روایت ظریف از مختصات جهان در حال گذار

وزیر امور خارجه گفت: اشتباهات محاسباتی که قدرت‌های بزرگ یا به عبارتی ابرقدرت‌ها در روند نظم نوین جهانی مرتکب شده‌اند، تبعاتی به مراتب فاجعه‌بار‌تر از اشتباهاتی که کشورهای دیگر مرتکب شده‌اند، به دنبال داشته است.
به گزارش ایرنا، «محمدجواد ظریف» روز گذشته در دومین جلسه از سلسله سخنرانی‌های خود در دانشگاه تهران با عنوان «جهان در گذار»، که به صورت زنده و برای مخاطبان بین‌المللی برگزار شد، با اشاره به حمله امریکا به عراق به‌عنوان یکی از اشتباهات محاسباتی قدرت‌های بزرگ، گفت: زمانی که این حمله انجام شد، ابهام‌های زیادی درباره این حمله وجود داشت اما یک چیز خیلی واضح بود؛ اینکه از همان ابتدا مشخص بود این جنگ موجب رشد افراط‌گرایی در جهان خواهد شد.
ظریف گفت: افراط‌گرایی ناشی از اشتباهات محاسباتی و اشغالگری بود. مشکل اصلی که به اوضاع غم‌بار کنونی انجامیده مشکل سوء‌تفاهم است و اشتباه محاسباتی است که منجر به اشتباهات قدرت‌های منطقه‌ای و ابرقدرت‌ها شده است. وی به فقدان درک از زمان پایان این دوران‌گذار اشاره کرد و گفت: ما 30 سال است که در این دوران به‌سر می‌بریم و نباید زمان پایان آن را پیش‌بینی کرد. این دوره طولانی است. دوران جنگ سرد حدود 50 سال طول کشید. وزیر خارجه مشخصه دیگر این دوران را رقابت شدید دانست و گفت: این رقابت‌ها اهداف کوتاه و میان مدت دارد.
ظریف پیشتر در بخشی از سخنرانی روز دوشنبه هفته پیش با بیان اینکه ۳۰ سال گذشته یکی از پرتلاطم‌ترین دوره‌های جهان بوده و شاهد جنگ‌ها و تغییرات شدید نوین و فجایع در جامعه بین‌المللی بوده‌ایم، گفته بود: برخی می‌خواهند بعد از کرونا نظم جدیدی برای دنیا تعریف کنند. نظم نوین جهانی دیگر کاملاً غربی نخواهد بود. وزیر امور خارجه اضافه کرد:‌ ابرقدرت‌ها اشتباه محاسباتی داشتند و اعلام نظم نوین جهانی به وسیله رئیس‌جمهوری وقت امریکا، موضوع حکمرانی جهانی و قرن نوین امریکایی و اعلام پیروزی بر عرشه ناو جنگی امریکایی در سی و چند سال گذشته تلاش‌هایی برای نسخه‌پیچی آینده بود.
مهاجرت؛ یکی از مهمترین چالش‌های جهانی است
وزیر خارجه دیروز در بخشی دیگر از بحث خود گفت: ما نمی‌توانیم استنباط‌های ساده‌انگارانه از واقعیت‌ها داشتیم باشیم. فرضیه‌ها و استنباط‌های ساده‌انگارانه به فاجعه منجر می‌شود. همچنین تفکرات خشک و غیرقابل انعطاف می‌تواند به بروز فجایع منجر شود. امروز فقر یک چالش جهانی است. تبعات ناشی از آن هم تبعاتی فراگیر و جهانی است. حل این چالش با تلاش تنها یک یا چند کشور امکانپذیر نیست. این‌گونه چالش‌ها راه حل جهانی و جمعی می‌طلبد. شیوع ویروس کرونا هم امروز یک چالش جهانی است که مقابله با آن راه حل جهانی را می‌طلبد. ظریف گفت: ما می‌دانیم که تا وقتی یک نفر از بشر باقی مانده باشد، این ویروس نیز خواهد بود. سعدی چند صدسال پیش گفته است اگر یک عضو بدن انسان آسیب ببیند، بقیه اعضا نمی‌توانند سالم بمانند. بهداشت یک هدف مشترک جهانی است.
به گفته وی، یکی از مهم‌ترین چالش‌های جهانی اجتماعی کنونی کشورهای اروپایی، مهاجرت است که موجب برافروخته شدن آتش ملی‌گرایی و میهن پرستی افراطی و نابرابری‌های اقتصادی و مشکلات دیگر می‌شود، بنابراین فقر نیازمند یافتن راه حل جهانی است. وزیر امور خارجه تأکید کرد هیچ کشوری نمی‌تواند مشکل مهاجرت را به تنهایی حل کند. بیکاری، جرایم سازمان یافته و قاچاق مواد مخدر نیز مشکلات جهانی هستند.
رویکرد خروج از پیمان‌های بین‌المللی
ظریف با اشاره به مسأله تروریسم و حادثه 11 سپتامبر نیویورک گفت: تروریسم هم یک چالش جهانی است. ایجاد امنیت نیازمند عزم و اقدام جهانی است. کسی به تنهایی نمی‌تواند در جهان امنیت ایجاد کند. امنیت هر کشور، امنیت دیگران است و به همین جهت، ایجاد امنیت در جهان، تلاش جمعی همه کشورها را می‌طلبد.
