چابهار دروازه ورود شرق به غرب

محمد ملک دار
خبرنگار
از چابهار به‌عنوان دروازه ورود شرق به غرب یاد می‌شود، بزرگترین و تنها بندر اقیانوسی کشور که هر چند برای تحقق نقش ارتباطی شرق به غرب رقبای بزرگی همچون مناطق آزاد «صحار» و «دقم» عمان و «گوادر» پاکستان را در کنار خود می‌بیند، اما مزیت‌های نسبی و طبیعی آن سبب شده تا رقبا نیز به اهمیت ژئوپلیتیک و اقتصادی این منطقه اذعان و اعتراف کنند. این منطقه از مزیت‌های اقتصادی بی‌نظیری در مقایسه با سایر مناطق همجوار برخوردار است که از جمله دسترسی آن به بازار ۶۰۰ تا ۸۰۰ میلیون نفری افغانستان، کشورهای آسیای میانه و مشترک‌المنافع، همچنین روسیه و شمال آفریقا و ارتباط آنها با اروپای شرقی قابل اشاره است. با این حال، نداشتن زیرساخت‌های اساسی از جمله جاده ترانزیتی، ریل، بندر و فرودگاه از جمله ضعف‌های اساسی منطقه محسوب می‌شود که سبب شده  در دو دهه گذشته فراز و فرودهای زیادی را در چابهار شاهد باشیم. مشکلاتی که البته این روزها رو به کاهش است و با پیشرفت فیزیکی ۶۵ درصدی پروژه هایی چون راه‌آهن، بهره‌برداری از بندر و آغاز عملیات اجرایی فرودگاه بین‌المللی چابهار، چرخ توسعه این خطه که روزگاری به سختی قادر به حرکت بود امروز روان‌تر می‌چرخد. منطقه آزاد چابهار به دلایلی از جمله نزدیکی به آب‌های آزاد دارای اهمیت بسیار است، اما تاکنون سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی این منطقه به‌دلیل تفاوت مقررات امکان دسترسی به بندر شهید بهشتی را نداشتند و بیشتر بندرعباس را برای امور تجاری خود انتخاب می‌کردند. در بهمن ماه پارسال، طرح توسعه منطقه آزاد چابهار که از سوی دولت به مجلس ارائه شده بود مورد تصویب قرار گرفت و محدوده این منطقه از ۱۴ هزار به ۸۲ هزار هکتار افزایش یافت. حال علاوه بر اتصال این منطقه به بندر شهید بهشتی، نقطه صفر مرزی با پاکستان نیز وارد آن شده که از این طریق فرصت دسترسی به کریدور اقتصادی پاکستان- چین و بندر چابهار با ظرفیت تخلیه و بارگیری سالانه ۸.۵ میلیون تن کالا، مقصد جدید ورود کالاهای اساسی کشور است، به‌طوری که هم‌اینک رفت‌وآمد و پهلوگیری کشتی‌های حامل انواع کالاهای اساسی در آن رواج دارد. در بازدیدی که به تازگی «محمدرضا نوروزپور» مدیرعامل سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی و «مهدی شفیعی» مدیرعامل مؤسسه فرهنگی مطبوعاتی ایران از برخی طرح‌ها و پروژه‌های منطقه آزاد چابهار داشتند، اقدامات توسعه‌ای کم نظیر و تحسین برانگیز این خطه و سواحل مکران، آن هم در شرایط دشوار تحریم‌ها و فشارهای خارجی مورد توجه قرار گرفت که در ادامه به برخی از آنها در حوزه‌های پتروشیمی، فولاد و صنایع معدنی، کشاورزی، دامداری و صیادی، گردشگری، حمل و نقل دریایی و ورزشی اشاره می‌شود.

