میدان نقش جهان از فهرست جهانی یونسکو خارج می‌شود؟

زهرا کشوری
خبرنگار
 ورود دادستانی اصفهان ساخت و ساز یک مجتمع در حریم میدان نقش جهان را متوقف کرد. این ساخت و ساز به گفته مهدی حجت رئیس ایکوموس ایران می‌تواند یک بار دیگر میدان نقش جهان را در معرض تهدید خروج از فهرست جهانی یونسکو قرار بدهد. پیش از این مجتمع، برج جهان‌نما، بیش از یک دهه میدان نقش جهان را در معرض خروج از فهرست جهانی یونسکو قرار داده بود که در نهایت فعالان حوزه میراث فرهنگی و حقوقدان‌ها توانستند سایه سنگین آن برج را از سر این میدان صفوی کم کنند اما دوران آرامش میدان نقش جهان دیری نپایید که دوباره حریم فضایی این اثر جهانی توسط مجتمع دیگری تهدید شد. صاحب این مجتمع پس از چهار سال دعوای حقوقی با رأی دیوان عدالت اداری توانست مجوز ساخت یک مجتمع ۹ متری را بر بلندای میدان بگیرد. این مجتمع در حریم میدان نقش جهان قرار دارد. فریدون اللهیاری در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران از عقب‌نشینی میراث فرهنگی در مقابل این رأی خبر می‌دهد. او می‌گوید: «دستگاه‌‌های دولتی موظف به اجرای قهری قوانین و رأی‌های صادره هستند. در غیر این صورت صاحب ملک می‌تواند از مدیر این دستگاه‌ها شکایت کند.» به گفته او مقاومت میراث فرهنگی و شهرداری در مقابل ساخت این مجتمع به شکایت صاحب مجتمع از او و شهردار منجر شد و در نهایت آنها پذیرفتند که راه را برای ساخت مجتمع باز کنند. اللهیاری ساخت این مجتمع را خلاف قانون میراث فرهنگی می‌داند اما می‌گوید: «وقتی رأی دیوان اعلام می‌شود مدیران موظف به اجرای آن هستند.» با وجود عقب‌نشینی میراث فرهنگی اما ورود دادستانی اصفهان امید را برای حفاظت میدان نقش جهان بالا برده است‌. این ورود به گفته اللهیاری به توقف ساخت و ساز مجتمع منجر شده است. مهدی حجت رئیس ایکوموس ایران هم با اشاره به مجتمعی که با توسل به مجوز دیوان عدالت اداری قصد نقض حریم میدان نقش جهان را دارد، بر ضرورت ترجیح منفعت عام بر منفعت خاص توسط قوه قضائیه تأکید می‌کند و به ایسنا می‌گوید: «احداث هر نوع ساختمان با ارتفاع بیش از پنج و نیم متر در حریم آثار جهانی از جمله میدان جهانی نقش‌جهان خلاف است و در صورت احداث هر بنایی با ارتفاع بیش از این مقدار، میدان نقش‌جهان در معرض خطر خروج از فهرست یونسکو قرار می‌گیرد.»
بنابراین، درحالی‌که هرگونه ساخت‌وساز در حریم میدان نقش‌جهان اصفهان تنها تا ارتفاع پنج و نیم متری مجاز است، مالک این مجتمع تجاری توانسته حکم ساخت‌وساز به ارتفاع ۹ متر را از دیوان عدالت اداری دریافت کند. همچنین مالک این مجتمع تجاری در حکمی دیگر، مجوز احداث سه‌طبقه پارکینگ در زیرزمین پلاک مورد اشاره را نیز دریافت کرده و این در حالی است که براساس قوانین میراث فرهنگی، حفر زمین در حریم دولت‌خانه صفوی اصفهان مستلزم شرایطی ویژه است.
مهدی حجت، می‌گوید:«در این موضوع، آنچه قانون است باید اجرا شود و قانون هم می‌گوید حریم میدان نقش‌جهان باید آن‌گونه که وزارتخانه میراث فرهنگی تعیین کرده است حفظ و رعایت شود. اینکه بگوییم حقوق مکتسبه قبلی وجود داشته و اگر کسی قبلاً این حقوق را داشته، حالا هم بخواهد و بتواند داشته باشد، طبیعتاً با منافع عام در تداخل است.»
اشاره حجت به حقوق مکتسبه به آنجا برمی‌گردد که مالک مورد نظر پیش از تخریب و ساخت مجتمع، ملکی با ارتفاعی بیش از ۵ و نیم متر داشته و مالک همچنان خواهان ساخت مجتمع در ارتفاع پیشین است. دیوان عدالت هم براساس حقوق مکتسبه رأی به ساخت آن داده اما این رأی، قوانین میراث فرهنگی را شکسته است.
رئیس ایکوموس ایران می‌گوید: «رئیس قوه قضائیه طی چند روز اخیر در صحبت‌هایش به موضوع منافع عام اشاره و عنوان کرد که رعایت منفعت عام توسط دیوان عدالت اداری ضرورت دارد.»
به اعتقاد حجت منفعت عام یعنی اینکه میدان نقش‌جهان در معرض تعرض قرار نگیرد و درخصوص احداث این مجتمع تجاری، منفعت خاص باید از بین برود. منفعت خاص یعنی اینکه قبلاً آنجا ۹ متر داشته و حالا هم حقوق مکتسبه دارد و باید ۹ متر داشته باشد درحالی‌که این منفعت باید در مقابل منفعت عام از بین برود و مسئولان باید به این موضوع توجه ویژه داشته باشند.
حجت، درباره احداث سه‌طبقه پارکینگ در زیرزمین این مجتمع نیز می‌گوید: «حفاری در حریم آثار تاریخی قاعده قانونی دارد. قطعاً باید ابتدا توسط باستان شناسان در آن محل حفاری‌های قاعده‌مند انجام شود و اگر آزاد کردند اجازه احداث پیدا می‌کنند. اگر آزاد نکردند و جزو انفال قرار گرفت و حیثیت ملی پیدا کرد دیگر طبیعتاً کسی نمی‌تواند به آن تعرض کند.» حال باید ماند و دید که چتر حفاظتی دادستانی اصفهان می‌تواند روی سر میدان صفوی نقش جهان کشیده شود یا یکی از اولین اثرهای تاریخی ایران در فهرست جهانی، از فهرست یونسکو پاک می‌شود؟!