بن‌بست در نجات باغستان

قزوین - کوروس سلیمانی: باغ‌های تاریخی اطراف شهر قزوین که به باغستان سنتی معروف هستند همانند نگینی این شهر را در بر گرفته‌اند. این باغ‌ها که بنا بر منابع مکتوب، قدمتی بیش از هزار سال دارند زمانی نه چندان دور نزدیک به 5 هزارهکتار وسعت داشت اما اکنون بر اثر بی‌تدبیری‌ها نیمی از آن از بین رفته و باقیمانده آن نیز در حال نابودی است. این در حالی است که این باغ‌ها اهمیت زیادی برای شهر قزوین دارد. افزایش رطوبت هوا و حفظ تعادل دما، جلوگیری از پدیده بیابان زایی، مقابله با ریزگرد، کاهش آلاینده‌های هوا و کنترل سیلاب‌های فصلی از کارکردهای مهم اکولوژیکی باغستان هستند که هر یک از این عوامل به تنهایی می‌تواند دلیلی برای تلاش در جهت حفظ آن باشد. در کنار آن عوامل دیگری از جمله قدمت و تنوع ژنتیکی برخی درختان و شیوه منحصر به فرد آبیاری باعث شده باغستان به‌عنوان یک میراث فرهنگی و طبیعی با ارزش شناخته شود. اما این روزها حال باغستان خوش نیست و اسیر نامهربانی‌ها گشته و زخم‌های پی در پی بر تن نحیفش زده می‌شود. تاکنون نیز هیچ اقدام مؤثری جهت جلوگیری از تخریب، توقف و تغییر کاربری این باغ ها به عمل نیامده و کاری برای مرمت و بازسازی و حفاظت آن صورت نگرفته است. آنچه مشاهده می‌شود، دست‌اندازی به حریم باغستان است و این حجم از بی‌تفاوتی و شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت از سوی مدیران شهری باورپذیر نیست.
اجرای طرح‌های عمرانی در داخل باغستان همواره محل مناقشه فعالان محیط زیست و انجمن‌های حفاظت از باغستان با مدیران شهری بوده است اما آن طور که باید نتوانسته سد راه این طرح‌ها شود.
علی فرخزاد معاون عمرانی استانداری قزوین با اشاره به اینکه برخی طرح‌ها جهت صیانت از باغستان اصلاح شده است به خبرنگار «ایران» گفت: «در آخرین جلسه شورای عالی معماری و شهرسازی پیرامون باغستان و پل امام رضا که پیرو بازدیدها و نشست‌های کمیته فنی شورای عالی معماری و شهرسازی صورت گرفت قرار بر این شد طرح قبلی که در طرح جامع بود حذف شود و منتقل شود به پشت تالار کشاورزی یعنی دقیقاً از منتهی الیه ابنیه‌ای که داریم این رینگ با کمترین آسیب به باغستان تکمیل شود. دومین مسأله اصلاح کمربند سبز شرق قزوین بود که در طرح قبلی از میدان شورا – بند ارنجک – میدان مینودر بود که این طرح نیز به میدان شورا – بند ارنجک – میدان قدس تغییر پیدا کرد و قسمت بند ارنجک به میدان مینودر حذف شد که البته این طرح در محدوده اراضی کشاورزی بود اما به هر حال در طرح بازنگری حذف شد و سوم دو پل غیرهمسطح در تقاطع کمربندی نسیم شمال و میدان انگور و رینگی که قرار بود از دو راهی همدان تا میدان انگور و تا پشت دانشگاه علوم پزشکی از داخل باغ‌ها انجام می‌شد نیز حذف شد.»
