توحید محور اصلاح جامعه

اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
امام محمدباقر(ع) برترین شخصیت جهان اسلام درعصر خود بود و مسلمانان در بزرگداشت واعتراف به فضل و کمال حضرتش اتفاق نظر داشتند. از این‌رو وقتی درآستانه برگزاری یکصد وسومین مناسک حج پس از فتح مکه او را میان خود نیافتند کنجکاو شدند تا بدانند، آشکارترین پرچم برافراشته خاندان نبوت که مقصود ومراد عالمان واندیشمندان بلاد اسلامی ومورد تکریم وتقدیر آنان بود، چرا همچون سال‌های قبل کنارشان نیست! غافل از آنکه همین پایگاه اجتماعی امام باقر(ع) خشم وغضب امویان را برانگیخته وموجب گشته تا آنان دست به جنایت دیگری بیالایند وحضرتش را به شهادت برسانند. نفوذ فراگیرامام باقر(ع) منزلت رهبری امت را به جایگاه خود بازگردانده وتعالیم مکتب را نیز از ورای یک قرن تغییر ومسخ شدگی به مسیری کشاند که می‌توانست در برابر هجوم عناصر بیگانه ومنحرف، از خود مقاومت نشان دهد و در درازمدت اصالت‌های مکتب حفظ واستمراریابد. کوشش امام باقر(ع) که در تأسیس دانشگاه بزرگ اسلامی با صدها دانش پژوه وجویای علم از سراسر بلاد اسلامی تجلی داشت، ضمن معرفی و صیانت از رسالت محمدی(ص) ناسازگاری خط خلافت با خط رسالت را می‌نمایاند، امری که خلفای اموی بر آن حساس بوده و می‌دانستند درصورت تداوم، مشروعیت آنان برای استقرار در جایگاه رهبری مسلمانان به‌عنوان خلیفه مسلمین را به چالش خواهد کشید. با روی کار آمدن امویان انحراف از اصول اسلام آغاز و بتدریج شدت گرفت، در این میان عرصه فکر وعقیده نصیب بیشتری برده وآسیب فراوانی دید، تا آنجا که مکاتب اعتقادی متعددی در فضای فکری جوامع اسلامی ایجادوهر کدام با پیروانی متعصب تبدیل به جریانی فکری که با اصول روشن مکتب اسلام درتزاحم بود، شدند. این جریانات بدعت‌های بی‌شماری را که با کتاب وسنت پیامبر اسلام منافات داشت رواج داده و باب شک و شبهه پیرامون عقاید اصیل مکتب نبوی را گشودند. حکومتگران نیز نقش بزرگی در گسترش اینگونه افکار داشته و به‌عنوان ابزاری در جهت تحکیم پایه‌های خلافت خود از آن استفاده می‌کردند. آنان با نادیده گرفتن معیار دانش وتقوی، خلافت را در فرزندان خود موروثی کرده وهمه پست‌های مهم را به افراد متملق و نزدیکان خود سپردند، همچنین با ایجاد ترس و طمع درافراد بانفوذ وصاحبان رأی ونظر، آنان را نیز با خود همراه ساختند. در چنین شرایطی امام محمد باقر(ع) برای اصلاح اموروعبور دادن جامعه از بحران فکری، به مقابله با تقلید کورکورانه و سطحی نگری برخاست و افکارعمومی را به سمت اندیشه‌های ناب ومفاهیم اصیل اسلامی سوق داد. آن حضرت همزمان با نقد اندیشه‌های انحرافی، جامعه را با تعالیم اسلام آشنا و به اصل محوری توحید توجه می‌داد، زیرا در مجموعه تعالیم اسلام عبودیت خالصانه پروردگار یکتا و پرهیز از شرک درهرکیفیتی می‌تواند عامل مهمی در اصلاح اندیشه وعمل بوده وبشریت را به سعادت حیات دنیایی و پس از آن برساند. از این‌رو آن حضرت پیروی از عقاید انحرافی و بدعت‌ها از جمله غلو در حق بزرگان دین را مصداق شرک دانسته ومی فرماید: «نه علی(ع) را پایین‌تر ازآنچه خدا برایش قرار داده بیاورید ونه او را بالاتر از مقامی که خداوند برایش قرار داده ببرید.» همچنین خطاب به پیروان وباورمندان می‌فرماید: «ای گروه شیعه، همواره ازگروه میانه باشید که تندروان به سمت شما برگردند و کندروان به شما برسند.»