عزاداری سالار شهدا در تکیه‌های شهر

جنوب تهران در ماه محرم بخصوص دهه اول و روزهای تاسوعا و عاشورا سیاه پوش می‌شود و حال و هوای ویژه‌ای به خود می‌گیرد و خیابان‌های کوچک و بزرگ و کوچه‌ها مملو از هیأت‌های مذهبی و دسته‌های حسینی می‌شوند. هیأت‌هایی که برخی از آنها ده‌ها سال قدمت و ریشه دارند که یکی از آنها هیأت چهارده معصوم است و در سال 1337 توسط مرحوم حاج سید مرتضی مرتضوی تأسیس شد و بعد از 62 سال همچنان میزبان جمعیت کثیری از عزاداران عاشوراست. این هیأت بعد از تکیه نفرآباد قدیمی‌ترین تکیه پایتخت که در محله نفرآباد (ضلع جنوب شرقی حرم حضرت عبدالعظیم) جای گرفته، قدیمی‌ترین هیأت جنوب تهران محسوب می‌شود.
البته برای نگاه کردن به ریشه‌های تاریخی برگزاری مراسم عزاداری محرم در پایتخت باید از جنوب تهران به مرکز و محله بازار و بافت‌های قدیمی شهر همچون عودلاجان رفت؛ محله‌هایی که برگزاری مراسم مذهبی در تکیه‌ها و حسینیه‌هایش حرف اول و آخر را می‌زند.
حسینیه سادات اخوی با قدمت حدود 200 سال یکی از این نقاط مذهبی است که از سوی حاج سید ابراهیم تقوی معروف به «اخوی» در زمان فتحعلی شاه قاجار در محله عودلاجان پا گرفت و هر ساله شاهد برگزاری مراسم ویژه محرم است. حسینیه‌ای با پارچه‌های 100 ساله عزاداری امام حسین(ع) که صبح‌ها پذیرای عزاداران حسینی است. یحیی دولت آبادی در کتاب حیات یحیی جلد اول (صفحه 249) درباره این تکیه نوشته است: «سادات اخوی سلسله بزرگی هستند در تهران، مردم به آنها اظهار ارادت می‌کنند. فتحعلی شاه قاجار به جد به آنها اخوی می‌گفته، از این سبب آنها را به این اسم می‌خوانند. سادات اخوی تکیه روضه خوانی مفصلی دارند که شب عاشورا شمع و چراغ بسیار در آن تکیه روشن و نذر و نیاز به آنجا برده می‌شود...»
از دیگر حسینیه‌ها و تکیه‌های قدیمی تهران می‌توان به تکیه رضا قلی خان، تکیه آقا اشرف در محله عودلاجان، تکیه سنگلج و تکیه چاله‌حصار، تکیه حصار بوعلی، تکیه تجریش و حسینیه نیاوران اشاره کرد. البته در بین تکیه‌های قدیمی تهران نامی که بسیار شنیده می‌شود ولی اثری از آن دیگر باقی نمانده است و جای خود را به شعبه بانک ملی داده، تکیه دولت است که روزگاری میزبان باشکوه‌ترین مراسم‌های عزاداری محرم، روضه خوانی و تعزیه بود.
تکیه دولت در زمان قاجار و به دستور ناصرالدین شاه (با تأثیر از بناهایی مانند سالن نمایش البرت هال لندن) ساخته شد و هر ساله در ماه محرم و صفر میزبان جمعیت بسیار زیاد عزاداران امام حسین(ع) و یارانش بود که با حضور در مراسم‌های روضه خوانی، تعزیه، سینه زنی و... به سوگ سیدالشهدا(ع) می‌نشستند. ساخت این بنای عظیم که در کتاب‌های تاریخی مختلف نقل شده حدود 20 هزار نفر گنجایش داشته، در سال 1247 شروع شد و در فروردین 1257 همزمان با ماه محرم افتتاح شد؛ بنای مذهبی که حدود 70 سال استوار بود ولی در نهایت در بین سال‌های 1325 تا 1327 از سوی وزارت اقتصاد و دارایی تخریب و جای بخش‌هایی از آن ساختمان شعبه بانک ملی ساخته شد. البته این بنا از آنجایی که دولتی بود و رضاخان عقاید ضد مذهبی داشت، در دوره پهلوی اول رها و متروکه و بعد تخریب شد.
آخرین مراسم رسمی که تکیه دولت میزبانش بود، تشکیل مجلس مؤسسان در سال 1304 و اعلام انقراض قاجار و آغاز سلطنت پهلوی بود. رضاخان که روی کار آمد دشمنی اش با برگزاری مراسم‌های مذهبی و در صدر آنها عزاداری‌های محرم و عاشورا را شروع کرد ولی با مقاومت مردمی رو به رو شد تا جایی که بسیاری از مراسم‌ها مخفیانه بر‌گزار می‌شد تا اینکه با اشغال ایران و برکناری رضاخان، عزاداری‌های مردمی ماه محرم دوباره به‌صورت گسترده چهره عمومی پیدا کرد و از فضاهای خصوصی و داخلی تکیه‌ها خارج و با حضور دسته‌های سینه زنی، تعزیه خوانی و... در سطح خیابان‌های شهر از جمله تهران گسترش یافت.
مجله اطلاعات هفتگی در سال 1337 به مناسبت عزاداری‌های عاشورا در مقاله‌ای با عنوان «کربلای خونبار» نوشت:«درست هزار و  سیصد و چهارده سال پیش از این، مصیبت جانگدازی در صحرای کربلا روی داد که نه تنها تا امروز یادبود آن از خاطره مردان راه حق محو نشده بلکه تا دنیا دنیاست و نوع انسان باقی است روز به روز بشریت بیشتر به بزرگواری شهدای این واقعه جانسوز پی خواهد برد و در برابر عظمت آنها سر تعظیم فرود خواهد آورد... حضرت سیدالشهدا(ع) جان گرامی خویش و بستگان و یاران خود را در راه حقیقت و عدالت نثار کرد و با اثبات مظلومیت خویش راهنمای بزرگ تمام مسلمانان حقیقی جهان گردید.»
راهنمایی که نشانه‌های آن را چند سال بعد از انتشار این مقاله در  قیام مردم و امام خمینی علیه شاه در سال 1342 به روشنی می‌توان دید.