 باغستان رو به تخریب است
معاون عمرانی استانداری قزوین در پاسخ به این سؤال که با حذف شدن این طرح‌ها آیا مشکلات باغستان حل خواهد شد، اظهار داشت: «به دلیل اینکه ضابطه‌های مختلف برای حفظ باغستان گذاشته‌اند تمام جلساتی که برای آن گذاشته می‌شود فقط ایرادات مطرح می‌شود اما در ارتباط با اصل قضیه که حفظ باغستان است و همه روی آن تأکید می‌کنند هیچ راهکار اجرایی و عملیاتی داده نمی‌شود. بالاخره شرایط و سبک زندگی‌ها عوض شده و از نظر اقتصادی انگیزه‌ای برای باغدار وجود ندارد و این بحث آنقدر سنگین شده که کسی وارد کار اجرایی نمی‌شود و همین باعث تخریب بیشتر باغستان شده است. خیلی از باغدارها هم با انگیزه تغییر کاربری باغ‌ها را رها کرده‌اند همه این عوامل باعث شده که به روند حفظ باغستان خوشبین نباشیم و روز به روز در حال از بین رفتن باشد.»
وی درباره اینکه در نهایت می‌توان نتیجه گرفت در حفظ و نجات باغستان بن‌بست به وجود آمده گفت: «ما هر راهکاری که ارائه می‌دهیم به هر حال یکسری افراد مخالفت می‌کنند و مانع می‌شوند و تاکنون به نتیجه نرسیده‌ایم. هیچ کس نمی‌تواند باغدار را به حفظ باغ مجبور کند. در واقع باغدارها باید راهکار ارائه بدهند و هر اتفاقی که قرار است بیفتد باید توسط آنها صورت پذیرد.»
  نقش غیر قابل انکار مدیریت شهری در نابودی باغستان
 محمود داوران فعال محیط زیست و عضو انجمن حفاظت از باغستان برخلاف صحبت‌های معاون عمرانی استانداری درباره اصلاح و حذف برخی طرح‌های عمرانی جهت حفاظت از باغستان به خبرنگار «ایران» گفت: «آنچه که آقای فرخزاد عنوان می‌کنند در کمربند سبز شرق قزوین حذف شده در واقع مصوب نشده و در حد پیشنهاد بوده است و ارتباطی با باغستان ندارد. آنچه که قطعی و مسلم است طرح‌های عمرانی همگی از باغستان سنتی عبور کرده‌اند یا در حال انجام است حالا شاید در این میان یکی دو پل هم حذف شده باشد که تأثیر آنچنانی بر کل مسأله ندارد. همین الان جاده‌ای در داخل رود دره تاریخی ارنجک که 900 هکتار از باغستان را آبیاری می‌کند در حال انجام است که به طور مستقیم و غیر مستقیم این پهنه را به سمت نابودی سوق می‌دهد. پل امام رضا، پروژه نسیم شمال و خیلی طرح‌های دیگر همگی در حال اجرا هستند و حرف‌های آقای فرخزاد را به هیچ عنوان نمی توان پذیرفت.»
این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه صددرصد مقصر نابودی باغستان مدیریت شهری است، یادآور شد: «برخی مدیران شهری جهت توجیه سیاست‌های تخریب گرانه و ادامه تغییر کاربری‌ها در باغستان، به ادعاهای گوناگونی از جمله این که «خود باغداران عامل تخریب‌اند چون باغداری برایشان صرفه اقتصادی ندارد، دچار مشکلات ورثه‌ای هستند باغها را رها می‌کنند، نسل جدید علاقه‌ای به باغداری ندارد یا مشکلات دیگری مانند نبود راه، هجوم سارقین و...» اشاره می‌کنند اما اشاره‌ای به نقش مدیریت شهری و ماهیت طرحها و برنامه‌هایی که منشأ اصلی گرفتاری‌هایی که گریبانگیر باغستان سنتی در طول چندین دهه گردیده است، نمی‌کنند. انگار نه انگار مدیریت شهری و استانی جهت حفاظت و توسعه باغستان سنتی وظیفه‌ای جدی دارد. نداشتن انگیزه در باغداران درست برمی‌گردد به القائات مدیریت شهری از طریق اجرای طرح ها. در سال ۱۳۹۳ باغستان سنتی تحت عنوان منظر فرهنگی جهت حفاظت به ثبت ملی رسیده است و در اساسنامه سازمان باغستان شهرداری قزوین به حفاظت از باغستان سنتی با وسعت ۳۰۰۰ هکتار موظف گردیده است. ولی درعمل شاهد تخریب‌ها، تغییر کاربری‌ها برای احداث مسکن، راه و جاده شهری، پل‌های متعدد، پارک سازی‌های غیرکارشناسی تحت عناوین پارک ژاپنی، پارک انگلیسی و.... هستیم. همین عوامل باعث می‌شود که باغدار انگیزه خود را از دست بدهد و منتظر بماند مدیریت شهری با او به توافق برسد. باغدار که خود به خود بی‌انگیزه نمی‌شود. حتی در گزارش‌هایی که توسط نهاد ریاست جمهوری در سفر آقای روحانی به قزوین تهیه شده از اراده ناکافی مدیریت شهری برای حفظ باغستان سخن به میان آمده است. این موارد همه مستند است.»