مجتمع فولاد مکران، مقصد نخست بازدیدها
این پروژه در زمینی به مساحت ۳۰۰ هکتار بنا شده که در فاز نخست و دوم آن تولید آهن اسفنجی پیش‌بینی شده، دو واحد گندله سازی، یک واحد فولادسازی و یک واحد نورد‌سازی نیز در آن ساخته می‌شود. این مجموعه شامل یک واحد تولید آهن اسفنجی با محصول بریکت گرم به ظرفیت ۱.۶ میلیون تنی خواهد بود. در این مجموعه تولید همه حلقه‌های زنجیره فولاد از ماده خام معدنی تا محصول نهایی (که می‌تواند میلگرد یا ورق باشد) پیش‌بینی شده است.  به گفته «پیمان طالبی» مدیر سایت شرکت فولاد مکران، این مجتمع در ۱۸ ماه آینده وارد مدار تولید خواهد شد که تا امروز حدود ۲۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
 حضور در سومین مرکز پتروشیمی کشور
پتروشیمی مکران وظیفه تأمین زیرساخت‌ها، تأمین خوراک، ساخت کریدور انتقال محصول به پایانه‌های صادراتی مستقر در پس‌کرانه بندر شهید بهشتی و انجام خدمات غیرصنعتی را بر عهده خواهد داشت. از شرکت پتروشیمی مکران به‌عنوان سومین هاب (مرکز) پتروشیمی کشور پس از عسلویه و ماهشهر یاد می‌شود، اما این مرکز برای یافتن جایگاه واقعی خود و نقش آفرینی در تولید و صادرات کشور نیازمند گاز‌رسانی است. شرکت توسعه پتروشیمی نگین مکران در سال ۹۱ در راستای مصوبه هیأت دولت به‌عنوان قطب پتروشیمی به ثبت رسید که در زمینی به مساحت یکهزار و ۲۰۰ هکتار واقع شده و در آن ساخت ۱۸ واحد بالادستی و ۳۰ واحد پایین دستی پتروشیمی پیش‌بینی شده است.
 برای راه‌اندازی واحدهای یاد شده، این مرکز نیازمند تزریق روزانه ۳۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی متان و همچنین گاز اتان به‌عنوان خوراک است که قرار است اولی، از طریق خط لوله سراسری گاز از ایرانشهر به چابهار و دومی با احداث یکهزار و ۶۰ کیلومتر لوله گاز از عسلویه به چابهار تأمین شود. هدف‌گذاری انجام شده در این مرکز تولید ۲۶ میلیون تن انواع محصولات پتروشیمی است که ۲۲ میلیون تن آن صادر شده و بقیه چهار میلیون تن به‌عنوان خوراک صنایع پتروشیمی در بازارهای داخلی مصرف شود.  ۱۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این مرکز برای امور زیربنایی و احداث زیرساخت‌ها پیش‌بینی شده است و انتظار می‌رود ارزش تولیدات آن سالانه ۱۴ میلیارد دلار باشد. اما آنچه این پروژه را مسکوت نگه داشته تأمین نشدن گاز طبیعی متان و همچنین اتان به‌عنوان خوراک واحدها است.
بازدید از سایت فرودگاه بین‌المللی چابهار
با توجه به مشکلاتی که در فرودگاه نظامی کنارک از نظر بعد مسافت و قرار گرفتن در خارج از محدوده منطقه آزاد وجود داشت و همچنین با در نظر گرفتن این مسأله که نشست و برخاست هواپیماهای تجاری خارجی با محدودیت‌هایی روبه‌رو بود، ساخت فرودگاه بین‌المللی چابهار کلید خورد.  به این ترتیب در نزدیکترین مکان به بنادر چابهار، خطوط ریلی و مراکز تجاری، زمینی به مساحت دو هزار و ۸۱۵ هکتار که منطقه‌ خوبی داشته و از نظر موانع پروازی بی‌خطر بود، برای فرودگاه در نظر گرفته شد که در مرحله نخست حدود ۶۰۰ هکتار آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.  محدودیتی برای نشستن هواپیماهای پهن پیکر تا رده هواپیماهای ۷۴۷ در فرودگاه وجود نخواهد داشت و در فاز نخست ترمینالی به وسعت ۱۵ هزار متر مربع با ظرفیت اسمی یک میلیون نفر مسافر در سال که قابل افزایش به سه میلیون نفر مسافر است، در نظر گرفته شده است. در این زمینه، «سعید چلندری» معاون حمل و نقل و ترانزیت منطقه آزاد چابهار، از بهره‌برداری فاز نخست فرودگاه بین‌المللی چابهار در ۱۲ ماه آینده خبر داد و گفت: در اجرای فازهای بعدی آن از فاینانس و توان فنی و مهندسی چینی‌ها استفاده خواهد شد و به این منظور قراردادی با یکی از شرکت‌های چینی با فاینانس ۴۸۳ میلیون یورویی منعقد شده است.
