ترافیک فراکسیون‌ها در مجلس

رضوانه رضایی‌پور
 خبرنگار پارلمانی
فرهنگ معین در تعریف فراکسیون آورده است: «گروه‌های همفکری که در داخل یک حزب یا مجمع به وجود می‌آیند.» فرهنگ عمید هم در تعریف فراکسیون آورده است: «دسته ‌بندی‌هایی که درون یک حزب یا نهاد سیاسی همفکر برای دستیابی به هدف‌های معین پدید آید.» مصداق بیرونی فراکسیون عمدتاً در پارلمان‌های کشورها نمود می‌یابد آنجا که مجموعه‌های سیاسی همفکر برای پیشبرد تشکیلاتی برنامه‌های خود در مجلس گرد هم می‌آیند. بر همین اساس فراکسیون‌ها عموماً سیاسی هستند؛ در مجلس یازدهم اما این تعریف‌ها گویی چندان محل توجه نمایندگان برای تشکیل فراکسیون نبوده است. نمایندگان مجلس یازدهم علاقه عجیبی به تشکیل فراکسیون دارند. آنها که هرکدام می‌توانند در 5 فراکسیون عضویت داشته باشند، حتی در شرایطی که هنوز اعتبارنامه‌شان تصویب نشده بود، کار خود را شروع کرده و با تشکیل دو فراکسیون سیاسی در همان ابتدا،  طی 3 ماه 90 فراکسیون دیگر را هم طلب کرده‌اند.
در میــــــــــــــان درخواست‌های نمایندگان زودتر از همه دو فراکسیون سیاسی شکل گرفت.فراکسیون «انقلاب» نخستین این فراکسیون‎ها بود که قبل از آغاز فعالیت رسمی مجلس یازدهم اعلام موجودیت کرد،البته تشکیل این فراکسیون برای اصولگرایان لازم بود چرا که آنان در نتیجه همین کار توانستند محمدباقر قالیباف را به‌عنوان نامزد به ریاست مجلس برسانند. دومین فراکسیون مهم مجلس فراکسیون «گام دوم انقلاب» که در راستای فرمایشات رهبر معظم انقلاب و بر اساس بیانیه گام دوم انقلاب شکل گرفت. این فراکسیون موضوعاتی چون جوان‌سازی کشور و سپردن کار به نسل‌ جوان، جهش در حوزه‌های مختلف و محورهای بیانیه گام دوم اعم از پیشرفت علم و فناوری را در اولویت خود قرار داده است.
با آغاز به‌ کار این دو فراکسیون، در کمتر از یک ماه فراکسیون‌های عجیب و غریبی اعلام موجودیت کردند؛ فراکسیون‌هایی همچون «راهبردی»، «فراالبرزی‌ها»، «شهید دیالمه»، «زاگرس‌نشـــــــــــــین‌ها»، «جنوب»، «مدیران ارشد دولت‌های نهم و دهم»، «محرومیت‌زدایی و جهادی»، «انقلاب اسلامی»، «اقدام پیش دستانه علیه امریکا»، «اقتصاد دانش بنیان»، «حمایت از جبهه مقاومت» از این دسته بودند که تعدادشان روز به روز هم افزایش می‌یافت. آنگونه که محمدحسین فرهنگی سخنگوی هیأت رئیسه مجلس در آن روزها گفته بود: حدود 75 درخواست تشکیل فراکسیون در مجلس یازدهم واصل شده بود که البته تعدادی از این فراکسیون‌ها موضوعات واحد داشتند و طبق آیین‌نامه باید در هم ادغام می‌شدند. البته او در گفت‌و‌گو با خبرگزاری برنا، تشکیل فراکسیون عدس و سیر را تکذیب کرده بود اما آنگونه که خبر می‎رسید پیش از رسیدن به هیأت رئیسه تصمیم بر تشکیل این فراکسیون بوده اما در همهمه شوخی‌های مجازی و انتقادات سرنوشتش گم شد.
