاریخ 8 مه‌2018 هیچ تلاشی برای اصلاح قطعنامه 2231 ناظر به خروج امریکا صورت نگرفت و نه رئیس شورای امنیت بیانیه‌ای دایر بر خارج بودن امریکا از شمول بند 10 صادر کرد و نه طرفین برجام در این مورد در شورای امنیت اقدامی به‌عمل آوردند. لذا برخی بر این باورند که با وجود واقعیت خروج امریکا از برجام و غیرقانونی بودن استفاده این کشور از اسنپ بک، این کشور استفاده از بند 10 قطعنامه 2231 را به نفع خود تفسیر می‌کند.
ارزیابی دامنه مخالفت روسیه و چین با امریکا
 در این مسیر حتی اگر امریکا کشورهای اروپایی را با خود همراه کند، با امکان مخالفت چین و روسیه مواجه خواهد بود. قابل تصور است که ایران تحریم شده ذیل تحریم‌های یک و چند جانبه منافع قابل توجهی برای روسیه از جمله حذف کامل ایران از بازار نفت و گاز به‌دنبال دارد. با وجود این روسیه مخالفت خود را با اقدامات امریکا ابراز کرده است. چین در مقایسه با روسیه بیش از روسیه از بازگشت تحریم‌ها متأثر می‌شود و به نظر می‌رسد ظرفیت آن در مخالفت نهایی با بازگشت تحریم‌ها علیه ایران بیشتر است.
اگر امریکا موفق به دورزدن ساز و کار حل اختلاف ذیل برجام شود، احتمالاً بتواند با استفاده از بندهای 10 تا 12 قطعنامه 2231 حتی با مخالفت چین و روسیه کار را تا مرحله نهایی پیش ببرد و در چنین موقعیتی موضوع را در دستور کار شورای امنیت قرار دهد و رایزنی و تصویب قطعنامه جدید یا برگرداندن تحریم‌های قبلی به‌صورت خودکار را پیگیری نماید.
در چنین شرایطی می‌توان تصور کرد که نقش حمایت گرایانه روسیه و چین ثمربخش نخواهد بود. با این وضعیت امریکا در پی آن است که ایران را وادار به مذاکره کند یا حداقل در شرایطی قرار دهد که گزینه مذاکره را مد نظر قرار دهد و شرایط لازم برای امریکا جهت پیشبرد سیاست‌های خود در سطح شورای امنیت با همتایانش فراهم گردد.
در انتها باید تصریح کرد که شورای امنیت سازمان ملل متحد نه تنها نهادی حقوقی نیست، بلکه مافوق قانون وکاملاً سیاسی است که تصمیمات آن نیز برآیند ملاحظات و چینش سیاسی است. می‌توان پیش‌بینی کرد که این موضوع تبدیل به یکی از سخت‌ترین جدال‌های سیاسی و تصمیم در شورای امنیت گردد که تا به حال سابقه نداشته است. شقاق میان اعضای دائم یعنی امریکا از یک طرف و روسیه و چین از سوی دیگر کل اعتبار شورای امنیت را با مشکل مواجه خواهد کرد. در صورت پیشبرد موضوع مطابق نیات ترامپ و تیم او در فردای سی امین روز، حداقل ممکن است روسیه و چین برگشت خودکار تحریم‌ها و قطعنامه‌های قبلی در مورد ایران را به‌رسمیت نشناسند، یعنی ایران از نظر امریکا و حامیان آن دوباره ذیل فصل هفتم منشور قرار گیرد، روسیه و چین همچنان خود را پایبند قطعنامه 2231 بدانند، در این صورت از اقتدار و اعتبار شورای امنیت دیگر چیزی نمی‌ماند.
 اقدام بعدی امریکا و تسلیم اعلامیه به رئیس اندونزیایی شورای امنیت نشان داد به رغم اینکه وی اعلامیه امریکا را تحویل گرفت ولی بعد 13 عضو دیگر شورا اعلام کردند که امریکا به علت خروج از برجام حق برگرداندن تحریم‌ها را ندارد و با امریکا مخالفت کردند و رئیس دوره‌ای شورای امنیت درخواست امریکا را قابل قبول ندانست.
