از پیمان دوستی تا اعلان جنگ به ژاپن

از زمان برقراری روابط رسمی دیپلماتیک بین ایران و ژاپن 91 سال می‌گذرد و بدون شک پیچیده‌ترین دوره آن مربوط به سال‌های جنگ جهانی دوم می‌شود. در ابتدای روشن شدن شعله‌های جنگ دوم ایران بی‌طرف؛ با ژاپن پیمان دوستی امضا کرد ولی پنج سال بعد با فشار ارتش متفقین و در اوج زمانی که خلبانان کامیکازی ژاپنی خود را به‌صورت انتحاری به ناوهای امریکایی می‌کوبیدند؛ ژاپن به دشمن ایران بدل شد.
نخستین نشانه‌های شکل‌گیری روابط ایران و ژاپن در قرن جدید به سال 1305 و دوران رضاشاه باز می‌گردد که نمایندگی بازرگانی ژاپن در تهران افتتاح شد و همین موضوع آغازی بود بر گسترش روابط سیاسی دو کشور تا اینکه در سال 1308 ایران و ژاپن پیمان نامه سیاسی امضا کردند و در سال 1309 «عهد نامه مودت» بین دو کشور بسته شد. ایران هوهانس خان ماسحیان دیپلمات و مترجم که از ارامنه ایران و ملقب به مساعدالسلطنه بود را به‌عنوان نخستین وزیر مختار در هفدهم تیر ۱۳۰۹ به ژاپن فرستاد و سفارت ایران در ژاپن گشایش یافت. با راه‌اندازی سفارتخانه، روابط ایران و ژاپن در دهه 20 بشدت گسترش یافت تا اینکه در ۲۵ مهر ۱۳۱۸ (9 سال بعد از افتتاح سفارت ایران) یعنی حدود یک ماه بعد از آغاز جنگ جهانی دوم و زمانی که ژاپن متحد آلمان بود؛ ایران و ژاپن با یکدیگر «پیمان دوستی» امضا کردند. این عهدنامه بین شواشی ناکایامازییوسی وزیر مختار ژاپن در تهران و مظفر اعلم وزیر امور خارجه ایران امضا شد. پیمانی که در بند اول آن و باتوجه به روزهای شروع جنگ جهانی دوم نوشته شده بود:«صلح خلل‌ناپذیر و دوستی حقیقی دائمی بین کشور شاهنشاهی ایران و امپراطوری ژاپن و همچنین بین اتباع‌شان برقرار خواهد بود».اما این جمله عملاً 5 سال بعد با اعلان جنگ ایران به ژاپن زیر سؤال رفت. به‌دنبال اشغال ایران در سال 1320 و با فشار ارتش متفقین ایران در ابتدا درسال 1321 سفیر خود از توکیو را فراخواند و روابط دیپلماتیک دو کشور قطع شد و در نهم اسفند 1323 رسماً به ژاپن اعلام جنگ کرد، اگرچه که هیچ وقت و در هیچ جبهه جنگی درگیری بین ایران و ژاپن رخ نداد. البته با پایان جنگ جهانی دوم ایران بعد از حضور در کنفرانس صلح سانفرانسیسکو با ژاپن دوباره عهدنامه صلح امضا کرد و سفارتخانه‌های دو کشور روز 10 آبان 1332 بازگشایی شد.