  بازدید از دو بندر بزرگ شهید کلانتری و شهید بهشتی چابهار
«هدف اصلی توسعه بندر چابهار، افزایش ترانزیت و صادرات است.» این موضوع را معاون امور بندری و اقتصادی اداره کل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان در جریان بازدید مدیرعاملان خبرگزاری جمهوری اسلامی و موسسه فرهنگی مطبوعاتی ایران عنوان کرد و گفت: در این راستا جهش خوبی را شاهد هستیم و بویژه در دو سال اخیر میزان عملیات تخلیه و بارگیری کالا در این بندر رشد قابل توجهی داشته است. «حسین شهدادی» بندر چابهار را امن‌ترین و کم هزینه‌ترین مسیر برای صادرات و واردات و همچنین ترانزیت کالاهای متعلق به سایر کشورها نظیر هند، افغانستان و کشورهای حوزه مشترک المنافع توصیف کرد و گفت: از ابتدای امسال تاکنون ۶۰ هزار تن گندم از مبدأ هند و از طریق بندر چابهار به افغانستان ارسال شده که رشد قابل توجهی در همسنجی با پارسال داشته است.
 بازدید از شرکت تعاونی آریا پروفیل
حضور در شرکت تعاونی آریا پروفیل، مقصد بعدی بازدیدها بود. شرکتی که از ابتدای آغاز به کار در سال ۹۴ تا امروز برای ۱۲۶ نفر اشتغالزایی مستقیم داشته و حتی در شرایط فعلی کرونا نیز نه تنها تعدیل یا نیروی اخراجی نداشته، بلکه حدود ۴۰ نفر را به مجموعه خود اضافه کرده است.  محصول نهایی این شرکت تولید انواع قوطی پروفیل و مقاطع فولادی، همچنین لوله‌های داربستی، لوله‌های گاز و انواع لوله‌های سیاه درزدار و بدون درز است. بیش از ۸۵ درصد محصولات یادشده به مصرف داخل کشور و تأمین نیاز استان سیستان و بلوچستان، همچنین بخشی از نیازهای استان‌های هرمزگان و کرمان می‌رسد. «سیدمحمد موسوی» رئیس هیأت مدیره این شرکت، از برنامه‌ریزی برای توسعه آن در دو فاز دیگر با هدف تولید مفتول‌های فلزی و گالوانیزه، همچنین تولید ورق‌های رول، پانچ و ساندویچ پنل در این شرکت کاملاً خصوصی خبر می‌دهد و می‌گوید: بهره‌برداری از واحد فولاد مکران می‌تواند تضمین‌کننده تأمین مواد اولیه مورد نیازمان باشد.
 بازدید از شرکت ماهوربافان بلوچ
ماهور بافان بلوچ عنوان شرکتی است که در تولید ادوات صیادی بویژه تورهای ماهیگیری فعالیت می‌کند. نخ فیلامنت، ماده اولیه اصلی مورد نیاز این شرکت است که به طور عمده از کشور روسیه وارد می‌شود. این واحد صنعتی با سرمایه‌گذاری حدود ۸۰ میلیارد تومانی به بهره‌برداری رسیده، ماشین‌آلات بافت آن از ژاپن و ماشین‌آلات تابنده آن از آلمان وارد شده، ۸۲ نفر کارگر در آن مشغول به کارند که در آینده نزدیک به ۱۰۰ نفر افزایش خواهند یافت. مسئولان این شرکت، بزرگترین مشکل خود را تهیه ارز برای واردات مواد اولیه عنوان می‌کنند، به طوری که باید از بازار آزاد به بهایی گزاف یا از سامانه نیما آن هم با دردسرهای فراوان تهیه کنند. این شرکت از بخش‌های مختلفی همچون واحد تابنده، واحد تولید انواع نخ از فیلامنت، واحد بافت تور، واحد رنگرزی و واحد بسته‌بندی و انجام کار تعمیراتی تشکیل شده است.
