اعطای هویت به هویت‌داران ایرانی

 علی نجفی توانا
حقوقدان
در قوانین کشورهای جهان بر اساس چند معیار به اتباع خارجی تابعیت اعطا می‌کنند، از طرفی در ماده 976 قانون مدنی کلیه ساکنین ایران از پدر و مادر ایرانی و متولد ایران یا کسانی که پدرشان ایرانی است یا کسانی که پدر آنها خارجی است و بعد از رسیدن به سن 18 سال تمام یک سال در ایران اقامت داشته باشند، می‌توانند تابعیت ایرانی بگیرند همچنین زن تبعه خارجی که شوهر ایرانی داشته باشد و یا هر تبعه خارجی که به مدت پنج سال در کشور سرمایه‌گذاری یا اقامت داشته باشد نیز مشمول تابعیت ایرانی می‌شود، البته افرادی که به امور عام‌المنفعه ایران خدمت یا مساعدت کنند نیز از این مزیت قانونی برخوردار خواهند شد لذا باید متذکر شوم در سال‌های اخیر به تبعیت از برخی کشورهای خارجی کسانی که در ایران سرمایه‌گذاری قابل توجهی داشته باشند، می‌توانند تابعیت ایران را تقاضا کرده و بر این اساس با انجام تشریفات به عنوان تبعه ایران محسوب شوند.
یادآور می‌شوم در ادامه ماده 976 الی 991 سایر تشریفات مربوط به تحصیل تابعیت پیش‌بینی شده است و در عین حال افرادی که تابعیت ایرانی را به‌دست می‌آورند از ورود به برخی مقام و مسئولیت‌های کشور البته با محدودیت‌هایی مواجه می‌شوند، متأسفانه در این قانون با نوعی تبعیض جنسیتی برای فرزندان مادران ایرانی که همسرشان خارجی باشد (برعکس مردان ایرانی که با زنان خارجی ازدواج می‌کنند و دارای فرزند می‌شوند) تا سال گذشته امکان تحصیل تابعیت پیش‌بینی نشده بود و این تبعیض هویتی بویژه برای مادرانی که با اتباع خارجی مانند عراقی و افغان و غیره ازدواج می‌کردند و دارای فرزند می‌شدند کاملاً آزار‌دهنده و خلاف عدالت جنسیتی بود. در آن زمان بیش از هزاران کودک متولد از مادران ایرانی چون پدری خارجی داشتند فاقد هویت و شناسنامه بوده و امکان اخذ تابعیت کشور ما را نداشتند. خوشبختانه این قانون که آیین‌نامه اجرایی آن اخیراً توسط هیأت دولت تصویب شد یک گام بسیار مثبت در جهت رفع تبعیض از فرزندان مادران ایرانی است و حداقل در این خصوص برابری مادر و پدر ایرانی پیش‌بینی شد.
ناگفته نماند آیین‌نامه اجرایی این قانون با تأخیر بیش از یک سال اجرا می‌شود اما این اجازه را می‌دهد که با ارائه مدارک هویتی بتوان برای فرزندان متولد از مادران ایرانی که شوهرانشان خارجی هستند به عنوان یک ایرانی شناسنامه گرفت تا آنها نیز بدین ترتیب از بسیاری از حقوق اجتماعی، اساسی و طبیعی مانند تحصیل در مدارس و سایر حقوق یک شهروند ایرانی برخوردار شوند، طبیعتاً از لحاظ اجتماعی هم ضمن رفع مشکل از بی‌هویتی و رفع تبعیض این امکان فراهم می‌شود که در جهت هدایت بهنگام این کودکان نهادهای عمومی کشور امکان بیشتری داشته باشند و از خیل عظیم کودکان خیابانی فاقد هویت و سربار جامعه جلوگیری به عمل آید.
نکته قابل توجه اینکه در بند 3 ماده 976 قانون مدنی کسانی که در ایران متولد شده و پدر و مادرانشان معلوم نباشند می‌توانند تابع ایران تلقی شوند اما در آن زمان برای طفلی که مادرش ایرانی است و تابعیت ایران را دارد و معلوم است، قانونگذار اجازه اعطای تابعیت نمی‌داد مسلماً این اقدام مثبت مجلس در سال گذشته و دولت در تصویب آیین‌نامه می‌تواند چالش موجود در مورد زنان ایرانی که به همسری مردان خارجی بویژه اتباع آن کشور درآمده‌اند و بعضاً به حال خود رها شده‌اند را برطرف کرد لذا با چنین تدبیری می‌توان افراد فاقد هویت را که در اصل ایرانی هستند رسماً به هویت ایرانی درآورد.