حال با نزدیک شدن به سه ماهگی مجلس یازدهم، تعداد فراکسیون‌های درخواستی به عدد 92 رسیده است. جدیدترین این فراکسیون‌ها هم، فراکسیون «مهدویت»، «طب سنتی» و «مناطق محروم» است که در چند روز پیش اعلام موجودیت کردند.
محمدحسین فرهنگی سخنگوی هیأت رئیسه مجلس در گفت‌و‌گو با «ایران»، با اعلام خبر درخواست تشکیل 92 فراکسیون به هیأت رئیسه گفت: «تعدادی از این فراکسیون‌ها مشابه و نزدیک به هم هستند در هم ادغام می‌شوند؛ اینگونه نیست که تعداد 92 فراکسیون در مجلس فعال باشند.» او گفت که تاکنون 35 فراکسیون تشکیل شده و بقیه هم در شرف تشکیل است. فرهنگی دلیل تعداد بالای فراکسیون‌ها را تقاضای نمایندگان دانست و گفت: «چون ما هیچ محدودیتی در قوانین برای تعداد فراکسیون‌ها نداریم، درخواست  نمایندگان هم در این زمینه زیاد است، فقط تنها محدودیتی که داریم این است که هر نماینده‌ فقط در 5 فراکسیون عضو باشد. بنابراین هر آنچه که جمعی از نمایندگان اراده می‌کنند شکل می‌گیرد.» فرهنگی این را هم گفت که «فراکسیون‌ها تشکل رسمی هم نیستند و فعالیت رسمی در مجلس ندارند.» به همین دلیل است که در هیچ یک از ۲۴۱ ماده آیین‌نامه داخلی مجلس اسمی از فراکسیون‌های مجلس نیامده و کار این فراکسیون‌ها هم بیشتر جنبه مشورتی بین نمایندگان همفکر و هم نظر در خصوص موضوعات مختلف دارد و از قدرت تصمیم‌گیری برای اجرا هم برخوردار نیستند.
اما در میان فراکسیون‌های مورد تقاضای نمایندگان جالب اینجاست که اثری از اصلاح‌طلبان نیست. فراکسیون مستقلین و اصلاح‌طلبان که در شروع به‌ کار مجلس قرار بود با ادغام نمایندگان این دو جریان تشکیل شود، هنوز سرنوشت مشخصی پیدا نکرده است.
خبر درخواست تشکیل 92 فراکسیون در حالی اعلام شد که کمیسیون قضایی مجلس به‌ دلیل تعداد کم نمایندگان متقاضی هنوز شکل نگرفته است. مشکلی که مجلس بالاخره ناچار شد دست به دامان اصلاح قانون شود تا این کمیسیون با حضور 10 نفر از نمایندگان شکل بگیرد.  سخنگوی هیأت رئیسه مجلس در خصوص چگونگی حل این مشکل هم به «ایران» گفت: در هفته گذشته در کمیسیون آیین نامه داخلی اصلاح تبصره 1 ماده 38 به تصویب رسید؛ نامه‌ای را هم برای تقاضای اولویت رسیدگی به این موضوع امضا کردیم تا این کمیسیون هم شکل بگیرد و رسمیت داشته باشد و بتواند کار خود را آغاز کند.» فرهنگی در خصوص تعداد کاندیداهای عضویت در این کمیسیون هم گفت که باید نزدیک به 10 نفر باشند.

یادداشت
دلیل علاقه نمایندگان به تشکیل فراکسیون

سید فاضل موسوی
نماینده دوره هشتم مجلس
درخواست‎های متعدد نمایندگان مجلس یازدهم برای تشکیل فراکسیون‌ها که کم کم به عدد 100 نزدیک می‎شود دلایل زیادی می‎تواند داشته باشد.