بازدید از ورزشگاه در حال ساخت دهکده المپیک پیل بند
این پروژه در زمینی به مساحت ۴۰ هکتار و با اهداف فراملی و توریسم ورزشی در حال اجراست که قرار است میزبان بازی‌های محلی و مسابقات بین‌المللی باشد. استادیوم کریکت، استادیوم فوتبال، انواع زمین‌های تمرین، زمین‌های بازی‌های ساحلی و داخل سالن همچون بسکتبال، والیبال، هندبال، ورزش‌های رزمی و ژیمناستیک در این مجموعه پیش‌بینی شده است.
  حضور در نخستین سایت پرورش گاندوی کشور
«گاندو، تمساح پوزه کوتاه ایرانی، تمساح مردابی یا تمساح تالابی، از جمله گونه‌های در معرض خطر کشورمان است. این جاندار خونسرد که پروتئین بالایی برای گوشت آن توصیف می‌کنند، همچنین از چربی زیر پوست آن برای تهیه اقلام بهداشتی و آرایشی استفاده می‌شود و به‌دلیل شباهت‌های زیادی به مولکول‌های چربی انسانی، ترمیم‌کننده بسیار خوبی است، همچنین از خون و فرآورده‌های خونی آن برای بهبود بیماری‌هایی نظیر HIV استفاده می‌شود و خاصیتی کاملاً آنتی باکتریال دارد، موجودی کم مصرف و پر بازده است.»
این مطالب را «الهام آبتین» مدیر نخستین مزرعه پرورش گاندوی سیستان و بلوچستان و ایران عنوان می‌کند و می‌گوید: علاوه بر تلاش برای حفظ جمعیت این گونه در منطقه که به‌عنوان یک گونه منحصر به فرد این منطقه حائز اهمیت است، می‌توان در راستای توسعه گردشگری و جذب توریسم و همچنین اشتغالزایی جوامع محلی تأثیر‌گذار باشد. وی می‌افزاید: اگر قرار به انجام فعالیت صنعتی و اقتصادی باشد، نیازمند به دست کم یک هزار سر تمساح و اضافه شدن سالانه حداقل ۵۰۰ نوزاد هستیم. آبتین، از ارائه طرح آزمایشی در همین زمینه برای اشتغالزایی جوامع محلی خبر داد که طی آن اگر پنج سر تمساح در اختیار هر یک از خانواده‌ها قرار بگیرد (که در این راستا نیازمند ۱۰ متر مربع فضا خواهند بود) با گدشت حدود یک سال و نیم می‌تواند ۷۵ میلیون تومان سودآوری برای خانواده‌ها به‌دنبال داشته باشد.
بازدید از مزرعه پرورش شترمرغ
چابهار و به‌طورکلی استان سیستان و بلوچستان مستعد پرورش و نگهداری شترمرغ است. منطقه‌ای که به‌دلیل شرایط خاص آب و هوایی، مصرف انرژی را در تولید این پرنده عظیم الجثه تقریباً به صفر می‌رساند. به گفته فعالان و کارشناسان این صنعت، جوجه شترمرغ تنها یک هفته پس از تولد نیازمند نگهداری در دستگاه‌های مخصوص است و پس از آن در آشیانه و در مزارع براحتی قابل نگهداری بوده و از نظر نیروی کار و مصرف انرژی بسیار مقرون به صرفه است. «حسن پرویزی» یکی از پرورش دهندگان شترمرغ در چابهار در بازدید مدیرعامل ایرنا از این مجموعه اظهار داشت: از همه اعضا و جوارح این موجود استفاده می‌شود، به طوری که علاوه بر گوشت و تخم آن، ضایعات و استخوان‌ها تبدیل به مکمل غذایی می‌شود، از روغن آن برای تهیه لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود، همچنین پوست آن در صنایع چرم و سایر اعضای آن برای تولید غذای طیور و شترمرغ استفاده می‌شود.
