بازیگران دیجیتالی در بورس چه نقشی خواهند داشت؟

محمدرضا قدوسی
مشاور کسب و کارهای اینترنتی و نوپا
چندین سال است که عنوان کسب و کارهای نوپا (استارتاپ) به گوشمان می‌خورد. امروز که به جوانب مختلف زندگی‌مان نگاه می‌کنیم، تأثیر این کسب‌ وکارهای نوپا (که دیگر بزرگ شده‌اند و بهتر است به آنها کسب ‌و کارهای دیجیتالی بگوییم)، به وضوح مشخص است. این کسب‌ وکارها با شناسایی خلأهایی که می‌توانستند به کمک اینترنت و مدل‌های کسب‌ وکاری جدید ناشی از این فناوری پدیدار شوند، قاعده بازی بسیاری از بازیگران سنتی را به هم ریخته و غول‌های جدیدی سر از بازار درآورده‌اند.
 این بازیگران دیجیتال دوران طفولیت خود را پشت‌سر گذاشته و به اندازه‌ای بزرگ و معتبر شده‌اند که در حال جست‌و‌جوی درهای ورودی بورس هستند تا برای اولین بار در تاریخ بازار سرمایه کشور، شاهد عرضه اولیه سهام شرکت‌هایی باشیم که نه تنها تفاوت‌های جدی با شرکت‌های تولیدی و صنعتی دارند، بلکه با شرکت‌های نرم‌‌افزاری عرضه شده در بورس نیز از همه جهت متفاوت هستند.
آنها صرفاً از نرم‌افزار و اینترنت برای تولید محصولات نرم‌افزاری یا ارائه خدمت بهره نمی‌برند، بلکه مدل‌های کسب‌ وکاری جدیدی را خلق کرده‌‌اند که پیش از این تولد آنها، مقدور نبوده است. امروز شاهد آژانس‌های اینترنتی ای هستیم که حتی یک ماشین را در تملک خود ندارند اما میلیون‌ها سفر روزانه را مدیریت می کنند.
پلتفرم‌‌های تماشا و اکران آنلاین فیلم را شاهد هستیم که بدون مالکیت یک فیلم یا حتی یک صندلی در سالن سینما، صدها هزار ساعت فیلم و محتوا را روانه منزلمان کرده‌اند. با شبکه‌‌های توزیع و فروش بازارچه ‌ای به‌صورت دیجیتال روبه‌رو هستیم که بخش اعظمی از فروش اینترنتی کالا در کشور برعهده دارند. پلتفرم ‌های عرضه نرم‌افزاری را به نظاره نشسته‌ایم که بدون مالکیت یک نرم‌افزار، تنها با ایجاد اعتماد و نقطه اتصال صحیح، روزانه صدها هزار نرم‌افزار را روی گوشی‌های هوشمندمان جای می‌دهند و....
حال نوبت به ورود این بازیگران به بازار دوم فرابورس رسیده است و در تابستان امسال پیش‌بینی می‌شود که آنها دور میز بازیگران بورسی قرار گیرند و سهام‌شان در دستان مردم دست به دست شود؛ آنها به خاطر ذات و روحیه متفاوتی که دارند چندین رفتار متفاوت در بازار بورس شاهد خواهند بود. برخی از نوجویان و سرمایه‌‌گذاران با جسارت، به آنها لبخندی شیرین زده و در صف‌های عرضه اولیه‌شان می‌ایستند؛ این گروه می‌دانند که تجربه عرضه صحیح سهام چنین کسب‌ وکارهای دیجیتالی، منجر به ثروتمند شدن شمار عظیمی از سرمایه‌‌گذاران در بورس‌‌های مطرح جهان شده است.
گروهی دیگر که سرمایه‌گذاران معتقد به تحلیل بنیادین سنتی هستند، به خاطر نبود دارایی‌‌های فیزیکی و مشهود قابل توجه در ترازنامه این کسب‌ وکارها، لقب «حباب» را نثار ایشان می‌کنند؛ لقبی که برخی از سرمایه‌گذاران در بورس‌‌های مطرح نیز در اوایل قرن حاضر به چنین کسب‌ وکارهایی دادند و گرچه که در برخی از عرضه‌های اولیه ناموفق، ضرر نکردند اما از کسب سود در اکثریت سودده این بازار نیز جاماندند و پس از چند سال، بتدریج و بدون ادای توضیحی به پیروان خود، سهام کسب‌ و کارهای دیجیتال را در سکوت در سبدهای خود جای دادند. گروه آخر نیز در بلاتکلیفی بین پذیرش حرف‌های گروه اول و دوم، فرصت‌‌های عرضه اولیه و سوددهی‌ها را نظاره گر بوده‌اند و در مقطعی به گروه اول و در مقاطعی به گروه دوم پیوسته‌اند.
فارغ از آنکه رفتار اولیه بازار سرمایه با این بازیگران تازه وارد چگونه باشد، این بازیگران، کلاس جدیدی از خود بروز خواهند داد و در مقابل برخی از بحران‌های اقتصادی نظیر تحریم‌ها، صادرات، انرژی و....، متفاوت از دیگران عمل خواهند کرد. آنها در شرایط کنونی، برطرف‌کننده نیاز داخلی هستند و اگر مجرای تنفس آنها (یعنی اینترنت) بسته نشود همچنان و در نبود سایه رقبای خارجی، بازار داخلی را تغذیه و دائماً نوآوری‌های جدیدی را روانه بازار خواهند کرد که ارزش آنها را تقویت خواهد کرد.
حضور این بازیگران در آینده، سبب قوت قلب کارآفرینان و متخصصان نوآوری برای شروع کسب وکارهای دیجیتالی شده و زیست بوم نوآوری کشور را ترغیب به زایش بیشتر و سرمایه‌گذاران را ترغیب به سرمایه‌گذاری بیشتر خواهند کرد. تجربه کشورهای مختلف نظیر ایالات متحده امریکا و سنگاپور نشان می‌دهد که در ابتدای عرضه این شرکت‌ها، هیجانات احساسی گریبانگیر اهالی بازار سرمایه و کارآفرینان شده و منجر به افزایش هیجانی قیمت‌ها می‌شود اما پس از طی شدن این دوره از اغراق‌ها، آرامش حکمفرما شده و عملکرد آنها بر مبنای عقل، سنجیده خواهد شد. حال بورس ایران با حدود 20سال فاصله از این تجارب جهانی، فرصت مناسبی دارد تا با اتخاذ تصمیمات و شیوه‌های عقلانی، مانع از بروز مشکلات مذکور شده و این بازیگران را در کسب جایگاه واقعی خود، هادی باشد.
یادمان باشد زمانی که این بازیگران وارد عرصه فعالیت در جامعه شدند، ابتدا آنها را نادیده گرفتند، سپس با آنها مخالفت کردند، با آنها به‌صورت جدی برخورد کردند و امروز همگان از آنها استفاده و لذت می‌برند؛ این موضوع نیز در آینده‌ای نه چندان دور درخصوص سهام ایشان می‌تواند رخ دهد اما نکته مهم اینجاست که هرقدر هم که سرناسازگاری در مخالفت با آنها برداریم، آنها می‌آیند و رد می‌شوند، پس بهتر است که عاقلانه در مقابل موج‌های جدید نایستیم و با موج سواری، از آن بهره‌مند شویم.