بازگشت آیت الله کاشانی از تبعید

فرزانه قبادی/  ساعت 5 بعدازظهر بیستم خرداد 1329 بیوک آبی رنگ در میان ازدحام جمعیت، مردی را از فرودگاه مهرآباد به سوی پامنار می‌برد که یک سال پیش با اتهام مشارکت در ترور نافرجام شاه، به لبنان تبعید شده بود. آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی با استقبال گسترده مردم، سران جبهه ملی و محمد مصدق و چهره‌های سرشناس دیگر، وارد تهران شد. در گزارشی که در میان اسناد وزارت جنگ وجود دارد در مورد میزان استقبال مردم آمده است: «جمعیت حدود 12 هزار نفر تخمین ‌زده می‌شود. کثرت جمعیت تا اندازه‌ای بود که مقررات داخلی فرودگاه را شکسته و مأموران انتظامی شهربانی قادر به حفظ انتظامات نبودند. رقم‌های مختلفی بیانیه و عکس‌های کاشانی توسط دسته های مختلف توزیع می‌شد. بنا بر شواهد موجود حتی اقلیت‌های مذهبی هم در این استقبال شرکت کرده بودند. شرکت مردم در مراسم استقبال آنقدر وسیع بود که از فرودگاه مهرآباد تا پامنار، منزل آیت‌الله کاشانی، جمعیت متصل در انتظار ورود ایشان بودند و اتومبیل حامل آیت‌الله در طول مسیر به کندی و با فشار جمعیت حرکت می‌کرد. در پامنار جمعیت بی‌شماری در انتظار ورود بوده و رفته‌رفته جمعیت رو به تزاید گذاشته و پاسبانان به‌طور کلی از عهده حفظ نظم برنمی‌آمدند.»
ماه‌ها بود که مردم با هدایت او علیه دولت وقت تجمعات اعتراضی برپا می‌کردند. بهمن ماه 1327 و چند روز پیش از ترور شاه در دانشگاه تهران، اعلامیه‌ای تند علیه انگلیس و دولت وقت ایران که معتقد بود دست نشانده انگلیس است، صادر کرد. چند روز بعد خبر ترور نافرجام شاه شد تیتر اول رسانه‌ها، در پایتخت حکومت نظامی اعلام شد و رسانه‌ها بیش از همیشه زیر تیغ سانسور رفتند. در همین شرایط و چند روز پس از ترور شاه، گروهی با هدایت سرتیپ دفتری، شبانه به خانه آیت الله کاشانی کاشانی حمله کردند و او را به اتهام همدستی در ترور محمدرضا پهلوی، سوار بر جیپ ارتش راهی خرم آباد کردند و به این ترتیب قلعه فلک الافلاک میزبان نخستین زندانی خود شد. قلعه‌ای که بعد از این تاریخ تا اوایل دهه پنجاه کاربری زندان پیدا کرد. فلک الافلاک پس از کودتای 32 هم محل زندانی شدن حدود 500 نفر از دستگیرشدگان از جمله تعدادی از اعضای حزب توده شد. آیت الله کاشانی مدت کوتاهی در فلک الافلاک بود و بعد به لبنان تبعید شد. ارتباط او با فضای سیاسی ایران قطع نشده بود، اعلامیه‌هایش خطاب به مردم ایران در روزهای تبعید هم به دست هوادارانش می‌رسید. در همین هنگام انتخابات دوره شانزدهم مجلس شورای ملی برگزار شد و کاشانی کاندید نمایندگی مجلس شد. فروردین 1329 که نتیجه شمارش آرا اعلام شد، او با رأی قابل توجهی از سوی مردم انتخاب شد. بعد از این اتفاق تقاضای مصدق و مذهبیون و بازاری‌ها هر روز برای پایان دادن به تبعید آیت الله کاشانی شدت می‌گرفت. رجبعلی منصور، نخست وزیر این تقاضا را به گوش شاه رساند و بالاخره یک سال و چهار ماه بعد از دستگیری و تبعید، آیت الله کاشانی به ایران بازگشت، مردی که چند ماه بعد در جریان ملی شدن صنعت نفت، نقشی تأثیر‌گذار را در ماجراهای تاریخی بازی کرد.