وی در ادامه با بیان اینکه هم اکنون بالغ بر ۵۰ درصد باغستان در شرایط مطلوب قرار ندارد، اظهار داشت: «ریشه اصلی مشکلات باغستان را در نوع نگاه و برنامه‌های اجرایی مدیران شهری باید جست‌و‌جو کرد. چطور مدیریت شهری وقتی اراده می‌کند منطقه باراجین را باوجود نامساعد بودن شرایط اکولوژیکی محیط (خاک، آب، هوا و شیب) با هزینه‌های گزاف به بوستان ملی مبدل می‌سازد حتی ریاست شورای شهر و همراهان جهت ایجاد سافاری پارک تا آفریقای جنوبی هم تشریف می‌برند و اگر لازم باشد با لوله قطوری آب شهری را جهت کاشت درختان ناهماهنگ با شرایط طبیعی به ارتفاعات منتقل می‌سازند و حتی آب رودخانه باراجین را در حالی که باغستان دچار کم آبی است به بالا می‌کشند اما در قبال باغستان کوچکترین حرکتی صورت نمی‌پذیرد. باید تأکید کنیم که اگر تاکنون باغستان سنتی قزوین روند تخریب را طی نموده علت اصلی آن را در نحوه سیاستگذاری و برنامه‌های اجرایی مدیریت شهری به مفهوم واقعی کلمه باید جست‌و‌جو کرد، یعنی همه نهادهایی که در شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان، شورای شهرسازی و معماری استان، کمیسیون ماده۵ و غیره، لازم است پاسخگو باشند. به‌طور مشخص در حال حاضر باز کردن گره اصلی مشکلات به دست استانداری، شهرداری، میراث فرهنگی و گردشگری، شورای شهر، راه و شهرسازی، آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی است و باید بیلان بدهند که تاکنون چه کار عملی برای حفظ باغستان انجام داده‌اند.»
شهرداری نمی‌تواند خودش را کنار بکشد
داوران در پایان درباره نقش شهرداری و شورای شهر قزوین در ارتباط با باغستان و هزینه کردن جهت حفاظت از آن گفت: «شهرداری نه تنها وظیفه خود در قبال حفاظت از باغستان را انجام نداده است بلکه با دخالت‌های گسترده و اجرای طرح‌های عمرانی در قبال جلوگیری از تخریب باغستان کاملاً منفعل بوده است. هنگامی که مشاور شهرداری اعلام می‌کند 50 درصد باغستان شرایط مناسبی ندارد مسئولش چه کسی است. شهرداری یکسری کارهای حاشیه‌ای انجام داده که به هیچ عنوان نمی‌تواند پوششی بر اجرای سیاست‌های مخرب باشد. اهمیت تاریخی و محیط ‌زیستی باغستان چنان است که اگر بنا بر ادعای برخی مدیران حتی اگر تعدادی از باغداران به دلایل اقتصادی تمایلی به حفظ آن نداشته باشند، پرداخت هزینه نگهداری آن از سوی مدیریت شهری نه ‌تنها امر معقول که برای حیات سبز شهر قزوین، ضروری است.»