کلاغی بر بالای تلویزیون شما!

پیام فروتن / طراح و استادیار دانشگاه تهران
آنچه مسلم است در روزگار کرونا، انتقال اخبار، رویدادها و حوادث از اهمیت بیشتری برخوردار شده و در این میان نقش رسانه‌ها بسیار پررنگ‌تر و حیاتی‌تر از گذشته به‌نظر می‌رسد. بویژه رسانه‌هایی همچون تلویزیون که از طیف وسیع‌تر و توده‌ای‌تر مخاطبان برخوردار است. اجازه دهید مستقیم سر اصل مطلب برویم. به‌گفته اسپنس، ماهیت و جوهر رسانه، فریبکار و دروغگوست. پژوهشگرانی چون او، گریفیث ولی، پنج عنصر فریب را در ماهیت رسانه در تمام جهان معرفی کرده اند: دروغ، تعصب، پنهان سازی، فوق‌العاده‌ها و زیرنویس‌ها. رسانه اطلاعاتی را تهیه می‌کند که مخالف یا بسیار متفاوت با حقیقت است (دروغ). بیانیه‌های غیر مستقیم و مبهم صادر می‌کند و آنها را در اختیار مخاطب خود قرار می‌دهد (تعصب). رسانه مبادرت به حذف اطلاعات مهم یا پنهان کردن آنها می‌کند (پنهان سازی). رسانه اطلاعات اشتباه یا حقیقت تحریف شده را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد و آنها را به‌سمت اطلاعات حاشیه‌ای و فرعی هدایت می‌کند (فوق‌العاده ها) و در نهایت، رسانه با به‌حداقل رساندن یا نادیده گرفتن جنبه‌های حقیقت در یک موضوع با مخاطب روبه‌رو می‌شود.
اما این پایان ماجرا نیست. شاید بتوان عنصر ششم فریب را در تلویزیون خودمان جست‌و‌جو کرد: تناقض! در این روزهای کرونایی، سیمای جمهوری اسلامی در رابطه با این بیماری فراگیر، سرشار از تناقض شده است. در این میان بد نیست به دو نمونه آن اشاره کنیم. مدتی است گویندگان و مجریان خبر در تمام شبکه‌ها از ماسک استفاده می‌کنند! واقعاً غرض از نمایش چنین تصویری چیست؟ آیا گوینده خبر می‌خواهد خود را از گزند بیماری حفظ کند؟ یا این، صرفاً نمایشی بیهوده بیش نیست؟ در حالی که یک مجری تنهای خبر، با نزدیک‌ترین شخصی که ارتباط دارد، تصویربردار است که او هم چند متر با وی فاصله دارد. استودیو نیز یک فضای بسیار بزرگ با سقف بلند است که از بهترین شیوه تهویه هوا برخوردار است. از سوی دیگر نگاه کنیم به برنامه پربیننده دورهمی: مهران مدیری و میهمانش تا نزدیک‌ترین فاصله ممکن (بدون ماسک) با یکدیگر روبه‌رو می‌شوند. تقریباً هیچ یک از تماشاگران ماسک ندارند و فاصله آنها نیز بسیار کمتر از حتی یک متر است. این در حالی است که گاه قهقهه تماشاگران نیز برمی خیزد و آلودگی تنفسی را بیش از زمان تنفس عادی منتقل می‌کند. حالا زمان نتیجه‌گیری است! اگر این دو رویکرد را کنار هم بگذاریم، چیزی جز تناقض در رفتار و رویکرد رسانه نسبت به کرونا نصیبمان نمی‌شود. ایام محرم نزدیک است و باید منتظر تناقضات بیشتری از این دست در رسانه ملی باشیم. اگرچه بسیاری از متفکران مدرن و پسامدرن در تمام جهان، نقدهای تند و تیزی نسبت به تلویزیون و ماهیت آن نوشته و می‌نویسند؛ اما از تماشای آن - بویژه در میان توده‌ها - گریزی نیست. پس حداقل می‌توان به این فکر کرد که همواره کلاغی بالای جعبه جادویی شما نشسته و چشم در چشمتان دوخته است.
(برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به مقاله: مطالعه کیفی شیوه‌های فریبکاری رسانه و آثار آن در خانواده، نوشته فائزه تقی‌پور، فصلنامه علمی و ترویجی در حوزه اخلاق، سال هشتم، شماره 31، پیاپی 53، پاییز 1397، صفحات 81 تا 106).