نخستین دوسالانه تهران

رودررویی هنر مدرن و سنتی را باید از تقابل‌های مهم فرهنگی در قرن جدید ایران دانست که در طول یکصد سال گذشته هم ادامه داشته است و ریشه‌های شکل‌گیری آن به شروع دوران رضاخان و تلاش او برای تجدد باز می‌گردد که در دهه سی و چهل با آموزش تعداد زیادی از دانشجویان هنرهای تجسمی (نقاشی، مجسمه‌سازی و...) ایرانی در دانشگاه‌های روز در شهرهای اروپایی و امریکا به اوج می‌رسد. در اوایل قرن جدید ما شاهد شکل‌گیری جنبش نوگرایی در هنر و جدال میان پیروان کمال الملک و پیروان هنر مدرن در هنرهای تجسمی بخصوص نقاشی هستیم که چند دهه این مواجهه ادامه داشت. اما نخستین جرقه عمومی‌سازی و تأیید جنبش هنرمندان نوگرا و مدرن در قرن اخیر را باید به موضوع برگزاری نخستین دوسالانه تهران در سال 1337 گره زد. در این دوره هنرمندانی همچون جلیل ضیاءپور پا به عرصه گذاشتند که ابتدا به‌دنبال کپی کردن سبک‌هایی همچون کوبیسم به‌صورت تقلیدوار بودند اما به مرور زمان این کپی کاری‌ها جای خود را به اندیشه‌ای جدید و تغییر نگاه داد به نوعی که شاهد شکل‌گیری آثار هنری مدرن ولی برگرفته از فرهنگ و سنت ایرانی بودیم؛ تحولی که در کارهای ناصر اویسی، پرویزتناولی، ژازه طباطبایی، محمد احصایی، پرویز کلانتری و مارکو گرگوریان که در برگزاری نخستین دوسالانه تهران نقش داشت، می‌توان نمونه‌های درخشان آن را دید.غلامحسین نامی هنرمند مشهور خاطره راه‌اندازی نخستین بی‌ینال نقاشی ایران را اینگونه تعریف کرده است:«مارکو (گرگوریان) در سال 1337 طرح راه‌اندازی نخستین بی‌ینال نقاشی تهران را به اداره هنرهای زیبا که بعدها شد وزارت فرهنگ و هنر پیشنهاد داد، آنها هم پذیرفتند و بی‌ینال به‌همت خودش برگزار شد. او از انجام این کار هدف داشت. مارکو در مدت اقامت در ایتالیا یک بار عضو هیأت انتخاب بی‌ینال ونیز بود و یک بار هم عضو هیأت ژوری. او با خود فکر کرده بود ایران هم قابلیت شرکت در این بی‌ینال را دارد. به همین دلیل نخستین بی‌ینال نقاشی را راه‌اندازی کرد تا برندگانش به بی‌ینال ونیز فرستاده شوند. تعدادی از هنرمندان نوگرا، همان هنرمندانی که امروز پیشکسوتان نقاشی معاصر هستند، در آن بی‌ینال شرکت داشتند. در آخرین اثر خود مارکو به‌عنوان اثر برگزیده، انتخاب شد اما چون خودش دبیر بود جایزه را نپذیرفت.»تلاش هنرمندان نوگرای ایران در آن سال‌ها به شکل‌گیری «مکتب سقاخانه»، «نقاشی خط» و... منجر شد. در اولین بی‌ینال هنر مدرن ایران 54 هنرمند از نقاشان نوگرای نسل اول و دوم حضور داشتند و این نمایشگاه با همکاری هنرمندان ایرانی و وزارت فرهنگ وقت برگزار شد؛ دوسالانه هنری که تا 5 دوره هم ادامه پیدا کرد ولی در نهایت به‌دلیل اختلاف بین وزارت فرهنگ و دفتر مخصوص همسر شاه تعطیل شد.