مهمترین این دلایل خلأ وجود یک برنامه راهبردی جدی برای حل مسائل و مشکلات کشور است. نمایندگان اگراز چنین هدفی برخوردار باشند ترجیح را بر تشکیل کمیسیون می‎بینند تا اینکه به شکل‎گیری فراکسیون روی بیاورند. کمیسیون‌های تخصصی مجلس به دلیل تمرکزی که روی مسائل مختلف بر پایه گرایشات تخصصی نمایندگان ایجاد شده، بهترین بازوها و ابزارهای فنی برای پیشبرد وظایف مجلس هستند. اساساً فلسفه وجودی تشکل‌هایی به نام فراکسیون در مجلس به طورعام ناظربه فعالیت‌ها و کنش‌های سیاسی و ایجاد هماهنگی و نظم بین نمایندگان همفکر است.
با درنظر گرفتن جایگاه و کارکرد کمیسیون‌ها و فراکسیون‌ها در مجلس، طبق آن چیزی که اشاره شد به نظر می‌رسد ساخت و ایجاد فراکسیون‌های مختلف نمی‌تواند تأثیری مطلوب بر عملکرد و انجام وظایف نهاد مجلس داشته باشد. حتی اگر فرض را بر اهتمام و نیت صد درصدی نمایندگان تشکیل دهنده هر فراکسیون برای بالا بردن کیفیت انجام مسئولیت نمایندگی بدانیم، بازهم موازی‌کاری ناشی از تعدد فراکسیون‌ها و احتمالاً تداخل کار آنها با کمیسیون‌های تخصصی و البته در کنار آن نبود تمرکز فنی و فعالیت پیوسته در این مجموعه‌ها، جای امید زیادی برای مؤثر بودن این فراکسیون‌ها باقی نمی‌گذارد.
به عبارتی هر چند در ظاهر امر تشکیل فراکسیون‌هایی با مأموریت‌های تخصصی می‌تواند به عنوان نشانی از تلاش جمعی از نمایندگان برای حل بخشی از مشکلات کشور باشد اما به صورت واقعی و با توجه به ساختار مجلس و مناسبات حوزه نمایندگی در قوه مقننه ایران، چنین اتفاقی معمولاً رخ نمی‌دهد. از سویی دیگر اتفاقاً این موضوع می‌تواند تمرکز مورد نیاز کمیسیون‌های تخصصی را هم با خدشه مواجه کند.
به همین منوال در ادوار اخیر مجلس، ابزارها و امکاناتی چون تذکر، سؤال و اخطار قانونی نیز با دقت مورد استفاده نمایندگان قرار نگرفته‌اند و بیشتر شاهد افزایش آمار استفاده از این ابزارها بوده‌ایم تا بالا رفتن کیفیت استفاده از آن و ثمربخش بودن این اختیارات.
خلاصه مسأله این است که هم‌اکنون به اندازه نسبتاً کافی، ظرفیت‌های تشکیلاتی در قالب کمیسیون‌ها در ساختار مجلس وجود دارد. اتفاقاً رسمیت بیشتری و همینطور نحوه تشکیل دقیق‌تری که این کمیسیون‌ها دارند نیز خود باعث می‌شود که امکان کار کارشناسی و تخصصی درقالب آنها به مراتب بیشتر از فراکسیون‌های موضوعی باشد. ضمن اینکه قدرت قانونی کمیسیون‌های تخصصی نیز به مراتب بیش ازهر فراکسیونی است. درکمیسیون‎ها می‎توان هزاران سؤال و تحقیق و تفحص هوشمندانه و در چارچوب قوانین داشته باشیم. نمایندگان درهمین کمیسیون‌ها می‎توانند کاری کنند کارستان. کمیسیون‎ها از ابزار قدرتی برخوردارند که فراکسیون‎ها فاقد آن هستند.
برهمین اساس اگر نگاهی دقیق‌ و مسئولانه به حوزه اختیارات و شأن مجلس داشته باشیم، متوجه می‌شویم آن چیزی که می‌تواند کیفیت عملکرد قوه مقننه را به نفع عموم مردم ارتقا دهد، تقویت کمیسیون‌ها و سوق دادن تمرکز فعالیت‌ها به سمت آنهاست و بهتر است در این ساختار فراکسیون‌ها به صورت کم‌تعداد، مختص همان کارهای تشکیلاتی سیاسی در مجلس باقی بمانند.