آیا داستان بر غم سوگ پیروز می شود؟

نلی محجوب
فعال حوزه ادبیات کودک و نوجوان
احتمالاً این روزها بحث فقدان بیش از همیشه و با نسبتی بیشتر کودکان را درگیر کرده است. فقدان و مرگ والدین یکی از پراسترس‌ترین وقایع زندگی کودک است، همین‌طور فقدان نزدیکانی که کودک با آنها احساس دلبستگی و وابستگی دارد. معمولاً در این شرایط اطرافیان خودشان هم درگیر این فقدان و تروما هستند و باید دوره سوگ را سپری کنند و گاه یا کودک را جدی نمی‌گیرند یا نمی‌دانند که چطور با آنها برخورد کنند.
اینکه چطور این مسأله را بازگو کنند، از چه زاویه‌ای وارد شوند و چطور به سؤالات کودک پاسخ دهند، دغدغه بسیاری از بزرگسالان است. گاهی اوقات این فقدان تأثیرات و اختلالات روانی کوتاه مدتی در بچه‌ها ایجاد می‌کند، بدخلقی، اضطراب، گریه، پرخاشگری...
یکی از راه‌ها کمک گرفتن از داستان‌هاست. داستان‌هایی با محوریت فقدان و از دست دادن. در این کتاب‌ها، گاهی کودک یا نوجوان با شخصیت داستان همذات پنداری می‌کند و می‌تواند راهکاری برای حل مسأله پیدا کند، مثل کتاب‌های: چگونه زندگی و مرگ را بشناسیم (انتشارات قدیانی)، سوگ کودکان (ناشر پوینده)، مرگ چیست؟ (انتشارات ایران‌بان)، چگونه کنار بیاییم با.... (انتشارات ذکر).
گاهی در این فقدان، پدر یا مادر دچار افسردگی می‌شوند، بی‌حوصلگی، کم توجهی و... در این حالت کودک یا نوجوان دست به خلاقیت می‌زند تا آنها را از آن حال و فضا خارج کند، مثل شخصیت کتاب «بابای پرنده من» که سعی دارد پدر را از آن حالت خارج کند یا «پرنده قرمز» که می‌خواهد امید را تقویت کند حتی در سخت‌ترین شرایط، همین‌طور کتاب‌های: فراتر از دریا، مرگ بالای درخت سیب، داس مرگ، امیلی و گل‌های پرنده بن و کتاب فیل (کتاب چ) به نویسندگی پیتر کارناواس است که اخیراً منتشر شده است. در کتاب فیل، دخترک مادرش را از دست داده و پدر بشدت دچار انزوا و افسردگی شده است. و حالا این کودک است که علاوه بر حفظ روحیه خود، سعی در برگرداندن پدر به زندگی عادی دارد. در کتاب فیل، فیل خاکستری نمادی از افسردگی پدر است که همیشه و همه جا با اوست و دخترک سعی دارد فیل را از پدر دور کند، در بین این تلاش ما رابطه او را با دوستان و پدر بزرگ می‌بینیم، پدر بزرگی که خود غمگین است اما سعی دارد کودک را به یک زندگی طبیعی و پذیرفتن موقعیت ترغیب کند و زندگی او را همراه با کشف نگه دارد. در نهایت کودک موفق می‌شود فیل خاکستری را از پدر دور کند و جالب است پاکوتاه خاکستری هم که همه‌جا با اوست این بار از کودک جدا می‌شود و می‌رود و اینجاست که ما متوجه افسردگی کودک می‌شویم و تلاشش برای حفظ خود. درست در همین لحظه است که کودک از افسردگی و غم رها می‌شود. آن هم با بهتر شدن حال پدر و تلاشی که برای برقراری ارتباط داشته است. والدین و اطرافیان بچه‌هایی که دچار فقدان و سوگ شده‌اند می‌توانند با شیوه هوشمندانه با بهره گرفتن از کتاب‌های مناسب، بازی و گفت‌و‌گو با کودک یا نوجوان خود همراه شوند تا آنها از این فصل زندگی‌شان با کمترین آسیب عبور کنند.‌‌‌