به لحن و لهجه‌ افغان

لیلا کردبچه
مروری بر مجموعه شعری از اسماعیل سراب
«دست از تازگی بردار و در جایی ‌که تو را می‌بلعد فرو برو» سروده اسماعیل سراب، مجموعه‌ای است که اخیراً در 64 صفحه توسط انتشارات حکمت کلمه منتشر شده است. این مجموعه را اگرچه می‌توان از زوایای بسیار ـ بویژه زبان و ویژگی‌های نحوی، لحن و هنجارگریزی‌های واژگانی ـ مورد توجه قرار داد، امّا توجه به وجهِ اندیشگیِ آن، دیگر ویژگی‌ها را در درجه دوم و سوم اهمیت قرار می‌دهد. اندیشه عمیق فلسفی که در ظرف حوادث و جریانات سیاسی و اجتماعی، به اشکال گوناگون سیالیّت یافته و به‌شکلی ملموس و محسوس به روایت درآمده، مهم‌ترین ویژگی شعرهای این مجموعه است. بسیاری از حوادث اجتماعی، سیاسی و تاریخی، دستمایه سرودن اشعاری از این مجموعه‌اند که شاید با کوچک‌ترین سهل‌انگاریِ شاعر، ممکن بود به ورطه‌  شعارهایی سطحی بغلتند، امّا در این کتاب، تبدیل به شعر شده‌اند، بی‌آنکه شاعر اصراری به کاربرد عناصر «شعرساز» ـ به آن شکل و شمایلی که می‌شناسیم ـ داشته باشد. اسماعیل سراب از شاعران کشور افغانستان است و دقت و تأمل بر زبان شعرهایش، در وهله نخست نوعی تمایز زبانی، و در وهله بعد، هویّت دریِ آن را آشکار می‌کند. باتوجه به همین نکته، توجه به هنجارگریزی‌های واژگانیِ این مجموعه، تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد؛ به این معنی که آن ویژگی‌هایی که برای ما، مخاطبان زبان فارسی در ایران، هنجارگریزی نوشتاری محسوب می‌شود، برای متکلمان به زبان فارسیِ کشور افغانستان، معمول و متعارف است.  نکته بسیار مهمی که در این مجموعه وجود دارد، اتکای درک و دریافت صحیحِ اشعار بر لحن اصلی خوانشِ شاعر است. این‌گونه اشعار ـ یعنی اشعاری که محوریت اندیشگی دارند و نه تصویری. اغلب ممکن است قربانی بدخوانی و بدفهمی مخاطب شوند، مخصوصاً اگر قرار باشد یکی دو اثر از مجموعه مورد خوانش قرار بگیرد. امّا پس از خواندن چند شعر و آشناییِ مخاطب با سازوکار اندیشگیِ آن، به‌مرور لحن شاعر به ذهن مخاطب سرایت می‌کند، و آنگاه است که خوانش دوباره و چندباره اثر، سطح زبانی و عمق اندیشگی اشعار را بهتر باز می‌نمایاند.