از صفر تا سکوی هاکی

رضا صائمی
اگر مستند «از صفر تا سکو» را دیده باشید و از تماشای آن لذت برده باشید به احتمال زیاد از تماشای «جایی برای فرشته‌ها نیست» هم لذت می‌برید. وجه اشتراک هر دو مستند تلاش جانانه دختران ایرانی برای اثبات خود است و در اینجا با دختران تیم ملی «اسکیت هاکی» ایران و مشکلات و چالش‌های آنان در راه مسابقات آسیایی کره مواجه هستیم. چه در فیلم‌های داستانی و چه در سینمای مستند حضور یک قهرمان و مبارزه او برای مخاطب جذاب است و شاید این جذابیت در قهرمان یا قهرمانان زن بیشتر از مردان باشد. از این حیث «جایی برای فرشته‌ها نیست» از تعلیق و کشش درون متنی و برون متنی برخوردار بوده و مخاطب را با قهرمان‌های خود همراه و همدل می‌کند. قهرمان‌های ورزشکاری که نه تنها باید برای پیروزی در میدان بازی بجنگند که باید بیرون از میدان مسابقه هم با موانع برون‌متنی مبارزه کنند. از مخالفت خانواده‌هایی که مخالف ورزش کردن دخترانشان بودند تا عدم حمایت و پشتیبانی نهادها و سازمان‌های ورزشی از آنها و حتی ذهنیت‌های غلط و کلیشه‌ای در جامعه و افکار عمومی نسبت به آنها به‌عنوان ورزشکار دختر. این فضا و موقعیت و قصه را به نوعی در فیلم «عرق سرد» هم شاهد بودیم. اگرچه صحنه‌ها و لحظات باخت در این مستند غم انگیز است اما با مستند تراژیک مواجه نیستیم. لحظات پیروزی و شادی و غرور برآمده از آن هم مخاطب را به وجد می‌آورد و اشک شادی را جایگزین اشک غم می‌کند. مستندی که روایتگر تلاش و اراده و امید و زندگیست. شاید بهترین زمان اکران آن همین زمان است که ناامیدی و افسردگی بر جامعه غلبه کرده و انگیزه و لذت بردن از زندگی کم شده. تماشای این مستند بویژه برای جوان ترها می‌تواند سرشار از امید و حس‌های انگیزشی باشد. در این میان البته مخاطبان زن بیشتر با مستند و شخصیت‌های همجنس آن ارتباط برقرار می‌کنند. گرچه می‌توان مدعی شد که «جایی برای فرشته‌ها نیست» یک مستند زنانه است اما پیام و مفهوم و حرفی که می‌زند جنسیت بردار نیست. واقعیت این است که در این مستند زنان به نوعی به هماوردی با موقعیت مردانه می‌روند. هاکی اغلب به‌عنوان یک ورزش سخت مردانه شناخته می‌شود اما در اینجا شاهد پیروزی زنان در میدان هاکی هستیم. در واقع آنها به نگاه جنسیتی در ورزش خط بطلان می‌کشند و ثابت می‌کنند که رشته‌های ورزشی زن و مرد نمی‌شناسند. شاید اگر ورزش‌های دیگری که سویه زنانه آن پررنگ است رشته ورزشی شخصیت‌های مستند بود به اندازه‌ای که هاکی می‌توانست بر جذابیت قصه بیفزاید نمی‌افزود. «جایی برای فرشته‌ها نیست»، غیر از به تصویر کشیدن دشواری‌های ورود زنان به عرصه‌هایی که مردانه شناخته می‌شود، روایتگر جزئیات زندگی ورزشکاران زن در ایران هم است؛ زنانی که برای گذشتن از سد‌های زیادی، باید ابتدا از پل نه چندان محکم خانواده بگذرند. سخنان پدر یکی از اعضای تیم، نشانگر ذهن و عمل بخش گسترده‌ای از مردان خانواده‌های ایرانی است. چه بسا رقیب آنها خارج از میدان بازی بسیار چغر و قدرتر از حریف آنها در میدان بازی باشد. آنها باید ابتدا از سد آنها بگذرند تا بتوانند در میدان بازی به مقابله با حریف بروند. آنها با مقاومت و ایستادگی خود به سطحی از پیروزی می‌رسند که اشک شوق و گاه اشک ندامت همان مردانی را درمی آورند که با ورزش کردن آنها مخالف بودند. مثلاً با بغضی در گلو پدری مواجه می‌شویم که می‌گوید اشتباه کرده و فهمیده نباید جلوی موفقیت دخترش را می‌گرفته. سام کلانتری ضمن روایت جذاب این فراز و فرودها به خوبی توانسته از این ورزشکاران زن در خدمت مستند خود و قصه‌اش استفاده کرده و به خوبی آنها را هدایت کند. کلانتری در این باره گفته است: «در مستند برخلاف یک فیلم داستانی نمی‌توان از افراد بازی گرفت چراکه اساساً این مسأله دست کارگردان نیست. اما می‌توان طراحی‌هایی در فضای مستند داشت که آنها زندگی خودشان را داشته باشند، اما فضا یا اتفاق‌هایی را هم خلق کنند. اولین نکته‌ای که من در «جایی برای فرشته‌ها نیست» درنظر گرفتم این بود که سعی کردم با همه اعضای تیم دوست و به آنها نزدیک شوم و درادامه با توجه توانمندی هر کدامشان در زندگی واقعی‌شان قصه‌ای را تعریف کنم.»
»جایی برای فرشته‌ها نیست» می‌تواند برای مخاطب یک نگاه و پیشنهاد عملی و اخلاقی در نسبت با زنان زندگی خود داشته باشد که اگر پدر است به دختر خود بیشتر اعتماد کند و اگر شوهر است از همسر خود بیشتر حمایت کند. مستندی که می‌تواند اعتماد به نفس مخاطبان زن را افزایش داده و خودباوری آنها را تقویت کند. چه مرد باشید چه زن از تماشای این مستند لذت می‌برید و حالتان خوب می‌شود. حال خوب مهم‌ترین چیزی است که این روزها به آن نیاز داریم.