او در ادامه به رویکرد امریکا در قبال خروج از توافقنامه‌های بین‌الملل اشاره کرد و گفت که این رویکرد دقیقاً همانند افکار خشک و سختگیرانه‌ای است که نمی‌تواند خود را با حقایق جهان امروز مطابق دهند.
وزیر خارجه همچنین عنوان کرد که مورد خیلی مهم دیگر در عرصه بین‌الملل طی دوران‌گذار این است که چه اتفاقاتی در حال رخ دادن برای جهانی‌سازی است.
وی با بیان اینکه نمی‌توان همزمان در افغانستان شاهد فاجعه و ناآرامی بود و انتظار امنیت کامل در امریکا داشت، افزود: نمی‌توان در یک جامعه امنیت ایجاد کرد وقتی که جاهای دیگر شاهد ناامنی است زیرا امنیت یک پدیده جهانی است. باید این واقعیت را بپذیریم، اگر بپذیریم که امنیت یک مقوله جهانی است، پس دیگر چه نیازی به بازدارندگی در جهان وجود خواهد داشت.  ظریف گفت: اینها حقایق و واقعیت‌های مربوط به مفهوم جهانی امنیت است. اما سیاستمداران همواره در مخالفت با این مفهوم بوده‌اند زیرا همیشه سر این چانه می‌زنند که آنها چه سهمی برای ایجاد امنیت دارند و دیگران چه سهمی باید در این زمینه ایفا کنند. اما این مسأله نباید باعث شود که ما این حقیقت را نادیده بگیریم که «امنیت یک جامعه نمی‌تواند به قیمت ایجاد ناامنی برای دیگر جوامع ایجاد شود.»
رفتار امریکا منجر به فاجعه شد
وزیر امور خارجه در بخشی دیگر از سخنانش، سیال بودن را یکی از مشخصه‌های دوره‌گذار عنوان کرد و گفت: در دوره‌های قبل یکسری قوانینی حاکم بود که می‌شد آینده را پیش‌بینی و بر اساس آن اقدام کرد. به گفته ظریف، در دوره‌ گذار به‌سختی می‌توان پیامدها را پیش‌بینی کرد چون همه در وضعیت «تبدیل شدن» قرار دارند و تلاش می‌کنند به شیوه انقلابی عمل کنند و تصویر آینده را بر اساس منافع خود تغییر دهند.
ظریف عنوان کرد که برخی  بازیگران مانند ایالات متحده تلاش کردند با قواعد پیشین و اعمال برتری نظامی خود در دوره گذار کنترل اوضاع را به‌دست بگیرند اما رفتار آنها منجر به فاجعه شد. وی با بیان اینکه امریکا به روش انقلابی عمل کرد، توضیح داد که پس از جنگ خلیج فارس، جهان هر سال درگیر جنگ بود و امریکا از این طریق تلاش کرد برتری خود را در نظم جهان تحمیل کند. ظریف با اشاره به تلاش سایر بازیگران برای رفتار به روش انقلاب، نتیجه گرفت که به همین خاطر وضعیت در این برهه دائماً در حال تغییر است.
وی اضافه کرد که با این وضع دیگر نمی‌توان بر اساس فرضیات عمل کرد و دائماً باید نگاه خود را مورد ارزیابی قرار دهیم. فرضیات منجر به فاجعه می‌شوند و دائماً باید مذاکره کرد.
وزیر امور خارجه گفت، در امریکا و برخی مناطق بلوک غرب افراط‌گرایی از ملی‌گرایی پیشی گرفته است. آقای ترامپ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد حاضر می‌شود و می‌گوید هرکس باید به دنبال تأمین منافع ملی خود باشد. به گفته ظریف طبیعی است که تمام کشورها منافع ملی خود را دنبال می‌کنند اما اینکه کسی در سالن یک نهاد جهانی حاضر شود و اعلام کند بی‌خیال منافع دیگران، هرکس وظیفه دارد منافع خودش را دنبال کند، پیامد و واکنشی به واکنش جهانی شدن است.
وی شاخص‌های عملی جهانی شدن را مورد اشاره قرار داد و عنوان کرد که در این زمینه انحصار اطلاعات معنایی ندارد و نیازی نیست امپراطور رسانه باشید تا اطلاعات را نشر دهید. ظریف افزود؛ این بدین معنا نیست که امپراطورهای رسانه از بین رفته‌اند. آنها سرجایشان هستند اما شما نیازی به آنها ندارید. در گذشته صدای شما بدون برخورداری از امپراطور رسانه شنیده نمی‌شد اما امروزه می‌توان با یک دوربین پیام را به سراسر جهان منعکس کرد. وزیر خارجه سپس عنوان کرد که جهان دچار چالش‌هایی است که توسط یک کشور یا ائتلاف قابل بر طرف شدن نیست و باید به صورت جهانی مورد توجه قرار گیرد. توجه نکردن به این مسأله باعث درک غلط و اشتباه محاسباتی در ۳۰ سال گذشته
شده است.