اقدامات ایران
جمهوری اسلامی ایران برای استیفای حقوق خود برطبق برجام اجرای بندهای مربوط به انقضای تحریم‌های تسلیحات متعارف در تاریخ 27 مهر 99 را از حقوق مسلم خود دانست و برای پیشبرد این موضوع دیپلماسی خود را به‌صورت دوجانبه با روسیه و چین و به‌صورت چندجانبه به شکل نامه نگاری وزیر خارجه با رئیس شورای امنیت و نماینده سیاست خارجی اتحادیه اروپا و به‌صورت دوجانبه با 13 عضو شورای امنیت در نیویورک و مراکز سیاسی شان و با سایر کشورها پیگیری نمود. مخالفت اعضای شورا به شکل دو رأی منفی و 11 رأی ممتنع در مقابل دو رأی مثبت امریکا و دومینیکن به قطعنامه تحریم تسلیحاتی ایران و متعاقبا مخالفت 13 عضو با اعلامیه امریکا برای بازگرداندن خود کار تحریم‌های قبل از برجام، نشانه موفقیت و نتیجه بخش بودن اقدامات ایران در اقناع سایرین برای مخالفت با امریکا بوده است. شکست مفتضحانه امریکا در بی‌اثر بودن دو اقدام یک جانبه امریکا نشان دهنده شکست سیاست‌های این کشور در موارد ذیل است:
- شکست راهبرد فشار حداکثری بر ایران؛
- شکست امریکا و هیأت حاکمه ترامپ برای کشاندن ایران به میز مذاکره؛
- بی‌نتیجه بودن و شکست گروه اقدام علیه ایران در همراه کردن دیگران با هدف تبدیل اقدامات یک جانبه امریکا به یک اقدام چندجانبه علیه ایران که برایان هوک به‌خاطر آن مجبور به استعفا شد؛- ترس از شکست ترامپ در انتخابات موجب شده که امریکا برای امنیتی کردن فشار حداکثری شکست خورده خود علیه ایران، دست به قمار سیاسی برای برگرداندن خودکار تحریم‌ها علی‌رغم اینکه سایر اعضای شورای امنیت دیگر این کشور را عضو برجام نمی‌شناسند و به تبع آن امریکا را دارای حقوق بر طبق قطعنامه 2231 ندانند، زده است؛ این قمار سیاسی تا بحال آشکارا شکست خورده است.بنابراین به‌نظر ضروری است جمهوری اسلامی ایران در راستای مبارزه و مقاومت در مقابل امریکا همچنان اقدامات ذیل را پیگیری نماید:
- استفاده از ظرفیت‌های دیپلماسی دو و چندجانبه و رسانه‌ای در کشورهای مختلف بویژه در کشورهای عضو شورای امنیت به‌منظور تبیین شرایط پیرامون برجام و الزامات قطعنامه 2231 به‌منظور روشن ساختن رفتارهای قلدر مآبانه امریکا در توسل به مکانیسم به اصطلاح ماشه؛
- روشن‌سازی و اقناع جامعه جهانی بر لزوم مقابله جدی با رفتار‌های غیرحقوقی و مغایر با قواعد قوام یافته و رویه‌های حقوق بین‌الملل که از زمان تأسیس سازمان ملل متحد و شورای امنیت برای حفظ امنیت دسته جمعی و جلوگیری از هرج و مرج شکل گرفته اند؛
- روشن‌سازی فقدان حسن نیت و سوء نیت امریکا و سوء‌استفاده خودسرانه این کشور از فرآیند حل اختلاف برجام و قطعنامه 2231؛
- توافق ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سفر مدیر کل آژانس به تهران و ملاقات نامبرده برای رفع اختلاف و انعکاس نتایج مثبت این سفر در گزارش بعدی مدیر کل به شورای حکام در نشست سپتامبر شورای مذکور می‌تواندامریکا را بیشتر منزوی نموده و کشورهای اروپایی را در موضع بهتری برای مخالفت با امریکا قرار دهد؛
- تابه حال روشن شده که میان اکثریت اعضای شورای امنیت و امریکا گسست و شکاف وجود دارد، بی‌اعتنایی امریکا با مخالفت صریح دیگران و ادامه اصرار غیر قانونی این کشور بر برگشت تحریم در پایان 30 روز(یعنی 20 سپتانیر 2020) مادامی که این شکاف تداوم یابد منجر به شکست بعدی امریکا و بنفع جمهوری اسلامی ایران خواهد بود؛
- کشورها بر اساس مصالح و منافع خود تصمیم می‌گیرند و منافع و مصالح جمهوری اسلامی ایران ایجاب می‌کند که همانطورکه مقام معظم رهبری تبیین فرمودند: دولت و حاکمیت باید بر این منوال فکر کند که ما تا ده سال دیگر تحریم هستیم و برای حل معظلات و مشکلات باید همواره نگاه به دورن داشته باشیم. برای اینکه حتی اگر امریکا در پیگیری اقدامات خود برای برگرداندن تحریم‌ها در شورای امنیت موفق نشود و بار دیگر بی‌آبرو گردد، تحریم‌های یک جانبه خود را تشدید خواهد کرد و حتی در صورت شکست ترامپ بعید است، جمهوری اسلامی ایران براحتی از معضلات تحریم‌های امریکا خلاص شود.