وی که مدیر یک مزرعه ۷۳ هکتاری است، می‌گوید: ظرفیت تولید ۲۴ هزار قطعه شترمرغ از مولد تا پرواربندی در این مجموعه پیش‌بینی شده که اکنون و در فاز نخست ۲۱ هکتار آن اجرایی شده است.  پرویزی ادامه داد: از ابتدای ساخت مزرعه و اجرای طرح تاکنون برای ۴۰۰ نفر اشتغالزایی شده و هم اینک ۱۸ نفر به‌طور ثابت در آن اشتغال به کار دارند. وی از اجرایی کردن طرح توزیع جوجه و بسته‌های حمایتی مربوطه در کل استان سیستان و بلوچستان در آینده نزدیک خبر داد و گفت: در این طرح قرار است به هر نفر متقاضی ۱۰ جوجه شتر مرغ همراه با ۶ ماه غذا داده شود که البته با تسهیلات ۱۲ میلیون تومانی در اختیارشان قرار خواهد گرفت. پرویزی خاطرنشان کرد: هر متقاضی برای اجرای این طرح به فضایی به وسعت ۱۲۵ متر مربع نیاز خواهد داشت و پس از گذشت ۶ ماه شتر مرغ ها را از آنان خریداری خواهیم کرد، به طوری که حدود پنج میلیون تومان سودآوری برایشان به‌دنبال خواهد شد. بازدید از ظرفیت‌های گردشگری و توریستی، ساحل اقیانوسی و سایت‌های بومگردی چابهار در ادامه این برنامه سفر در دستور کار قرار گرفت.

موتور توسعه شرق ایران

عبدالرحیم کردی
مدیرعامل منطقه آزاد چابهار
آنچه که امروز به‌عنوان خروجی عمومی از تمامی نظریات توسعه قابل فهم است، تمرکز بر برنامه‌ریزی برای توسعه مبتنی بر ظرفیت‌های طبیعی و توان تکنولوژی سرمایه انسانی با قدرت یادگیری و البته جغرافیای استراتژیک و دسترسی به بازارهاست.
مرور تجارب توسعه‌ای چینی و مانیفست این کشور برای رسیدن به قدرت اول اقتصادی دنیا و اقداماتش برای رسیدن به این ادعا یعنی ابتکار جاده و کمربند گویای اهمیت جغرافیا، دسترسی به بازار، نقش توزیعی منطقه‌ای و ارتباطات به عبارتی زمان و هزینه رسیدن به بازار است و ایران از این باب در نقطه‌ای قرار گرفته است که تمام کریدورهای ارتباطی شرقی و غربی و شمال به جنوب راهی کم هزینه‌تر، سریع‌تر و امن‌تر از ایران پیدا نمی‌کنند. در دهه‌های ابتدایی بعد از انقلاب صنعتی به‌دلیل گسترش سریع صنایع مبتنی بر تکنولوژی و شکاف‌های تکنولوژیکی و تفاوت در کیفیت نیروی انسانی، هزینه‌های حمل‌ونقل در قیمت‌ تمام شده اهمیت و اولویت اندکی داشت و منجر به نادیده گرفتن مسیرهای ارتباطی تاریخی شده بود، اما با شروع عصر انفجار اطلاعات و تجربه رشدهای سریع در تمام مناطق جهان، به مرور سهم حمل ‌و نقل در قیمت تمام شده افزایش یافت، از طرفی انواع قراردادهای فروش و نحوه تسویه حساب مشتریان با صاحبان کالا که عمدتاً مشروط به تحویل کالا بود، فاکتورهای زمان و هزینه دسترسی به بازار را به‌عنوان دو متغیر جدید در سهم و مؤثر وارد صحنه رقابت نمود و به‌عبارتی اهمیت زمان و هزینه را در رقابت در بازارهای مصرف دوچندان کرد. این فاکتورها چین صنعتی مدعی قدرت اول منطقه را واداشت تا در کنار تمام برنامه‌های اقتصادی‌اش ابتکار جاده و کمربند را شاه بیت موفقیتش در این مسیر عنوان کند.
چابهار به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی که در اولین سند توسعه منطقه‌ای بعد از انقلاب به‌عنوان موتور محرکه توسعه شرق کشور مطرح و البته ظرفیت‌سازی‌های زیادی هم در این خصوص صورت گرفت بعد از توجهات ویژه رهبر معظم انقلاب در دهه 80 در این آرایش اقتصادی جدید جهانی به‌عنوان یک بازیگر اصلی مورد توجه اقتصادهای بزرگ منطقه‌ای قرار گرفته است. رشدهای اقتصادی پایدار کشورهای آسیای میانه دریک دهه اخیر و ضرورت ارتباط اقتصادشان با بازارهای جهانی از طریق آب‌های آزاد، همین طورهدف قرار گرفتن این مناطق توسط اقتصادهای نوظهور به‌ویژه هند و از طرفی پیوندهای اجتناب‌ناپذیر سایر همسایگان شمالی ایران از جمله روسیه و کشورهای آسیای میانه، پرداختن به این منطقه را بیشتر کرد. تلاش روسیه و هند برای یافتن مسیر جدید ارتباطی و تأکید بر راه‌اندازی کریدور شمال به جنوب از طریق بنادر آستاراخان، انزلی، چابهار و بمبئی در کنار موافقتنامه چابهار بین سه کشور افغانستان، ایران و هند و درخواست کشورهای آسیای میانه برای ورود به آب‌های آزاد از طریق چابهار، این منطقه مهم و استراتژیک را به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی توجه سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای دسترسی بهینه به بازارهای بزرگ جهانی وارد فصل جدیدی کرده است. بدون تردید این منطقه برای تولید‌کنندگان ترکیه و اروپا، که منافع بلندمدت و استراتژیکی را در کشورهای آفریقایی دنبال می‌‌کنند رقیب جدی نخواهد داشت. چین هم برای توجیه اقتصادی مناسب در پروژه CPEC (کریدور اقتصادی چین – پاکستان) چاره‌ای جز اندیشیدن به اتصال گواتر به چابهار از طریق [مرز] ریمدان و ادامه مسیر به سمت غرب و شمال ندارد. مجموعه این پیوندها و ضرورت‌های استراتژیک؛ چابهار را به‌عنوان یک پروژه بین‌المللی به لحاظ اقتصادی توجیه پذیر کرده است. این مهم در پی توجهات ویژه رهبر معظم انقلاب در دولت یازدهم و دوازدهم مورد اهتمام جدی قرار گرفته  و چابهار را به یک کارگاه پروژه‌های عمرانی تبدیل کرده است؛ تکمیل زیرساخت‌های ارتباطی شامل جاده، ریل، فرودگاه و بندر امکان انتخاب هر وسیله حمل و نقلی را برای صاحبان کالا در یک نقطه فراهم می‌کند. این ویژگی چابهار در کنار مزیت‌های رقابتی اقتصاد ایران خصوصاً در پیوندهای تاریخی با کشورهای هدف، انرژی ارزان و نیروی انسانی با کیفیت نوید بخش حضور تولید‌کنندگان بزرگ منطقه‌ای و جهانی در یک شرایط مناسب و آرام سیاسی منطقه است. منطقه آزاد چابهار که براساس توصیه‌های سیاست‌های توسعه محور شرق در دهه 70 ایجاد شد به‌دلیل نواقصی از جمله عدم دسترسی به بندر و محدودیت‌های بارگذاری صنعتی در جهت رقابت‌های زیست محیطی و همین‌طور محدودیت‌های زیرساختی نتوانسته بود نقش واقعی خودش را در این سال‌ها بیابد. در سال گذشته و در پی اهتمام دولت و برنامه‌های استراتژیک منطقه‌ای با تصویب مجلس شورای اسلامی افزایش محدوده چند برابری یافته ‌است تا با رفع محدودیت‌های قانونی اتصال به بنادر دیگر بتواند آماده این حجم از توسعه باشد.
بدون تردید در شرایط جدید چابهار به‌عنوان یک امکان مهم اقتصادی برای تعامل با جهان و بهره‌گیری به نفع اقتصاد ملی و محلی آماده شده است.